Iran

جمهوری اسلامی ایران
Djoemhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān

(Details)

Basisgegevens

Officiële landstaal: Perzisch

Hoofdstad: Teheran

Regeringsvorm: Theocratie (Islamitische republiek)

Religie: Sjiisme 89% Soennisme 10%

Oppervlakte: 1.648.195 km² (0,7%water)

Inwoners: 68,4 miljoen (40 / km²)

Overige

Volkslied: Sorood-e Jomhoori-ye Eslami

Munteenheid: Iraanse rial (IRR)

UTC: +3:30

Nationale feestdag: 1 april

Web | Code | Tel. .ir | IRN | 98

De Islamitische Republiek Iran (Perzisch: جمهوری اسلامی ایران) (Getranslitereerd: Djoemhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān) of Iran (ایران) is een land in het Midden-Oosten. Iran werd vroeger Perzië, Persicus of Parsa genoemd tot en met 1935. In dat jaar vroeg de toenmalige Perzische monarch, Reza Sjah aan alle landen om voortaan de lokale naam van het land namelijk Iran (het Land van Ariërs) te gebruiken. Na een protest van de Perzische geleerden, kondigde de Perzische regering in 1959 aan dat beide namen officieel gebruikt mogen worden. Een inwoner van Iran/Perzië is een Iraniër of een Pers of in het Perzisch; Irani of Pars (ایرانی).

Inhoud

1 Algemeen
2 Geschiedenis
3 Staatskunde en politiek van Iran
4 Geografie, demografie, provincies
- 4.1 Bevolking van Iran
- 4.2 Provincies van Iran
5 Cultuur van Iran
- 5.1 Talen van Iran
- 5.2 Sport in Iran
6 Fysische geografie, geologie, delfstoffen en aardbevingen
7 Zie ook
8 Externe links
9 Bronnen

[bewerk] Algemeen

Iran grenst aan Irak, Turkije, Armenië, Azerbeidzjan, Turkmenistan, Afghanistan en Pakistan. De Perzische Golf en de Golf van Oman bevinden zich ten zuiden en de Kaspische Zee ten noorden van Iran. Aan de kust tegenover de Perzische Golf liggen Saoedi-Arabië, Koeweit, Bahrein, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten. Olie en gas export zijn de grootste export middelen en hierdoor heeft Iran een belangrijke positie als twee na grootste exporteur van OPEC en vier na grootste olie-exporteur ter wereld. Iran tevens is mede-oprichter van OPEC, het OIC en de VN.

In 1979 werd onder leiding van de Ayatollah Ruhollah Khomeini de Iraanse Revolutie tot stand gebracht en maakte van Iran een Islamitische republiek. Deze revolutie wordt dikwijls ten onrechte de Islamitische Revolutie genoemd, aangezien meer groepen dan de fundamentalitische islamieten deze revolutie op gang zetten en uitvoerden. Volgens het principe van Welayat-é Faqih of de 'Leiderschap (Welayat) van de jurist (Faqih)' werd het land daarna geregeerd. Hierdoor is het land een constitutionele republiek waarbij de president de beslissingen neemt die goedgekeurd moeten worden door de Rahbar en de 12 experts op Islamitische wet ook wel de Raad van Hoeders genoemd. De officiële staatsreligie in Iran is de Islam met het Sjiisme (Jafari) als de ideologische stroming. De religieuze hoofdstad voor Islamitische theologie is gelegen in Qom. De huidige president van Iran is Mahmoud Ahmadinejad. De religieus leider (Rahbar) Ayatollah Ali Khamenei heeft een speciale machtspositie in Iran. Als hoogste Marja (leraar op het gebied van Islamitische wet) heeft hij de autoriteit om toezicht te houden en in te grijpen op alle activiteiten in het Iraanse politieke circuit. Het regime is in feite dictatoriaal.

[bewerk] Geschiedenis

Zie Geschiedenis van Iran voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Iran (of Perzië) heeft een bijzonder lange geschiedenis en kan met recht één van de bakermatten van de beschaving genoemd worden. De geschiedenis van 'Iran' als land gaat terug tot de 6e eeuw v. Chr., toen Cyrus de Grote van de Achaemeniden-dynastie verschillende volkeren verenigde. In de eeuwen hierna bereikte Perzië een enorme macht en besloeg het een gebied tot aan de Middellandse Zee. Met het oude Griekenland voerde het regelmatig oorlog, de zogenoemde Perzische Oorlogen van de 5e eeuw v. Chr.

