Mao Zedong
 |
||||||||||
|
Mao Zedong (26 december 1893 – 9 september 1976) was een Chinees politicus en partijleider. Mao met zijn Rode Boekje was decennialang het gezicht van de Volksrepubliek China.
Mao Zedong (of zoals in de toentertijd in Nederland en Vlaanderen gebruikelijke transliteratie: Mao Tse-tung of Mau Tse-toeng) was de leider van de Communistische Partij van China (CCP) vanaf 1935.
Mao leidde het land op dictatoriale wijze, met de Culturele Revolutie als dieptepunt. Tijdens Mao's bewind kwamen miljoenen mensen om het leven, maar steeg de levensverwachting van 35 jaar (1949) tot 70 jaar (1970) en nam het analfabetisme sterk af.
Inhoud |
[bewerk] Jeugd en achtergrond
Mao Zedong was de zoon van een redelijk welvarende middelgrote boer uit het plaatsje Shaoshan in de provincie Hunan. Mao's vader was (naar eigen zeggen) een zeer strenge vader die zijn kinderen sloeg. Zijn moeder was een vriendelijke en zachtaardige vrouw die voor iedereen klaarstond.
Mao volgde een opleiding aan de kweekschool (d.i. lerarenopleiding lagere school). Tijdens zijn opleiding sloot hij zich aan bij het Revolutionaire Leger van de Kwomintang (een nationalistische beweging) van Sun Yat-sen. Na de revolutie van 1911, waardoor China een republiek werd onder respectievelijk Sun Yat-sen en Yuan Shikai, hervatte Mao zijn opleiding en sloot hij zich aan bij revolutionaire studieclubs. In 1918 vertrok Mao van Hunan naar Peking. Mao werd een sympathisant van de linkse 4 Mei-beweging in Peking. Hij trouwde met de dochter van professor Jang Tsjang-jin. Dankzij de bemiddeling van zijn schoonvader vond hij een baan als assistent op de universiteitsbibliotheek van de Universiteit van Peking.
[bewerk] Communist
Tussen 1920 en 1921 reisde Mao door China en maakte kennis met het dagelijks leven van de arme landarbeiders, de kleine boeren, handwerklieden en arbeiders. Terug in Peking (1921) begon Mao zich in te zetten voor de rechten van de proletariërs en boeren. In juli 1921 woonde de 27-jarige Mao het eerste congres van de Communistische Partij van China (CCP) bij en liet zich inschrijven als lid. Zijn politieke talent werd opgemerkt door de vertegenwoordiger van de Comintern die de CCP adviseerde, de Nederlander Henk Sneevliet (in China beter bekend als Maring). In 1923 werd Mao in het Centraal Comité van de CCP gekozen.
De CCP werkte in de jaren twintig nauw samen met de nationalistische Kwomintang van Sun Yat-sen. Er werd besloten dat CCP-leden lid konden worden van de Kwomintang, zonder dat de twee partijen zouden gaan fuseren. In 1924 was Mao een van de zeven CCP'ers die in het Centraal Uitvoerend Comité van de Kwomintang werden gekozen. Van 1924 tot 1927 was Mao Zedong directeur van het Boerenopleidingsinstituut van de Kwomintang. In 1927 maakte Mao een inspectiereis naar zijn geboorteprovincie Hunan. Hier schreef hij zijn beroemd geworden Rapport over een onderzoek naar de boerenbeweging in Hunan. Dit rapport was een vroeg-maoïstisch werk.
Vanaf het einde van de jaren twintig ontwikkelde Mao diverse politieke theorieën (het maoïsme). De belangrijkste door Mao ontwikkelde theorie is die over het belang van de boeren in de revolutie. Hierin week Mao af van het traditionele marxisme en marxisme-leninisme, omdat men daar uitgaat van een arbeidersrevolutie. Mao ontwikkelde de theorie van de guerrillastrijd en werkte de theorie van de dictatuur van het proletariaat verder uit.
[bewerk] De Lange Mars, Voorzitter van de CCP
In 1927 kwam Kwomintangleider Chiang Kai-shek aan de macht. Chiang moest niets hebben van de communisten en verbrak het bondgenootschap met hen. Vanaf 1927 was er sprake van een grote burgeroorlog tussen de nationalisten (Kwomintang) en de communisten.
