Geschiedenis van Rusland

Het gebied dat wij als Rusland kennen heeft een lange historie. In dit artikel wordt een overzicht van belangrijke gebeurtenissen en personen gegeven die van invloed zijn geweest voor Rusland.

Inhoud 1 Voor de Varjagen 2 Het Kievse Rijk 3 De Mongolen 4 De eerste Tsaren 5 De Tijd der Troebelen 5.1 De Romanovs 6 De verovering van het oosten 7 Peter de Grote 8 Catharina de Grote 9 Napoleons veldtocht 10 De laatste tsaren 11 De Eerste Wereldoorlog en de Russische Revolutie 12 De Sovjet-Unie onder Stalin 13 De Sovjet-Unie van 1953 tot 1991 13.1 Perestrojka 14 Het nieuwe Rusland 14.1 Eerste Tsjetsjeense Oorlog 14.2 Jeltsin, de Russische oligarchen en de Roebelcrisis 14.2.1 Presidentsverkiezingen van 1996 14.2.2 De Russische oligarchen en de Roebelcrisis 14.3 Tweede Tsjetsjeense Oorlog 14.4 De regering van Poetin 15 Noten 16 Zie ook

[bewerk] Voor de Varjagen

In prehistorische tijden werd het gebied dat eens Europees Rusland zou worden genoemd bewoond door vooral Slavische en Fins-Oegrische stammen. De Slaven concentreerden zich waarschijnlijk in een gebied rondom de Pripjat-moerassen en zwermden van daar uit alle richtingen uit. De Slaven waren polytheïstisch, en hadden een eigen pantheon. Ze waren een typisch bosvolk. In de steppen in het zuiden waagden zij zich liever niet: daar kwamen immers nomadische invallers als de Scyten en de Hunnen vandaan. Voorzichtige contacten en enige handel ontstonden met de Griekse koloniën op de Krim en later met de Romeinse en Byzantijnse rijken.

[bewerk] Het Kievse Rijk

In de vroege Middeleeuwen zakten Zweedse Vikingen de Russische rivieren af en bouwden handelsnederzettingen. Na verloop van tijd begonnen deze Vikingen een elite te vormen tussen de Slaven, en noemden zich Varjagen. Het verhaal ging dat zij eens verjaagd werden door een Slavische opstand. De Slaven zouden echter direct daarna zodanig onder elkaar zijn beginnen te vechten, dat ze de Varjagen vroegen of ze hen weer wilden leiden. Hoe het ook zij, de Varjaag Rurik wist in 860 een groot aantal van dergelijke nederzettingen in Noord-Rusland te verenigen, en viel Constantinopel zelfs aan. In de tweede helft van de 9e eeuw gingen de Varjagen op in de lokale bevolking en kon steeds meer van een echte Russische staat gesproken worden.

In 882 verenigde de koning van Novgorod, Oleg de Wijze, zijn koninkrijk met het zuidelijke Kiev, waarmee de eerste Russische staat gesticht was: een ovaalvormig gebied dat echter op het snijpunt van de belangrijkste handelsroutes tussen Noord, Oost, Zuid en West lag. De hoofdstad was Kiev, dat echter zeer kwetsbaar was gelegen ten opzichte van de steppen met hun vijandige nomaden. Koning Svjatoslav (regering 961-972) en andere koningen moesten dan ook de Koemanen, Khazaren en Petsjenegen regelmatig buiten de deur houden. In 988 liet Vladimir de Grote zich dopen en zo deed het christendom zijn intrede. Volgens de mythe stuurde Vladimir gezanten naar de centra van de verschillende religies. De gezanten die naar Byzantium waren geweest, waren het meest enthousiast over de rijkdom van de Grieks-Orthodoxe liturgie. In werkelijkheid vroeg de keizer van Byzantium, Basilius II (976 - 1025) rond het jaar 987 Vladimir om militaire hulp. De twee sloten een verbond, waarin overeengekomen werd dat Vladimir Basilius militair zou bijstaan, dat Vladimir Basilius' zuster Anna tot vrouw zou krijgen en dat Vladimir zich zou bekeren tot het christendom. Rusland werd gekerstend, maar het heidendom zou in het noorden nog honderden jaren standhouden.

Na de dood van Jaroslav van Kiev in 1054 begon het rijk echter uiteen te vallen in kleine vorstendommetjes. Het bereikte een halve eeuw later nog éénmaal jaren van glans en glorie om in 1169 definitief uiteen te vallen.

[bewerk] De Mongolen

Deze versnippering verzwakte de Russen, net op het moment dat de Mongolen hun rijk begonnen op te bouwen. In 1223 versloegen ze de Russen en Chazaren vernietigend bij Khalka. De dood van Dzjengis Khan in 1227 bracht uitstel, maar in 1245 werd Rusland alsnog onderworpen tijdens de Mongoolse invasie van Rusland.

De Mongolen voelden er echter niets voor om alle vorstendommen stuk voor stuk te bezetten, of de voor hen ontoegankelijke wouden in te gaan. Ze installeerden zich daarom in de steppen en inden hun schatting. Wanneer een stad tekenen van opstandigheid vertoonde werd deze echter genadeloos aangevallen en platgebrand. De stadstaat Novgorod was in die tijd het belangrijkst, mede door de gunstige ligging in het noordwesten en wist zich grotendeels te onttrekken aan de invloed van de kans. Prins Alexander Nevski van Novgorod versloeg de Duitse Orde bij Pskov (Slag op het Peipusmeer), maar was wel zo verstandig de Mongolen niet uit te dagen.

Ook het Mongoolse Rijk hield als eenheid niet lang stand, en viel uiteen in een aantal staten (die slechts formeel verantwoording schuldig waren aan de Groot-Kan te Karakorum). In de Zuid-Russische steppen ontwikkelde zich het Rijk van de Gouden Horde, dat langzamerhand geïslamiseerd werd.