De ruïnes van het historische Persepolis

In de 4e eeuw v. Chr. veroverde Alexander de Grote Perzië en versloeg koning Darius III nabij Persepolis. Het land werd na Alexanders dood bestuurd door een Hellenistische (Griekse) klasse onder de Seleuciden. Later vestigden de Parthen en de Sassaniden machtige rijken.

In de zevende eeuw werd het veroverd door de islamitische Arabieren. Hierbij werd het Iraanse volk met veel geweld gedwongen de Islam aan te nemen als godsdienst. Het Arabische Rijk van de kaliefen overheerste Iran tot de 9e eeuw en vanaf toen verloor het centrale gezag zijn autoriteit en waren er in Iran diverse rijken en rijkjes.

In de dertiende eeuw vielen de Mongolen Iran binnen en verwoestten vele steden en vermoordden vele inwoners.

In de vijftiende eeuw verenigde de dynastie van de Safawiden Iran. Zij voerde onder andere het sjiisme als staatsgodsdienst in. Iran wist als één van de weinige landen in Azië onafhankelijk te blijven van westerse landen.

In de twintigste eeuw heerste gedurende lange tijd de Pahlavi-dynastie. Vader Reza Pahlavi en zoon Mohammed Reza Pahlavi namen weliswaar de titel sjah (koning) aan, maar regeerden als dictators, waarbij de bevolking vaak hardhandig onderdrukt werd.

In 1979 dwong een brede opstand van geestelijken, intellectuelen, middenstanders en vele maatschappelijke organisaties de sjah ten val. Uiteindelijk koos de machtigste politieke partij, die van de geestelijkheid, ervoor om de macht in handen van één persoon te geven: ayatollah Ruhollah Khomeini. Hierna werd het land volgens een door hem opgestelde conservatieve islamitische wetgeving geregeerd.

[bewerk] Staatskunde en politiek van Iran

Ayatollah Khomeini op een schoolmuur.

Zie Politiek van Iran voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Iran is sinds de Iraanse Revolutie een Islamitische Republiek. Het heeft een unieke staatsstructuur, die in geen enkel ander land voorkomt. De staatstructuur is afgeleid van de staatsgodsdienst van Iran, het sjiisme. Het belangrijkste principe is dat van valajat-e fakih ofwel de 'voogdij van de jurist'. Hiermee wordt bedoeld dat de hoogste geestelijke uiteindelijk alle wetsvoorstellen moet goedkeuren.

Het land wordt door vier entiteiten bestuurd:

De religieus leider of rahbar (Perzisch: رهبر)
De Raad van Hoeders of Shuraye Negahbane Ghanune Assasi (Perzisch: شورای نگهبان قانون اساسی)
De president van Iran of Rais-Jumhur (Perzisch: ریس جمهور)
De Majlis van Iran oftewel het parlement of adviesgevende raad (Perzisch: مجلس شورای اسلامی) De majlis bestaat uit 290 zetels en eens in de vier jaar zijn er verkiezingen.

Veel politieke beslissingen worden door de president of het parlement genomen, maar de geestelijken, zowel de religieuze leider als de Raad van Hoeders, hebben de autoriteit alles wat tegen de sharia is te verwerpen, omdat zij over deze beslissingen een veto hebben.

Lijst van premiers van Iran en Lijst van presidenten van Iran

[bewerk] Geografie, demografie, provincies

De hoofdstad van Iran is Teheran. Andere belangrijke steden zijn Mashhad, Tabriz, Sjiraz, Abadan, Kerman, Zahedan, Karaj, Rashjt, Yazd, Hamadan, Chorramsjahr, Ahvaz, Urmiye, Arak, de religieuze stad Qom en de oude hoofdstad Isfahan.

Iran grenst aan de volgende landen: Turkmenistan in het noordoosten, Afghanistan in het oosten en Pakistan in het zuidoosten. In het westen grenst het aan Irak, in het noordwesten aan Turkije alsmede aan Armenië en Azerbeidzjan.
Verder grenst het in het noorden aan de Kaspische Zee en in het zuiden aan de Perzische Golf waarvan de Straat van Hormuz een onderdeel vormt.

