Duitse Orde
De Duitse Orde is een ridderorde, ontstaan in 1189 als een gemeenschap van monniken met als doel de verzorging en verpleging van gewonde kruisvaarders.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Reeds in de jaren twintig van de twaalfde eeuw maakten kruisvaarders te Jeruzalem gebruik van een voorloper van de Duitse Orde. Met de Arabische verovering van Jeruzalem in 1187 kwam hier een eind aan. Twee jaar later, in 1189, volgde een derde kruistocht, waar veel geestelijken uit Bremen en Lübeck een aandeel in hadden. Een nieuw ziekenhuis werd gesticht te Akko. De volledige naam van de organisatie luidde: Ordo fratrum hospitalis sanctae Mariae Theutonicorum Ierosolimitanorum (de orde van de broeders van het hospitaal van de heilige Maria der Duitsers in Jeruzalem), kortweg aangeduid met 'de Duitse Orde'.
In 1198 werd de organisatie, in navolging van andere orden, getransformeerd van een verplegende orde in een ridderorde. Een jaar later, in 1199 werd dit door de paus bevestigd. Hierop volgde een periode van sterke groei: binnen een eeuw wist de Duitse Orde te groeien tot 300 afzonderlijke zogeheten provincies. Dit was te danken aan het feit dat de Duitse Orde handig gebruik wist te maken van de eindeloze ruzies tussen de keizers van het Heilige Roomse Rijk en de paus: beide partijen begunstigden de Duitse Orde enorm. De Orde kreeg zeer veel landerijen en privileges. De Duitse Orde was onttrokken aan het bisschoppelijk en wereldlijk gezag (exempt): ze was slechts verantwoording verschuldigd aan de paus zelf. Maar dat kwam ook door de toenmalige grootmeester Herman van Salza (1170 – 1240). Hij behoorde tot de meest invloedrijke mannen van zijn tijd en wel vooral door zijn grote diplomatieke gaven. Dat bleek tenminste uit de vele bemiddelingpogingen tussen Frederik II (1194 – 1250) en verschillende elkaar opvolgende pausen (Honorius III (? - 1227), Gregorius IX (1170 - 1241), Coelestinus IV (? – 1241) en Innocentius IV (1180/1190 – 1254) die hij ondernam. Beide partijen vertrouwden hem en ook hem alleen, omdat hij blijkbaar op een objectieve wijze voor de rechten en belangen van beiden opkwam.
Op verzoek van de Poolse hertog Koenraad van Mazovië begonnen de ridderbroeders in 1230 met hun strijd tegen de Prussen, een stammengroep die behoorde tot de Baltische taalgroep, die nog steeds heiden waren. Hierin was de Duitse Orde, met steun van kruisvaarders en de Poolse adel, zo succesvol, dat in 1283 de overlevende helft van de Prussen tot overgave gedwongen werd. Tegelijkertijd werd de Orde der Zwaardbroeders die in Lijfland (ongeveer huidig Estland) actief was, in 1237 opgenomen in de Duitse Orde. Hiermee kreeg de Duitse Orde een groot stuk territorium erbij en ontstond de zogenaamde Ordestaat. Het was een unicum in de Middeleeuwen dat een geestelijke orde een eigen vorstendom kon verkrijgen van een dergelijke grootte.
Een ander unicum in de wereldgeschiedenis was dat tot het celibaat verplichte monniken krijgsdienst verrichtten. De ordebroeders, een paar honderd in getal, waren overigens maar een minderheid van de ridders van de Orde-staat. De meeste ridders waren wereldlijke ridders, die mochten trouwen en een gezin stichten.
[bewerk] De Duitse Orde valt uiteen in drieën
In de 14e eeuw viel de orde uiteen in een Duitse tak onder de "Deutsch und Hochmeister" en een Italiaanse tak. De Italiaanse tak was geen lang leven beschoren.
De Duitse tak verwierf, na het grondgebied in Pruissen verloren te hebben, het graafschap Mergentheim in het Heilige Roomse Rijk van de Duitse Natie. De Grootmeester van de orde was een vorst van het Heilige Roomse Rijk van de Duitse Natie. In de reformatie werd de Balije Utrecht protestants. Deze tak van de orde bestaat nog steeds als een protestantse charitatieve ridderorde.
De Duitse, katholieke tak verloor bij de hervormingen van het Duitse Rijk zijn grondgebied. De orde bleef bestaan als een katholieke ridderorde onder het grootmeesterschap van een prins uit het Oostenrijkse huis Habsburg-Lotharingen.
Na 1918 en de val van de monarchieën in Duitsland en Oostenrijk was het voortbestaan van de orde in gevaar. Aartshertog Eugenius van Oostenrijk trad in 1929 af en de orde werd in dat jaar veranderd in een religieuze orde. De orde is streng katholiek en bestond uit priesters, kloosterzusters, ere-ridders en de oude ridders "Alt Marianer" geheten. Ook nu nog worden prominente katholieken als ere-ridders in deze orde opgenomen.
Na het herstel van de Nederlandse onafhankelijkheid in 1814 werd ook de De Ridderlijke Duitsche Orde in de protestantse Balije Utrecht bij wet hersteld. De Orde kreeg ook een deel van het door de Fransen ontnomen landbezit terug. Dit was destijds in opdracht van keizer Napoleon I, een man met een hekel aan adellijke ridderorden, genaast.
[bewerk] De Duitse Orde in het Duitse Rijk
In 1309 verhuisde de grootmeester van de orde de zetel van de orde van Venetië naar Marienburg, thans Malbork geheten.
Na de slag bij Tannenberg werd de macht van de orde in Polen stevig ingeperkt.