Vanaf 1325 begon het vorstendommetje Moskou zich te ontwikkelen onder Ivan I. In 1375 verkreeg het politieke hegemonie. In 1380 versloeg Dimitri Donskoj de Mongolen. Het Grootvorstendom Moskou nam langzamerhand de leiding van de Russische vorstendommetjes over en voegde meer en meer land aan zijn gebied toe.

[bewerk] De eerste Tsaren

Na de val van Constantinopel in 1453 benoemde Ivan de Grote zichzelf in 1462 tot "Tsaar van heel Rusland". Volgens hem was de Romeinse keizerstitel van Byzantium op hem overgegaan, omdat hij met de Byzantijnse prinses Sophie getrouwd was en Rusland bovendien het laatste centrum van de Orthodoxe Kerk was. In 1478 rekende hij af met rivaal Novgorod, en twee jaar later, in 1480, verwierp hij de soevereiniteit van de Gouden Horde. Dit was door verdeeldheid inmiddels al in drie rijken uiteengevallen. Vanaf dat jaar wordt het vorstendom Moskou aangeduid als Moskovië (Moskouse staat).

Van 1533 tot 1584 regeerde de paranoïde Ivan de Verschrikkelijke, die echter wel de eerste zeeweg opende, de eerste zeehaven stichtte (Archangelsk) en handelsbetrekkingen met Engeland opende. Met de verovering van Kazan (hoofdstad van het islamitische Kanaat van Kazan) in 1552, het Kanaat van Astrachan en het Kanaat van Sibir werd een begin gemaakt met de verovering van de wouden en steppen van Siberië. De Krimtartaren lieten zich echter niet overrompelen en plunderden Moskou in 1571. Na zijn dood in 1584 volgde Ivan's gehandicapte zoon Fjodor hem op. Maar feitelijk regeerde diens schoonbroer Boris Godoenov. Na Fjodors dood begon een chaotische tijd die in Rusland bekend staat als de Tijd der Troebelen.

[bewerk] De Tijd der Troebelen

Na de dood van Fjodor werd Boris Godoenov, zwager van Ivan de Verschrikkelijke, tsaar van Rusland. Zijn regeerperiode, die een tijd lang economische bloei bracht maar eindigde met hongersnood, werd overschaduwd door het gerucht dat hij tsarevitsj Dimitri, de zoon van Ivan de Verschrikkelijke, had laten vermoorden om zelf tsaar te worden. Tegelijkertijd kreeg hij last van een door een Poolse prinses gesteunde man, die beweerde de miraculeus aan de dood ontsnapte Dimitri te zijn. Deze valse Dimitri werd na de dood van Boris Godoenov en diens zoon Fjodor gedurende korte tijd tsaar. Hierna volgde een periode van steeds weer machtswisselingen, meer valse Dimitri's, burgeroorlog, en invallen door Polen-Litouwen en Zweden.

[bewerk] De Romanovs

In 1613 beklom Michail Romanov, de achterneef van Ivan de Verschrikkelijke, de troon. Hij werd gekozen door een nationale vertegenwoordiging met vertegenwoordigers uit vijftig steden. Het geslacht Romanov regeerde tot 1917.

De meest dringende taak van de nieuwe machthebber was het herstellen van de orde. Als gevolg van de oorlog tussen Zweden en Polen-Litouwen kreeg Rusland de kans met Zweden in 1617 en met Polen-Litouwen in 1619 vrede te sluiten.

[bewerk] De verovering van het oosten

Na de uitschakeling en inname van Sibir door de avonturier Jermak drongen Kozakken, tsaristische troepen, bontjagers en avonturiers Siberië binnen. In 1645, nog geen 70 jaar na de inname van Sibir, stonden zij al aan de Grote Oceaan. De steppe- en taigabewoners, zoals de Toengoes, boden weinig of geen weerstand: de Chinezen wisten de Russische landhonger pas bij het Verdrag van Nertsjinsk in 1689 een halt toe te roepen. De afgelegen Tsjoektsjen wisten de Kozakkenlegers echter een aantal keer te verslaan, voordat ze alsnog werden onderworpen. De onderworpen volken moesten belasting (jasak) aan de tsaren in Moskou betalen. Vaak in de vorm van dierenhuiden. Deze praktijk ging vaak gepaard met grootschalige afpersing en onderdrukking, waarbij de belastinginners zichzelf verrijkten ten koste van de onderworpen volkeren.

[bewerk] Peter de Grote

Deze tsaar staat bekend als de tsaar die zijn land met geweld wilde moderniseren. Hij was als jongen vaak in de Duitse wijk van Moskou te vinden, vloekte als een ketter, bedreef op zijn 14e al de liefde, en wist allerlei apparaten als hij ze voor het eerst zag uit elkaar te halen en weer in elkaar te zetten. Tijdens zijn Grote Ambassade reisde hij (officieel incognito) met zijn edelen naar Engeland en Nederland, waar hij in het Tsaar Peterhuisje verbleef en onder andere een aantal Nederlandse scheepstermen in het Russisch introduceerde.

Peter de Grote voerde met beperkt succes oorlog tegen het Ottomaanse Rijk (Tweede en Derde Russisch-Turkse Oorlog) en de Perzen (Eerste Russisch-Perzische Oorlog), maar wist de Grote Noordse Oorlog tegen Zweden te winnen, waardoor de rol van Zweden als grootmacht grotendeels was uitgespeeld en Rusland, dat vanaf 1721 bekend kwam te staan als het Russische Rijk, toegang kreeg tot de Oostzee.

Peter de Grote voerde binnenlands met grote hardvochtigheid hervormingen door. Hij wilde Rusland europeaniseren. Hij hief een belasting op het dragen van baarden, of dwong edelen zich te scheren en westerse kledij te dragen. Hij stichtte de stad Sint-Petersburg in een, op de Zweden veroverd, moeras. Bij de bouw van deze nieuwe hoofdstad stierven duizenden arbeiders onder wie veel Zweedse gevangenen. Dit wordt gezien als de gouden eeuw van Rusland.