Bevolkingsgroei van Iran

[bewerk] Bevolking van Iran

De bevolking in Iran kende een snelle groei. In 1900 waren er tien miljoen Iranezen, nu zevenmaal meer ^[1]. De stijging was bijzonder sterk na de Iraanse Revolutie van 1979. Van 1995 tot 2005 steeg het inwonertal met 8,4 miljoen. De meerderheid van de bevolking is jonger dan 20 jaar.

Volgens het CIA World Factbook is de bevolking verdeeld in de volgende etnische groepen: Perzen (51%), Azeri's (24%), Gilaki en Mazandarani (8%), Koerden (7%), Arabieren (3%), Baluchi's (2%), Lurs (2%), Turkmenen (2%), Qashqai Turken, Armeniërs, Joden, Assyriërs en anderen. Hierbij moet worden opgemerkt dat andere bronnen andere percentages geven.

Het Bruto Nationaal Product bedroeg in 2005 195 miljard dollar ofwel 2810 dollar per hoofd van de bevolking.

[bewerk] Provincies van Iran

Zie provincies van Iran voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

[bewerk] Cultuur van Iran

Iran heeft een bijzonder rijke cultuur waarin oude en moderne elementen gecombineerd worden. In het land zelf wordt wel gezegd dat Iran drie invloeden moet zien te combineren. Die drie zijn de klassieke Iraanse cultuur van het Perzische Rijk uit de Oudheid, de islam en de islamitische cultuur die de Arabieren brachten en de moderne westerse cultuur.

Naast diverse archeologische plaatsen, zoals de oude hoofdstad Persepolis en de stad Pasargadae, heeft het ook recentere culturele hoogtepunten zoals de stad Isfahan.

De Shahnama of het Boek der Koningen van Ferdausi is het nationale epos van Iran.

Tijdens de Middeleeuwen bloeide de Iraanse wetenschap. Bekende wetenschappers zijn de arts/filosoof Avicenna, de astronoom/dichter Omar Khayyam en de filosoof al-Ghazali.

Tegenwoordig zijn nog steeds veel schrijvers en filmmakers actief in Iran.

Bekend over de hele wereld zijn de Perzische tapijten. De windmolen en de domesticatie van de tulp komen waarschijnlijk uit het oude Perzië.

Bij het begin van de lente viert men het Iraanse nieuwjaar, Noroez.

Zie ook Iraanse monumenten op de Werelderfgoedlijst

[bewerk] Talen van Iran

Talen van Iran

Iran kent een grote verscheidenheid aan talen. De officiële landstaal van Iran is het Perzisch of Farsi. Het Perzisch is een taal binnen de Indo-Europese taalfamilie en is de moedertaal van ongeveer de helft van de bevolking.

De andere helft kent het Perzisch niet als moedertaal maar het Perzisch wordt door de gehele bevolking gesproken. De belangrijkste andere taalfamilies zijn de Altaïsche talen, verscheidene kleinere Iraanse talen en de semitische talen.

Veel gesproken talen zijn het Azeri (Turks met grote Perzische invloed), het Koerdisch en het Arabisch.

[bewerk] Sport in Iran

Twee wereldwijd gespeelde sporten hebben hun oorsprong in Perzië: schaken (het woord is afgeleid van het Perzische sjah dat koning betekent) en polo.

Anno 2006 is voetbal verreweg de meest populaire sport in Iran. Niet alleen voetbal voor mannen is populair, maar ook vrouwenvoetbal is zeer populair bij Iraanse vrouwen. In de stadions heerst dan een strikte scheiding der seksen en zijn vrouwen niet welkom bij mannenwedstrijden en vice versa. Iran was een deelnemer aan het WK 2006.

Andere populaire sporten zijn basketbal, gewichtheffen, judo en taekwondo.

Zourkhaneh is een traditionele Iraanse vorm van gymnastiek.

[bewerk] Fysische geografie, geologie, delfstoffen en aardbevingen

De Damavand is de hoogste berg van het land.

Het landschap van Iran is droog, bergachtig gebied. Het Hoogland van Iran vormt het grootste en centrale gedeelte van het land. De belangrijkste bergketens zijn het Zagrosgebergte en de Elboers. In de Elboers is ook Irans hoogste punt, de Damavand op 5607 m.