In de Dertienjarige Oorlog met Polen (1453-1466) verloor de Duitse Orde West-Pruisen, met Dantzig en Marienburg, aan Polen. Het hoofdkwartier van de Orde werd toen overgebracht naar Königsberg
[bewerk] Grootmeesters (Hochmeister) van de Duitse Orde, van 1191 tot nu
- 1198 – 1200: Hendrik I Walpot van Bassenheim
- 1200 – 1206: Otto van Kerpen
- 1206 – 1209: Hendrik II van Tunna
- 1209 – 1239: Herman van Salza (ca 1178 – 1239)
- 1239 – 1240: Koenraad I van Thüringen (ca 1206 – 1240)
- 1241 – 1244: Gerard van Malberg
- 1244 – 1249: Hendrik III van Hohenlohe (overleden 1249)
- 1249 – 1252: Günther van Wüllersleben (overleden 1252)
- 1252 – 1257: Poppo van Osterna
- 1257 – 1273: Hanno van Sangershausen
- 1274 – 1283: Hartman van Heldrungen
- 1283 – 1290: Burchard van Schwanden
- 1291 – 1297: Koenraad II van Feuchtwangen
- 1297 – 1302: Godfried van Hohenlohe
- 1302 – 1311: Siegfried van Feuchtwangen (overleden 1311)
- 1311 – 1324: Karel Beffart van Trier (ca 1265 – 1324)
- 1324 – 1330: Werner van Orselen (ca 1280 – 1330)
- 1331 – 1335: Lüder van Brunswijk (ca 1275 – 1335)
- 1335 – 1341: Diederik van Altenburg (overleden 1341)
- 1342 – 1345: Ludolf König van Wattzau
- 1345 – 1351: Hendrik IV Dusemer (ca 1280 – 1351)
- 1351 – 1382: Winrich van Kniprode (ca 1310 – 1382)
- 1382 – 1390: Koenraad III Zöllner van Rothstein
- 1391 – 1393: Koenraad IV van Wallenrode (ca 1335 - 1393)
- 1393 – 1407: Koenraad V van Jungingen (ca 1355 – 1407)
- 1407 – 1410: Ulrich van Jungingen (ca 1360 – 1410)
- 1410 – 1413: Hendrik V van Plauen (1370 – 1429)
- 1414 – 1422: Michael Küchmeister van Sternberg (1370 – 1423)
- 1422 – 1441: Paul Belenzer van Rusdorf
- 1441 – 1449: Koenraad VI van Erlichshausen
- 1450 – 1467: Lodewijk van Erlichshausen (1410 – 1467)
- 1467 – 1470: Hendrik VI Reuss van Plauen (overleden 1470)
- 1470 – 1477: Hendrik VII Reffle von Richtenberg
- 1477 – 1489: Martin Truchsess van Wetzhausen (ca 1435 – 1489)
- 1489 – 1497: Johan van Tieffen
- 1498 – 1510: Frederik van Saksen (1473 – 1510)
- 1510 – 1525: Albert van Brandenburg-Ansbach (1490 – 1568)
- 1527 – 1543: Walter van Cronberg (ca 1477 – 1543)
- 1543 – 1566: Wolfgang Schutzbar
- 1566 – 1572: George Hund van Wenckheim
- 1572 – 1590: Hendrik VIII van Bobenhausen (1514 – 1595)
- 1590 – 1618: Maximiliaan van Oostenrijk (1558 – 1618)
- 1618 – 1624: Karel van Oostenrijk (1590 - 1624)
- 1625 – 1627: Johan Eustachius van Westernach
- 1627 – 1641: Johan Kaspar I van Stadion
- 1641 – 1662: Leopold Willem van Oostenrijk (1614 – 1662)
- 1662 – 1664: Karel Jozef van Oostenrijk
- 1664 – 1684: Johan Kaspar II van Ampringen
- 1684 – 1694: Lodewijk Anton van Palts-Neuburg (1660 – 1694)
- 1694 – 1732: Frans Lodewijk van Palts-Neuburg (1664 – 1732)
- 1732 – 1761: Clemens August van Beieren (1700 – 1761)
- 1761 – 1780: Karel Alexander van Lotharingen (1712 – 1780)
- 1780 – 1801: Maximiliaan Frans van Oostenrijk (1756 – 1801)
- 1801 – 1804: Karel Lodewijk van Oostenrijk (1771 – 1847)
- 1804 – 1835: Anton Victor van Oostenrijk
- 1835 – 1863: Maximiliaan Jozef van Oostenrijk-Este (1782 – 1863)
- 1863 – 1894: Willem van Oostenrijk
- 1894 – 1923: Eugenius van Oostenrijk (1863 – 1954)
- 1923 – 1933: Norbert Klein
- 1933 – 1936: Paul Heider
- 1936 – 1948: Robert Schälzky
- 1948 – 1970: Marian Tumler
- 1970 – 1988: Ildefons Pauler
- 1988 – 2000: Arnold Othmar Wieland (1940)
- 2000 – heden: Bruno Platter (1944)
[bewerk] Varia
Het kenteken van de Duitse Orde is een zwart kruis op een witte achtergrond. Daarom worden ze, net als de Tempeliers wel eens (incorrect) kruisridders genoemd. Ze hadden verschillende landcommanderijen in het Duitse rijk: Bilzen (Alden Biesen) en Gruitrode, maar ook in het, tot in de 15e eeuw onafhankelijke bisdom Utrecht. De Ridderlijke Duitsche Orde Balije (=landcommanderij) Utrecht werd in de zestiende eeuw hervormd, en bestaat als protestantse ridderorde tot op de dag van vandaag.