[bewerk] Catharina de Grote

Catharina de Grote was oorspronkelijk een Duitse prinses die met de zwakke Russische troonopvolger trouwde. Toen deze de troon van zijn vader overnam was Catharina de werkelijke macht achter deze troon. Zij voerde met succes oorlog tegen de Turken en stichtte de stad Odessa aan de Zwarte Zee waarmee de Russen toegang tot de Middellandse Zee kregen.

[bewerk] Napoleons veldtocht

De Russen hadden deelgenomen aan de veldtochten die door de verschillende coalities tegen het revolutionaire Frankrijk werden georganiseerd (zie Napoleontische Oorlogen). Paul I sloot zich in 1798 bij de Coalitie aan, maar werd in 1801 door bojaren vermoord. De verwarring ten gevolge hiervan zorgde dat Rusland tijdelijk niet aan de strijd deel kon nemen. Pauls zoon, Alexander I, nam deel aan de Derde Coalitie (1805-07), maar werd na de Russische nederlaag bij de Slag van Friedland in 1807 bondgenoot van Frankrijk. Rusland voerde het Continentaal Stelsel in, en liet Frankrijk zijn gang gaan in West-Europa. In ruil hiervoor zou Frankrijk zich niet bemoeien met Russische veroveringen elders, en kreeg Rusland Finland. Profiterend van deze afspraak zette de tsaar de oorlog tegen Iran voort, en veroverde Kaukasische gebieden (zie Eerste Russisch-Iraanse oorlog). Frankrijk had hier geen bezwaren tegen en Engeland had het te druk met Frankrijk om hier iets aan te kunnen doen.

Rusland had echter een lange handelstraditie met Engeland. Sinds de tijd van Ivan IV hadden de Engelsen op Rusland gevaren: eerst op Archangelsk, later op Sint-Petersburg. Een machtig patriciaat was ontstaan, dat belang had bij de handel, zich verzette tegen het Continentaal Stelsel en hier, aangemoedigd door Engelse handelaren en spionnen, bij de tsaar hun beklag over deden. De druk werd zo hevig dat Alexander in 1810 het Continentaal Stelsel afschafte. De reactie van Napoleon bleef niet lang uit.

In het hele Franse keizerrijk en de vazalstaten werden mannen geronseld voor een nieuw leger, dat tegen Rusland zou optrekken. Bekend waren de lotingen, waardoor per dorp of stad een deel van de gezonde mannen dienst moest nemen. Uiteindelijk stond in juni 1812 een leger van 600.000 man bij de Njemen klaar: la Grande Armée (het Grote Leger). Tsaar Alexander paste de tactiek van de verschroeide aarde toe: alles op het pad van het leger werd meegenomen of vernield. Het Russische leger trok zich voortdurend terug. Op 7 september werd het leger van de tsaar in de slag bij Borodino verslagen, en op 14 september namen de Fransen Moskou in.

Napoleon had echter gehoopt dat de Russen het uiterlijk na de inname van hun hoofdstad zouden opgeven. Terwijl het leger van de tsaar zich ten oosten van Moskou hergroepeerde, wachtte Napoleon tevergeefs op een Russische overgavedelegatie die niet kwam. Uiteindelijk brak brand uit in Moskou, waarbij de weinige voorraden verloren gingen. Omdat de winter naderde, trok Napoleon zich terug. De terugtocht was echter een nachtmerrie. De herfst bracht stortbuien, gevolgd door strenge vorst. De Kozakken werden steeds brutaler en vielen de gedemoraliseerde soldaten aan. Tegen november bereikten slechts 10.000 man de Berezina (zijrivier van de Dnjepr), waarbij ook nog eens velen verdronken toen een brug het begaf. De Fransen trokken Pruisen binnen met de Russen op hun hielen, waarop Pruisen de zijde van Rusland koos. Na de Volkerenslag te Leipzig in 1813, waarin de Russen een belangrijk aandeel hadden, werd Napoleon steeds verder ingesloten, en uiteindelijk trokken de Russen met hun bondgenoten Parijs binnen. In het daarop volgende Congres van Wenen had Rusland een belangrijke stem in het kapittel en stelde zijn winst veilig. Daarnaast stelde het zich samen met Pruisen (later Duitsland) en Oostenrijk-Hongarije ten doel te voorkomen dat ooit weer revoluties zoals die van 1789 dergelijke "gevaarlijke" vormen zouden aannemen.

In 1848 zou Rusland deze belofte nakomen, toen een Hongaarse opstand in het rijk van Habsburg door Russische troepen onderdrukt werd. Rusland, Pruisen en Oostenrijk vormden een conservatief blok binnen Europa.

[bewerk] De laatste tsaren

In de 19e eeuw begonnen de eerste opstanden uit te breken tegen de tsaren. De eerste opstand om de tsaren ten val te brengen was de decembristenopstand op 14 december 1825 tegen Nicolaas I. Later kwamen de nihilisten op en werden de opvolgers van Nicolaas I, Alexander II en Alexander III het doelwit van moordaanslagen. De laatste overleefde dit uiteindelijk niet. Voor zijn moord werd onder andere Aleksandr Oeljanov veroordeeld en opgehangen. Oeljanov was de broer van Vladimir Oeljanov die zich later Vladimir Lenin liet noemen.

Na 1825 begon Rusland een imperialistische politiek te voeren. Men streefde naar een keten van trouwe satellietstaten op de Balkan, de herovering van Istanbul, onderwerping van Centraal-Azië tot aan de Indische Oceaan, invloed in China, en toegang tot de ijsvrije havens. Dit zou hen vooral met de Engelsen in conflict brengen (het Grote Spel). De Grote Oosterse Kwestie werd actueel: wie zou wat krijgen als het Ottomaanse Rijk in Turkije zou bezwijken? Deze politiek was overigens geheel in de lijn van die van de meeste landen in de 19e eeuw: Nederland breidde uit in Indonesië, Frankrijk, Italië, Duitsland, België en Engeland in Afrika, vrijwel alle Westerse mogendheden in China, Engeland in India.