Het westen van het land is het dichtst bevolkt, terwijl in het oosten grote vrijwel onbewoonde woestijngebieden zijn zoals de Grote Zoutwoestijn (Dasht-e Kavir), en enkele zoutmeren.

[bewerk] Geologie

Iran ligt op het zuidelijke deel van de Euro-Aziatische plaat dat het Iraans Plateau heet. Het Hoogland van Iran is dat deel van de aardkorst dat ingeklemd ligt tussen de Anatolische plaat in het westen, de Arabische plaat in het zuiden, de Indiase plaat in het oosten en de rest van de Euro-Aziatische plaat in het noorden. Door de langzame bewegingen van deze delen van de aardkorst ten opzichte van elkaar worden er langs de breuken in Iran spanningen opgebouwd die zich ontladen in de vorm van sterke aardbevingen.

In Iran bevindt zich voornamelijk afzettingsgesteente, dat vaak rijk aan delfstoffen is.

[bewerk] Delfstoffen

Iran beschikt over enorme voorraden aardolie en aardgas. Ze zijn voornamelijk gelegen in de provincie Khuzestan en de Perzische Golf. Ook wordt veel koper gevonden, met name in het centrale deel van het land tussen de steden Yazd en Kermān. In deze regio wordt onder andere ook bauxiet, steenkool, ijzererts, lood en zink gewonnen.

In februari 2003 werd in Iran uranium aangetroffen, op 200 kilometer afstand van de stad Yazd. Er werd meteen een fabriek gebouwd om het uranium te winnen.

Ook in de Elboers, nabij Zanjan, Mashhad en op het eiland Hormuz komen koolmijnen voor. Ook wordt in Iran chromiet, goud, mangaan, zilver, tin en wolfraam gevonden. Daarnaast komen (half-)edelstenen zoals barnsteen, agaat, lapis lazuli en turkoois veel voor.

[bewerk] Aardbevingen

Bam na de aardbeving

Belangrijke aardbevingen van de laatste jaren:

31 maart 2006: in de westelijke provincie Lorestan met een kracht van 6,0.
26 december 2003 om 02:56 Nederlandse tijd (05:27 Iraanse tijd). De magnitude is 6,7 op de schaal van Richter. De haarddiepte wordt geschat op 33 km. De aardbeving vond plaats nabij de historische stad Bam, waarvan een groot deel is verwoest. Begin februari 2004 werd het aantal slachtoffers geschat op rond de 35.000 doden en vele gewonden.
22 juni 2002, 02:58 UTC, magnitude 6,5. Locatie ongeveer 250 km ten westen van Teheran.
14 maart 1998 19:40:27 UTC 30.05 N 57.64 E (EMSC), 's nachts om 00:10 lokale tijd vond een krachtige beving met magnitude 6,9 plaats in centraal Iran nabij de Kuhbananbreuk. Het hypocentrum is gelokaliseerd in de korst op een diepte tussen de 10 en 33 km.
10 mei 1997, 07:57 UTC, in het noordoosten van Iran, magnitude 7,1. Er vielen meer dan 2400 doden.
20 juni 1990 werd Rasht getroffen door een zware aardbeving met een kracht van 7,7 op de schaal van Richter. Er vielen 50.000 doden, 400.000 mensen raakten dakloos.

[bewerk] Zie ook

[bewerk] Externe links

[bewerk] Bronnen

Bron(nen):

↑ WESP: historical demographical data

Het gedeelte over aardbevingen op deze pagina is in de oorspronkelijke vorm afkomstig van de website van het KNMI

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Iran van Wikimedia Commons.

{{{afb_links}}}	Provincies van Iran		{{{afb_groot}}}
Ardabil - Bushehr - Chahar Mahaal en Bakhtiari - Fars - Gilan - Golestan - Hamadan - Hormozgan - Ilam - Isfahan - Kerman - Kermanshah - Khorasan-e-Jonoobi - Khorasan-e-shomali - Khorasan-e-Razavi - Khuzestan - Kohgiluyeh va Boyer Ahmad - Kurdistan - Lorestan - Markazi - Mazandaran - Oost-Azarbaijan - Qazvin - Qom - Semnan - Sistan en Baluchistan - Tehran - West-Azarbaijan - Yazd - Zanjan			{{{afb_groot}}}