Samen met Zhu De (Tsjoe Te) richtte Mao het Chinese Rode Leger van Arbeiders en Boeren op. Mao en zijn mannen kwamen in 1927 te Changsha in opstand, maar deze opstand mislukte. Mao trouwde daarna voor de tweede keer, omdat zijn eerste vrouw tijdens de strijd tegen de nationalisten was overleden. Omdat de guerrilla tegen de nationalisten niet voorspoedig verliep, nam een groep van 28 Bolsjewieken de macht in de CCP over. Mao's positie in het Centraal Comité werd hierdoor ernstig verzwakt. In 1930 vestigden de communisten zich te Jiangxi, waar in 1931 de Sovjetrepubliek China werd uitgeroepen, met Mao als voorzitter. Langzaam maar zeker wist Mao zijn macht te herwinnen. De Jiangxi-sovjet lag voortdurend onder vuur door de aanvallen van Tsjang Kai Tsjeks nationalistische leger. Het gebied werd volledig omsingeld. In oktober 1934 waagden de communisten een uitbraak. Onder leiding van Mao, Zhu De en Zhou Enlai trokken de communisten van het zuid-oostelijk gelegen Jiangxi naar het noord-westelijke Shaanxi. Deze tocht, die de geschiedenis inging als de "Lange Mars", duurde meer dan een jaar. Men legde volgens de communisten ongeveer 10.000 kilometer af. Volgens twee Britse wandelaars die de tocht in 2003 na 384 dagen volbrachten, was de mars zo'n 6000 kilometer lang.
Onderweg werd in januari 1935 een belangrijke conferentie gehouden. Op deze conferentie werd Mao Zedong tot voorzitter van de CCP gekozen. Vanaf dat moment was hij de onbetwiste leider van de Chinese communistische beweging.
Eind 1935 bereikten de communisten Yan'an in de provincie Shaanxi, waar Mao zijn hoofdkwartier opzette. In de daarop volgende jaren gaf Mao gestalte aan zijn politieke en militaire ideeën. Hij bestudeerde het marxisme, schreef talrijke geschriften (w.o.: Strategische problemen van de Chinese revolutie, Over de praktijk, Over de tegenstellingen, Over de nieuwe democratie).
[bewerk] Samenwerking met de nationalisten
Van 1937 tot 1945 was China in oorlog met Japan, dat grote stukken van Oost-China had bezet en zelfs een "onafhankelijke" staat in Mantsjoerije had gesticht. In juli 1937 sloten Mao en Tsjang Kai Tsjek een bondgenootschap om in een verenigd front gezamenlijk de Japanners te bestrijden. De nationalisten en communisten sloten een wapenstilstand.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog legde Mao in de door de communisten gedomineerde gebieden de grondslag voor de bestuurspraktijken waarmee de CCP ten slotte heel China zou gaan besturen. In 1942 scheidde Mao en trouwde daarna met Jiang Qing. Zij zou later een grote machtspositie bereiken. In 1942 begon de eerste "rectificatiecampagne". Partijleiders werden gedwongen (verregaande) 'zelfkritiek' uit te oefenen. Later zouden er nog meer rectificatiecampagnes worden gevoerd.
In 1944 werd Mao op het 7de partijcongres van de CCP tot staatshoofd van het door de communisten beheerste Chinese gebied gekozen.
[bewerk] Voorzitter van de Volksrepubliek China
Na de Japanse capitulatie in augustus 1945 viel het broze bondgenootschap tussen Tsjangs nationalisten en Mao's communisten uiteen. Mao's positie was echter aanzienlijk versterkt, mede dankzij de Russische aanwezigheid in Mantsjoerije en Oost-Turkestan, maar ook dankzij de propaganda die de communisten tijdens het bondgenootschap onder de boeren en arbeiders hadden verspreid. Ondanks de Amerikaanse bemiddeling duurde de burgeroorlog voort tot december 1949, toen de laatste restanten van Tsjangs leger zich terugtrokken en naar Taiwan werden overgebracht.
Tijdens de laatste maanden van de burgeroorlog vestigde Mao zich even buiten Peking (in Xiangshan, de Zoetgeurende Heuvels). Tot oktober 1949 werd China bestuurd door een militaire regering geleid door Mao. Op 1 oktober 1949 proclameerde Mao vanaf de Poort van de Hemelse Vrede (Tiananmen) de Volksrepubliek China en werd er een voorlopige grondwet aangenomen. Mao Zedong werd tot voorzitter van de centrale regering gekozen (dwz. staatshoofd). Mao verenigde het voorzitterschap van de republiek en het voorzitterschap van de CCP in zijn persoon. Mao vestigde zich in Zhongnanhai, een ommuurd traditioneel complex in Peking.