Rusland voerde dan ook regelmatig oorlogen tegen Turkije (11 maal) en Iran/Perzië (4 maal), voor gebiedsuitbreiding in Centraal-Azië. Zowel de Eerste Russisch-Iraanse oorlog (1804-1813) als de Tweede Russisch-Iraanse oorlog (1826-1828) werden door de Russen gewonnen. De Engelsen en de Fransen zagen dit met argusogen aan en besloten in 1853 Turkije te steunen. Het resultaat was de Krimoorlog, die tot 1856 duurde, en Rusland dwong in te binden.

Ook probeerde Rusland toegang te verkrijgen tot de Zwarte Zee door de Kaukasus te veroveren tijdens de Kaukasusoorlog. Hierbij kwamen de tsaristische troepen onder andere in aanraking met de Tsjetsjenen (of weinatsjen). Een Dagestaanse leider genaamd Imam Sjamil wist de tsaristische troepen gedurende 25 jaar (1834-1859) tot staan te brengen, waarna het gebied alsnog onder (hetzij nominaal) bestuur kwam van Rusland. In het gebied rond Tsjetsjenië braken echter regelmatig opstanden uit.

In 1861 vond een belangrijke binnenlandse hervorming: tsaar Alexander II schafte de lijfeigenschap af. Deze wellicht welwillende maatregel werkte echter op korte termijn niet of zelfs averechts: door de financiële verschillen tussen de grootgrondbezitters en boeren raakten de laatsten opnieuw afhankelijk van de eerste. Soms kwamen ze zelfs in een slechtere positie dan voorheen, omdat de weinige bescherming die het lijfeigenschap bood ook verviel.

Na de Krimoorlog richtte de tsaar zijn aandacht weer op Azië. Van China pakte Rusland van 1858-1860 de Amoer- en maritieme provincies af, en stichtte Vladivostok ("heerser over het oosten"). De zuidelijke Centraal-Aziatische kanaten (Turkestan) werden veroverd ondanks een jihad die tegen Rusland werd uitgeroepen. Hier ontstond het gouvernement-generaal Turkestan.

In 1877 viel een enorme Russische legermacht de Turkse Balkan binnen tijdens de Achtste Russisch-Turkse Oorlog. Ondanks de heldhaftige Turkse verdediging bij Plevna aan de Donau kwamen de Russische legers tot 100 km van Istanbul, waarop de sultan capituleerde. De Russen legden hem vervolgens het Verdrag van San Stefano op, wat hen via een enorme vazalstaat Bulgarije controle over de Balkan zou geven. Engeland en Oostenrijk-Hongarije protesteerden, Duitsland bemiddelde. Ten slotte werd te Berlijn besloten Bulgarije in twee vorstendommen (Oost-Roemelië en Bulgarije) te splitsen en een derde deel, Macedonië, onder Turkse heerschappij te laten. Oostenrijk-Hongarije mocht Bosnië-Herzegovina bezetten (het bleef net als Bulgarije wel formeel deel van het Ottomaanse Rijk), en Cyprus kwam aan England. De Duitsers wreven zich vergenoegd in de handen: ze hadden de Europese machten vakkundig tegen elkaar uitgespeeld. Rusland was teleurgesteld, Bulgarije woedend. Vanaf 1878 zou Rusland zich intensief met Bulgarije bemoeien.

De Russische politiek in Azië bracht hen ook in conflict met een nieuwe vijand: Japan. Van 1904-1905 vond de confrontatie plaats (Russisch-Japanse Oorlog), die op een Russische nederlaag uitliep en het verlies van Mantsjoerije en de zuidelijke Transsiberische spoorlijn betekende. De Russen moesten zich terugtrekken uit Port Arthur en Sjanghai en ook Zuid-Sachalin werd bezet. Direct hierop volgde een revolutiepoging die een reactie was op het met geweren neermaaien van een demonstratie door troepen van tsaar Nicolaas II. Hij deed daarop concessies die hij echter later weer introk.

Rusland keerde zich hierop weer naar de Balkan. De Oostenrijkse annexatie van Bosnië-Herzegovina was voor Rusland een zeer onaangename verrassing en Rusland besloot samenwerking tussen de Balkanstaten te bevorderen om een blok tegen Oostenrijk te vormen. Dit blok bleek echter plannen tegen Turkije te smeden, wat op de Balkanoorlogen uitliep. Ondanks deze Russische teleurstelling stond de Russische regering sterk onder druk van de "Pan-Slavisten", die vonden dat Rusland zijn "broertjes" Servië en Bulgarije moest steunen. Dit trok de tsaar meer en meer in de gevaarlijke maalstroom van de Balkan, en naar een confrontatie met Oostenrijk-Hongarije.

[bewerk] De Eerste Wereldoorlog en de Russische Revolutie

In 1914 nam Rusland als geallieerde deel aan de Eerste Wereldoorlog. De Russische legers sloegen een Oostenrijkse aanval af en drongen Oost-Pruisen binnen, maar werden vernietigend verslagen bij Tannenberg en de Mazurische Meren. De troepen waren slecht bewapend: soms had één op de drie soldaten een geweer en moest de rest maar hopen wapens van gevallen kameraden of vijanden te vinden. De oorlog verliep dramatisch: de Russische verliezen waren enorm en de Russen werden verder en verder in eigen land teruggedreven. In januari en februari 1917 liepen stakingen en rellen aan het thuisfront uit op de Februarirevolutie (in maart, volgens de Gregoriaanse kalender), die Kerenski aan de macht bracht en een parlementaire republiek installeerde.

Kerenski's belofte aan de geallieerden om de oorlog voort te zetten (die hij gestand deed) werd hem echter zeer kwalijk genomen. Zowel monarchisten als bolsjewieken trachtten hem af te zetten. In november 1917 pleegden de bolsjewieken, meeliftend op de algemene ontevredenheid, onder leiding van Lenin een coup (Oktoberrevolutie, in november volgens de Gregoriaanse kalender). Aan het front losten de Russische legers op in het niets.

