Congres van Wenen
Het Congres van Wenen werd na de val van Napoleon in 1814 en 1815 gehouden door de overwinnende mogendheden Pruisen, Oostenrijk, Rusland en Engeland met als doel de staatkundige herordening van Europa.
Inhoud |
[bewerk] De noodzaak
Een staatkundige herordening van Europa was nodig, want de Franse Revolutie had die kaart hertekend. Zo was het eeuwenoude Heilige Roomse Rijk verdwenen, en had Frankrijk de confederale gebieden van de Zuidelijke Nederlanden en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden geannexeerd, net als de Franstalige delen van Zwitserland en het gebied van Duitsland ten westen van de Rijn. Hoewel sommige oerconservatieve aristocraten de 'vooroorlogse' situatie inclusief grenzen weer wilden herstellen zag de meerderheid der verzamelde staatslieden de noodzaak in van een staatkundige vereenvoudiging van de kaart van Europa en een grondige sanering van de wirwar van heerlijke rechten. Napoleon had veel staatjes en staten al samengevoegd en het veelal plaatselijke recht vereenvoudigd en nationaal gelijkgeschakeld. En ook zijn invoering van een betere administratie van bv de burgerlijke stand wilde men handhaven. Dit waren allemaal 'praktische' verbeteringen waar iedereen de waarde van kon inzien maar de idealen van de Franse Revolutie, vrijheid, gelijkheid en broederschap, wilden de verzamelde aristocraten natuurlijk niet overnemen want dat hield een aantasting van hun aloude rechten en privileges in.
Het Congres begon op 18 september 1814 en eindigde op 9 juni 1815. De gezanten met hun entourage van raadgevers en bedienden vormden een gezelschap van enkele duizenden, dat op kosten van de Oostenrijkse staat goed gevoed en vermaakt werd ("Hoe gaat het Congres? Het Congres gaat niet, het danst!"). De Oostenrijkse kanselier Metternich had grote invloed op het verloop van de onderhandelingen.
Het steunde op 4 pijlers:
- compensatiebeginsel; Geen enkele mogendheid zou verlies mogen leiden uit de beslissingen van het congres. Indien toch, werden die gecompenseerd. Zo verkreeg Oostenrijk als compensatie voor de Zuidelijke Nederlanden gebieden aan de Adriatische Zee.
- legitimiteitsbeginsel; De voormalige vorsten of heersers die verdreven waren werden in eer hersteld: de Bourbons namen de tronen van Frankrijk en Spanje weer in, de Oranje-Nassaus in Nederland.
- omringingspolitiek rond Frankrijk; Frankrijk werd omringd door redelijk sterke bufferstaten. Daartoe werd uiteindelijk ook het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden opgericht. En ook Piemonte-Sardinië was 1 van de belangrijke bufferstaten.
- machtsevenwicht; de status quo moest verdedigd worden, desnoods door militair ingrijpen, in de hoop dat nieuwe revoluties de vrede niet zouden verstoren en de macht van de vorsten niet in gevaar zouden brengen.
[bewerk] Exacte inhoud
[bewerk] Uitgangspunten
- Herstel oude vorstenhuizen, honorering dynastieke wensen van de Ancien Régimes. Géén volksvertegenwoordiging, geen vertegenwoordiging van de naties. Bijeenkomsten zonder burgers.
- Strategische overwegingen in verband met machtsevenwicht tegen de "universele monarchie". Niet eeuwige vrede maar orde. Verschuiving van grenzen: verplaatsing van volkeren, alleen uit strategische overwegingen.
- Tegen liberalisme en nationaal idee.
[bewerk] Resultaten
- Monarchieën werden hersteld, en staten versterkt, als tegenwichten voor Frankrijk:
- Oprichting van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden met de Oranjes als vorstenhuis. Nederland werd uitgebreid met het huidige België.
- Sardinië werd versterkt.
- Pruisen kreeg zowat de gehele linker Rijnoever, om als een bolwerk te dienen tegen zowel Frankrijk als (heimelijk) tegen Rusland.
- De Oostenrijkers kregen niet alleen Milaan terug, maar kregen nu ook Venetië en Lombardije.
- In Italië, voor zover niet aan de Oostenrijkers gegeven, werd de vooroorlogse situatie weer hersteld: de Pauselijke staten, en de kleine rijkjes. De zwager van Napoleon, Joachim Murat, bleef dankzij de steun van Metternich echter wel aan de macht in Napels.
- In Spanje en Portugal werden de huizen Bourbon resp. Bragança hersteld.
- De Engelse koning George III werd wederom erkend als koning van Hannover.
- Het Heilige Roomse Rijk werd niet hersteld.
- De nationalistische roep om een verenigd vaderland werd genegeerd (vooral Metternich was tegen het nationalisme).
- De resterende Duitse staten werden verenigd in de Duitse Bond, waarin ze vrijwel autonoom bleven. Hervormingen van Napoleon werden hier dus bevestigd.
- Ook de door Napoleon bevorderde koninkrijken Beieren, Württemberg, en Saksen behielden hun status.
- Het Pools-Saksische vraagstuk werd opgelost.
- Alexander I van Rusland kreeg slechts een deel van Polen, vergelijkbaar met het Groothertogdom Warschau dat bestaan had onder Napoleon.
- Pruisen moest zich tevreden stellen met tweevijfde deel van Saksen, de rest bleef in handen van de Saksische koning.
- Charles-Maurice de Talleyrand maakte van deze situatie gebruik om de positie van Frankrijk te versterken. Hij, Castlereagh, en Metternich tekenden een geheim verdrag waarin ze besloten ten strijde te trekken tegen Rusland en Pruisen, wanneer nodig.
[bewerk] Informele diversen
Andere, iets wat informele besluiten en opvallende punten waren
- het sindsdien houden van een Congres wanneer er een conflict dreigde (Congresstelsel)
- het direct weer opnemen van Frankrijk in de besluitvorming (vergelijk Verdrag van Versailles)
- het negeren van nationalisme en liberalisme. Herstel van oude structuren en herordening van Europa was het belangrijkst. Landen werden zomaar verkaveld of samengevoegd zonder rekening te houden met nationale gevoelens, maar puur uit strategisch oogpunt, machtsbalans en de belangen en wensen van vorsten.
- het niet inzien dat de krachten die in de Franse Revolutie waren losgebarsten ook elders boven zouden kunnen komen.
[bewerk] Nadien
De nieuwe orde zou echter niet voor onbeperkte tijd stand houden. De ideeën van de Franse Revolutie hadden overal al wortel geschoten, en leidden tot staatkundige veranderingen. De ontbinding van het Osmaanse Rijk werd erdoor bevorderd, omdat de Franse ideeën in Servië, Griekenland en Roemenië wortel schoten. Voor Oostenrijk gold hetzelfde. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden viel in 1830 uiteen, terwijl in Servië opstanden uitbraken. Dit vormde de eerste barst in de nieuwe constellatie. Liberale revoluties in 1830 en 1848 hadden in heel Europa grote gevolgen. Uiteindelijk zouden de Bourbons plaats maken voor het Tweede Franse Keizerrijk. Omstreeks 1860 kwam er een Italiaanse eenheidsstaat tot stand. De Duitse Bond hield het uit tot 1866, terwijl Pruisen in Noord-Duitsland zo dominant bleek te zijn, dat het de keten van gebeurtenissen in kon zetten die leidden tot de Duitse Eenwording in 1871.
[bewerk] Gerelateerde onderwerpen
- Vrede van Parijs (1814)
- Verdrag van Parijs (1815)
- Duitse Bond (1815)