De nieuwe bolsjewistische regering besloot met de Duitsers rond de tafel te zitten. De eisen van de Duitsers waren echter zeer zwaar, en Trotski, die de delegatie leidde, trachtte tijd te winnen. Het Duitse lenteoffensief van 1918 was echter desastreus voor de jonge republiek: Estland en de praktisch onverdedigde Oekraïne vielen de Duitsers in handen. Lenin en Trotski zagen zich gedwongen de gifbeker in te nemen en tekenden het Verdrag van Brest-Litovsk.

De opponenten van de bolsjewieken begonnen zich echter te roeren: de Witte legers bezetten Siberië en na de Duitse wapenstilstand in november 1918 ook de Oekraïne. De Finnen, Polen, Esten, Letten en Litouwers grepen hun kans en maakten zich los. De Armeniërs deden hetzelfde maar hun jonge republiek werd drie jaar later tussen Rusland en het kemalistische Turkije verdeeld. Witte generaals trachtten Moskou te bereiken maar weigerden hun acties te coördineren. Ondertussen stampte Trotski het Rode Leger uit de grond. Buitenlandse troepen landden in Russische havens: Engelsen, Fransen, Amerikanen en Japanners. Hun aanwezigheid werkte in feite averechts: hun aantallen waren te klein om een verschil te maken, maar dreven de mensen in de armen van de Roden.

De Russische Burgeroorlog werd aan beide kanten zeer wreed uitgevochten. Roden (communisten, anarchisten) martelden en moordden naar hartenlust op priesters, edelen en mensen die toevallig op de verkeerde plaats waren. Witten (monarchisten, mensjewieken, liberalen) deden hetzelfde met guerrilla's, joden en anderen. Trotski zei dat alleen door wreedheid de oorlog gewonnen kon worden. Lenin dreigde iedere criticus tegen de muur te zetten. In 1918 gaf hij persoonlijk opdracht aan Jakov Sverdlov om de tsarenfamilie, de "levende banier" voor de vijand, te executeren. De oorlog bracht hongersnoden, en kannibalisme kwam regelmatig voor. In 1922 wisten de Roden ten slotte de oorlog te winnen, maar het bleef nog tot 1924 onrustig.

[bewerk] De Sovjet-Unie onder Stalin

In de loop van 1922 en 1923 ging de gezondheid van Lenin hard achteruit. Stalin had ondertussen achter zijn rug om een grote macht opgebouwd, terwijl Trotski over het Rode Leger kon beschikken. Na Lenins dood in 1924 wist Stalin na een machtsstrijd (met als belangrijkste tegenstrever Trotski) zich van de macht in partij en staat van de prille Sovjet-Unie meester te maken (1928) en hield die vijfentwintig jaar in handen. Trotski werd verbannen en vanwege Stalin's paranoïditeit uiteindelijk vermoord in Mexico.

Door de collectivisering kwamen kolchozen (collectieve boerengemeenschappen) en sovchozen (staatsboerderijen) tot stand. Rijke boeren, de koelakken, werden opgepakt en verdwenen in de strafkampen of in gevangenissen. Berucht waren onder andere de goelags van de Kolmya-zilvermijnen in Sacha.

De moord op Sergej Kirov (1934) luidde het begin van 'De Grote Zuivering' in. De Grote Zuivering was een meedogenloze heksenjacht: voormalige oppositieleiders binnen de partij, staatshoofden, premiers en partijleiders van de deelrepublieken, intellectuelen, kunstenaars, trotskisten (aanhangers van Trotski), zinovjevisten (aanhanger van Zinovjev), rechtsen, maar ook gewone burgers werden het slachtoffer van Stalin's 'zuiveringen.' Bijna de halve legerleiding, waaronder de geniale maarschalk Michael Toechatsjevksi, werden terechtgesteld. De strafkampen zaten overvol.

Al sinds 1929 werden de kerken, de islam en andere godsdiensten meedogenloos vervolgd. Een simpel bezoek aan een kerk of een gebed kon al levensgevaarlijk zijn als de verkeerde persoon dit toevallig zag of hoorde. Via een netwerk van verklikkers en NKVD hield Stalin de bevolking onder de duim.

In 1938 begon Stalin voorzichtig toenadering te zoeken tot de geallieerden. Uiteindelijk sloot hij toch een non-agressiepact met Duitsland, omdat die, in tegenstelling tot de geallieerden, Stalin wel serieus nam. Duitsland stuurde bijvoorbeeld topdiplomaten en minister Von Ribbentrop, terwijl de hoogste rang bij de Britse delegatie kapitein was! De prijs die Rusland hier uiteindelijk voor betaalde was zeer hoog: in 1941 werd de Sovjet-Unie toch aangevallen door Duitsland (overigens zijn er geruchten dat Stalin zelf een aanval aan het voorbereiden was, maar werd verrast door de Duitsers), en begon de Grote Patriottische Oorlog. Noodgedwongen behoorde de Sovjet-Unie nu zelf bij de geallieerden. Na een hel van vier jaar wist het Rode Leger uiteindelijk Berlijn te veroveren en een invloedszone in Oost- en Midden-Europa te creëren.

Na de overwinning in Europa verkilden de betrekkingen weer. In de periode 1945-1948 werden communistische regeringen in Oost-Europa aan de macht gebracht. In 1948 vond echter ook de breuk met Joegoslavië plaats, officieel vanwege ideologie, feitelijk omdat Tito weigerde naar Stalins pijpen te dansen.

In 1949 testte de Sovjet-Unie zijn eerste atoombom en wellicht gaf Stalin Noord-Korea stilletjes het groene licht voor zijn campagne tegen het zuiden. Inmiddels ging Stalins gezondheid sterk achteruit, en op 5 maart 1953 overleed hij. Officieel door een beroerte, maar een aantal historici verdenkt Lavrenti Beria van het vergiftigen van Stalin.

[bewerk] De Sovjet-Unie van 1953 tot 1991

Uit de machtsstrijd die op de dood van Stalin volgde kwam uiteindelijk Chroesjtsjov als sterke man naar voren. Hij schokte de gedelegeerden van het 20e partijcongres op 23 februari 1956 door publiekelijk de cultus rond Stalin aan de kaak te stellen, en Stalin te beschuldigen van massamoord tijdens de grote zuiveringen. Hierdoor maakte hij zich onbemind bij de conservatieve fractie van de Partij. De "kleine Stalins" in de Oost-Europese satellietstaten werden ernstig in verlegenheid gebracht, aangezien hun legitimiteit hiermee ondermijnd werd.

Paradoxaal is het feit dat veel Russen de opmerking hiernaast plaatsen dat Chroesjtjov één van de meest loyale supporters van Stalin was voor diens dood in 1953. Bovendien regeerde ook Chroesjtjov met ijzeren vuist en had ook hij bloed aan zijn handen. "Zijn tong zat tot aan de amandelen in Stalins achterste" was een platvloers populair Russische gezegde. De Hongaarse opstand van 1956 werd door hem dan ook zonder pardon hardhandig onderdrukt.

De Sovjet-Unie maakte economisch en technisch enorme vooruitgang, en wist de eerste ronde van de Space Race te winnen door eerst het hondje Laika en vervolgens de kosmonaut Joeri Gagarin als eerste de ruimte in te schieten. In 1962 leed Chroesjtjov echter bij de Cuba-crisis een gevoelig gezichtsverlies. Ook gedroeg hij zich regelmatig als een botte boer, door beledigende opmerkingen te maken. Eens sloeg hij hard met zijn schoen op de tafel in de Algemene Vergadering van de VN, waarbij hij de Filippijnse afgevaardigde Sumulong uitmaakte voor alles wat lelijk is. Het Politbureau vond het in 1964 welletjes en zette Chroesjtjov af, hoewel het afzetten van de leider officieel verboden was binnen het communistische denken.

Leonid Brezjnev volgde Chroesjtjov op als sterke man. Brezjnev, een Sovjetpoliticus van de oude stempel, was verantwoordelijk voor het neerslaan van de Praagse Lente in 1968. In 1979 voerde hij tegen China een oorlog bij volmacht waarbij Cambodja en Vietnam als pionnen fungeerden. De relatieve ontspanning, die bij vlagen onder Chroesjtjov voorkwamen, deed hij teniet, en vooral de Sovjetvloot werd sterk uitgebreid. In 1979 gaf hij opdracht om Afghanistan binnen te vallen, om de pro-Russische regering daar te hulp te schieten. De Sovjettroepen konden de guerrillastrijd van de Moedjaheddien, die werden gesteund door de Verenigde Staten, niet winnen, en meer en meer Russische soldaten keerden in lijkenzakken terug. In 1982 overleed Brezjnev, en werd opgevolgd door Andropov. Deze regeerde slechts twee jaar, waarna de doodzieke Tsjernenko hem opvolgde. In 1985 overleed ook hij.

Jarenlang had de Sovjet-Unie meegedaan aan de wapenwedloop met de Verenigde Staten, terwijl ook de verhoudingen met concurrent China steeds slechter werden. De denkbeelden van Mao waren steeds verder verwijderd geraakt van de communistische regering in Moskou en in 1969 brak zelfs bijna een oorlog uit over een aantal eilandjes in de Oessoeririvier. De Vietnamese leider Ho Chi Minh wist vanaf zijn sterfbed te voorkomen dat het uitliep op een (atoom)oorlog.

De top van Staat en Partij werden gevormd door oude mannen, die de zuiveringen van Stalin hadden overleefd als jonge officieren en functionarissen. Dit maakte hen zeer voorzichtig en conservatief. Dit bracht hen ertoe in de wapenwedloop tegen de VS op te blijven bieden (als het Westen immers een overwicht zou krijgen, zouden ze misschien kunnen besluiten de Sovjet-Unie aan te vallen), terwijl de starre planeconomie steeds slechter en inefficiënter draaide. De partijleiding wilde hier niets aan doen en zelfs niets van weten. Defensie slokte volgens sommige schattingen 25% van het BNP op.

[bewerk] Perestrojka

In 1985 kwam een nieuwe jonge leider aan de macht: Michael Gorbatsjov. Hij was communist in hart en nieren, maar wilde in tegenstelling tot zijn voorgangers de waarheid zien. Toen hij besefte dat de Sovjet-Unie vrijwel bankroet was en het nog maar een paar jaar op deze wijze zou kunnen volhouden, besloot hij met het Westen te gaan praten. Vooral de Amerikaanse president Ronald Reagan schijnt nogal wat invloed te hebben gehad op Gorbatsjov. Een vrij onverwachte ontspanning was het gevolg. Dissidenten werden teruggehaald, de top van Staat en Partij werd gezuiverd en de leiders in Oost-Europa en daarbuiten werd verteld dat de Sovjet-Unie hen niet langer zou steunen. De Sovjettroepen werden teruggetrokken, inclusief de troepen in Afghanistan. In 1988 en 1989 vielen de communistische regimes als dominostenen om, waarna in 1990 de Duitse hereniging werd afgekondigd. In eigen land kwam Gorbatsjov klem te zitten tussen radicalere hervormers als Boris Jeltsin en de oude communistische garde. Deze laatsten deden in augustus 1990 een couppoging, die echter door Jeltsin werd voorkomen. Gorbatsjov kwam terug als een krachteloze president in een land dat in staat van ontbinding verkeerde. Buiten zijn weten werd het GOS opgericht, terwijl Estland, Letland en Litouwen zich eerder al onafhankelijk hadden verklaard. In december 1991 was het afgelopen: Gorbatsjov trad af als president en de Sovjet-Unie hield op te bestaan.

[bewerk] Het nieuwe Rusland

Jeltsin was precies 8 jaar (1991-1999) president van Rusland, of de Russische Federatie, zoals het nu heette. Hij moest opboksen tegen twee financiële crises (waaronder de Roebelcrisis in 1998), groeiende oppositie van de communisten (Zjoeganov) en extreem-rechts (Zijirinovski), toenemende armoede en misdaad, en migratiestromen binnen het GOS. Daarnaast begon de bevolking gestadig af te nemen. Door de slecht opgezette privatiseringen onder leiding van Anatoly Tsjoebais begin jaren '90 ontstond een nieuwe groep superrijken, de Russische oligarchen, zoals Michail Chodorkovski, Boris Berezovski en Roman Abramovitsj. Jeltsin wist in 1993 een staatsgreep te stoppen, nadat hij de grondwet naast zich neer had gelegd.

[bewerk] Eerste Tsjetsjeense Oorlog

Jeltsin stortte het leger, na foute voorlichting door zijn veiligheidsexperts, in een onzorgvuldig voorbereid militair avontuur in de de facto onafhankelijke - maar zeer zwakke - staat, Itsjkerië. De Tsjetsjenen die tijdens de onafhankelijkheid sterk verdeeld waren, begonnen samen te werken in de Eerste Tsjetsjeense Oorlog en wisten, onder leiding van Aslan Maschadov en anderen uiteindelijk het slecht bewapende Russische leger uit de hoofdstad Grozny te verdrijven en Jeltsin tot onderhandelingen te dwingen, in de vorm van zijn generaal Aleksandr Lebed, waarna de tweede de facto onafhankelijke Tsjetsjeense Republiek een feit werd in 1996.

[bewerk] Jeltsin, de Russische oligarchen en de Roebelcrisis

[bewerk] Presidentsverkiezingen van 1996

Deze vrede kon Jeltsin goed gebruiken voor zijn verkiezingscampagne dat jaar. Communist Zjoeganov stond namelijk hoog in de verkiezingspeilingen en Jeltsin's populariteit was gedaald tot 6% van de stemmen. Zijn campagneleider voor de presidentsverkiezingen van 1996 Oleg Soskovets wilde dat er geld kwam door de privatisering van overgebleven staatsbedrijven. De oligarchen spanden samen met Tsjoebajs om middels Jeltsin's dochter Tatjana Djatsjenko Jeltsin ertoe te bewegen om geld te accepteren in ruil voor politieke invloed. Jeltsin stemde uiteindelijk in, wat leidde tot een verkiezingscampagne, waarbij de oligarchen op hun tv-zenders (onder andere NTV) Jeltsin verheerlijkten, communist Zjoeganov belachelijk maakten en Aleksandr Lebed naar voren schoven als alternatief voor Zjoeganov, zodat deze sterk daalde in de peilingen. Jeltsin won daarop de verkiezingen en vertoefde daarop het grootste gedeelte van zijn presidentiële periode in het ziekenhuis.

[bewerk] De Russische oligarchen en de Roebelcrisis

Berezovski werd samen met zes anderen bekend als de "zeven bankiers" (of G-7), vanwege de politieke macht die zij verkregen na de verkiezingsoverwinning. Zoals Chroesjtjov slaagde ook Jeltsin erin zijn land geregeld in verlegenheid te brengen. Zo kneep hij een secretaresse in de billen voor het oog van miljoenen TV-kijkers, was hij geregeld dronken of high van de pillen in het openbaar en hing een aanklacht wegens corruptie boven zijn hoofd (bij zijn aftreden wist hij echter zijn politieke onschendbaarheid te behouden).

De Aziëcrisis in juli 1997 had een versterkend effect op de economische crisis in Rusland. Door de sterke daling van de goederenprijzen in de wereld, werden landen als Rusland, die sterk leunden op de grondstoffenexport extra hard getroffen. De scherpe daling van de olieprijs had grote consequenties voor Rusland. De crisis bereikte een hoogtepunt toen Jeltsin plotseling Viktor Tsjernomyrdin (premier vanaf 1992) met zijn hele kabinet afzette op 23 maart^[1] en de tot dan toe onbekende 35-jarige technocratische energieminister Sergej Kirijenko aanstelde als premier. De invloed van de oligarchen op de politiek bleek toen Kirijenko de economische crisis wilde oplossen door een belastingstelsel in te voeren en de huizen van de top van staatsgasbedrijf Gazprom liet doorzoeken. Toen hij daarop ook Berezovski aanklaagde, zorgde deze dat hij werd afgezet. Hij werd daarop in mei 1999 vervangen door Jevgeni Primakov (Berezovski had Tsjernomyrdin naar voren geschoven maar de Doema blokkeerde dit tot tweemaal toe). Primakov, die werd gezien als een compromisfiguur, werd met een overweldigende meerderheid verkozen en wist het land er weer enigszins bovenop te helpen, onder andere door het doorvoeren van belastinghervormingen, waarna de Roebel weer enigszins stabiel werd aan het einde van 1999. Het land was toen echter in grote problemen geraakt, wat nog versterkt werd door slechte oogsten dat jaar, waardoor op 9 oktober zelfs verzocht om humanitaire hulp met inbegrip van voedsel. Jeltsin zag in Primakov een concurrent die snel in populariteit groeide en liet hem al na 8 maanden vervangen door interrimpremier Sergej Stepasjin (in mei 1999), die in augustus 1999 werd vervangen door ex-KGBer Vladimir Poetin.

[bewerk] Tweede Tsjetsjeense Oorlog

Op dat moment daagden Tsjetjeense rebellen Rusland uit door dorpen in Dagestan te bezetten. Daarnaast ontstonden plotseling in meerdere steden van Rusland flatbombardementen, die door Poetin werden toegeschreven aan Tsjetsjeense rebellen, iets wat door veel verslaggevers en wetenschappers wordt afgedaan als onmogelijk (de FSB werd door sommigen verantwoordelijk geacht), maar wat de Russische motivatie om in te grijpen versterkte. Het duo Jeltsin-Poetin stuurde het leger wederom naar Tsjetsjenië in 1999 en startte daarmee de Tweede Tsjetsjeense Oorlog. Uiteindelijk zou vrijwel heel Tsjetsjenië bezet worden, maar terroristische aanslagen van Tsjetsjeense separatisten onder leiding van de Ruslandhater en islamistische wahabist Sjamil Basajev bleven echter doorgaan. Sinds de executie van de door de Russische regering gesteunde president Achmat Kadyrov, heeft zijn controversiële zoon premier Ramzan Kadyrov het gebied echter steeds meer onafhankelijk gemaakt van Rusland en onder andere de Sharia ingevoerd. Zijn strijdkrachten (eerder bekend staand als de Kadyrovtsy) worden echter verantwoordelijk gehouden voor het grootste deel van de misdaden tegen de menselijkheid in Tsjetsjenië.

[bewerk] De regering van Poetin

Op 31 december 1999 trad Jeltsin ten slotte af ten gunste van Poetin, onder de voorwaarde dat het Openbaar Ministerie niet tot strafvervolging van de familie Jeltsin zou overgaan en de aanklacht wegens corruptie zou laten vallen. Poetins positie werd bij de verkiezingen van 2000 bevestigd: hij kreeg meer dan de helft van de stemmen.

Bij de presidentsverkiezingen van 2004 werd Poetin herkozen. Een van de eerste zaken die hij al tijdens zijn eerste ambtsperiode aanpakte was de macht van de oligarchen. Deze werden gedwongen te kiezen voor hem of het land te verlaten. Een van de meest spraakmakende zaken vormde de arrestatie en veroordeling van oligarch Michail Chodorkovski van oliegigant Yukos, officieel vanwege grootschalige belastingfraude, maar duidelijk is dat hij politieke aspiraties had. Sommigen verdenken Poetin als de drijvende kracht hierachter. Anderen denken dat de machtige siloviki hierin de hand gehad hebben.

Poetin wordt ervan beschuldigd de vrije pers te muilkorven. Poetin heeft nog steeds veel goodwill bij het grootste deel van de Russische bevolking, omdat velen in hem een sterke leider zien, en hij het economisch tij meeheeft: de Russische economie is heden ten dagen een van de sterkst groeiende ter wereld, al heeft deze wel een klap gekregen door de Yukos-affaire en is de economie volgens velen nog te sterk gericht op delfstoffen als olie en gas.

Tijdens het presidentschap van Poetin is wel vooruitgang geboekt met betrekking tot de landbouw. Eind 2005 ontstond het Russisch-Oekraïens gasconflict, dat ook enkele landen in Europa trof en wat sommige waarnemers ertoe bracht te zeggen dat Rusland de greep op zijn "nabije buren" probeert te versterken. De Russische economie is in toenemende mate gericht op India en China, waar onder andere veel vraag is naar Russische grondstoffen, wapentuig en kernenergietechnologie. Ook trekken veel Chinezen naar zuidelijke Siberische steden, wat sommige nationalisten ertoe brengt te spreken van een "invasie", maar andere prognoses geven aan dat de immigratie minder snel gaat als eerder gedacht.

Problemen zoals Tsjetsjenië, de negatieve bevolkingsgroei, de deplorabele staat va het Russische Leger (met onder andere de problematische dedovsjtsjina), het nationaliteitenprobleem, de misdaad (zoals maffiagroeperingen) en het terrorisme zijn echter nog lang niet opgelost en zullen vroeger of later opnieuw op de voorgrond kunnen treden. Onder Poetin groeide verder de corruptie tussen 2001 en 2006 naar het zevenvoudige van de situatie van voor zijn presidentschap.^[2]

Poetin wordt geacht af te treden na zijn tweede ambtstermijn, die afloopt in 2008 en heeft gezegd dit ook te zullen doen. Verschillende groepen binnen Rusland hebben al geprobeerd om Poetin te doen overwegen om alsnog een derde ambtstermijn te aanvaarden door de grondwet te veranderen uit angst dat Rusland na het aftreden van Poetin in elkaar zal storten. De Russische presidentsverkiezingen van 2008 staan inmiddels sterk in de belangstelling.

[bewerk] Noten

1. ↑ PBS Kremlin Shake-up - 23 maart 1998
2. ↑ (nl) Nieuws.nl Corruptie Rusland neemt vlucht - 7 november 2006

[bewerk] Zie ook

• Geschiedenis van Siberië
• Russische Rijk

{{{afb_links}}}	Geschiedenis van Europa	{{{afb_rechts}}}	{{{afb_groot}}}
Geschiedenis van: Albanië - Andorra - België - Bosnië en Herzegovina - Bulgarije - Cyprus - Denemarken - Duitsland - Estland - Finland - Frankrijk - Georgië - Griekenland - Hongarije - Ierland - IJsland - Italië - Kroatië - Letland - Liechtenstein - Litouwen - Luxemburg - Macedonië - Malta - Moldavië - Monaco - Montenegro - Nederland - Noorwegen - Oekraïne - Polen - Portugal - Roemenië - Rusland - San Marino - Servië - Slovenië - Slowakije - Spanje - Tsjechië - Turkije - Vaticaanstad - Verenigd Koninkrijk - Wit-Rusland - Zweden - Zwitserland

Geschiedenis van Azië

Geschiedenis van: Afghanistan - Armenië - Azerbeidzjan - Bahrein - Bangladesh - Bhutan - Brunei - Cambodja - China - Filipijnen - Georgië - India - Indonesië - Irak - Iran - Israël - Japan - Jemen - Jordanië - Kazachstan - Kirgizië - Koeweit - Laos - Libanon - Maldiven - Maleisië - Mongolië - Myanmar - Nepal - Noord-Korea - Oezbekistan - Oman - Oost-Timor - Pakistan - Palestijnse Autoriteit - Qatar - Rusland / Siberië - Saoedi-Arabië - Singapore - Sri Lanka - Syrië - Tadzjikistan - Taiwan - Thailand - Tibet - Turkije - Turkmenistan - Turkse Republiek Noord-Cyprus - Verenigde Arabische Emiraten - Vietnam - Zuid-Korea