De nieuwe regering werd volledig geleid door de CCP, en in het bijzonder door het Permanente Comité van het Politburo, het dagelijks bestuur van de communistische partij. China werd geen éénpartijstaat; in het Volkscongres voor Politieke Adviezen werden 8 "democratische" partijen opgenomen, met een adviserende functie.
Vrijwel direct na zijn aantreden als voorzitter van de republiek vertrok Mao naar het Kremlin in Moskou voor besprekingen met de toenmalige Sovjet-Russische leider Jozef Stalin. Mao en Stalin kwamen overeen dat de laatste zijn troepen uit Mantsjoerije en Oost-Turkestan zou terugtrekken. Mao was erg gereserveerd, omdat de Sovjet-Unie de CCP tijdens de burgeroorlog niet had gesteund.
In januari 1950 keerde Mao naar China terug. De regering pakte de omvorming van China tot een communistische staat behoedzaam aan. In de voorlopige grondwet werd China ook niet specifiek omschreven als een socialistische staat, maar meer als een socialistische staat in wording. Er was zelfs de mogelijkheid om discussie te voeren omtrent het beleid en over de richting die de volksrepubliek op moest gaan (de zgn. Honderd-bloemencampagne).
In 1954 nam China een nieuwe grondwet aan. Mao werd opnieuw voorzitter van de volksrepubliek. De nieuwe grondwet omschreef China als een socialistische volksrepubliek en het gematigde beleid werd overboord gezet.
Halverwege de jaren vijftig werd de "Campagne tegen rechtse elementen" gestart. "Rechtse elementen" waren de bureaucratie (in de ogen van Mao vertraagden zij het revolutionaire beleid), bepaalde elementen in het leger, en een deel van de partijleiding. In 1958 begon de Grote Sprong Voorwaarts. De Grote Sprong Voorwaarts was typisch maoïstisch te noemen, omdat het via enkele 'grote sprongen' China wilde omvormen tot een moderne, zelfvoorzienende en gecollectiviseerde natie. Onafhankelijke boerenbedrijven werden afgeschaft en samengevoegd tot volkscommunes. Op de achtererven van de boerderijen werden staaloventjes opgericht. In die oventjes moesten de boeren uit ijzererts ijzer ('staal') halen. Via dit simpele - en goedkope - beleid wilde Mao China omvormen tot de grootste staalproducent ter wereld. Het enige dat echter ontbrak was ijzererts. Boeren werden min of meer gedwongen om hun eigen bestek, pannen enz. om te smelten om op die manier 'staal' (van zeer slechte kwaliteit) te winnen.
De Grote Sprong riep veel kritiek op binnen de CCP. In 1959 trad Mao daarom af als voorzitter van de volksrepubliek en werd in die functie opgevolgd door Liu Shaoqi. Hoewel Mao's positie nu verzwakt was, bleef hij als voorzitter van de CCP de machtigste Chinese politicus.
[bewerk] De Culturele Revolutie
Mao Zedong reisde in zijn luxueuze trein door China en logeerde als gast bij lokale partijsecretarissen. Hij sprak met het volk en hoorde hun klachten aan. Mao, die sterk geloofde in zijn 'missie', besloot dat hij de macht moest terugwinnen en de oude partijleiding van de troon moest stoten. Een van Mao's naaste medewerkers, maarschalk Lin Biao, publiceerde in 1966 het boekje Citaten van Mao Zedong. Dit boekje, dat korte uitspraken van Mao bevat en gerangschikt is in hoofdstukken, zou de geschiedenis ingaan als het Rode Boekje. Linkse studenten begonnen het Rode Boekje als een heilig geschrift te beschouwen en beschouwden het als hun ultieme politieke inspiratiebron. Jongeren richtten Rode Gardes op en eigen tribunalen om "contrarevolutionaire elementen" te berechten. Mao werd de "Grote Roerganger" van de Culturele Revolutie en wist meer macht naar zich toe te trekken. Al gauw werden voorzitter Liu Shaoqi, Deng Xiaoping, Hua Guofeng en anderen tot "volksvijanden" en "contrarevolutionairen" betiteld, en kwamen in de gevangenis terecht. Het voorzitterschap van de republiek kwam tijdelijk te vervallen. (De leemte werd opgevuld door de vicevoorzitter.)
In de Culturele Revolutie kwamen vele leraren, intellectuelen, artsen en professoren, alsook boeren en arbeiders en anderen achter de tralies terecht, of werden opgesloten in concentratiekampen ('heropvoedingskampen'). Ook was deze periode bijzonder slecht voor de Chinese economie. De landbouw lag in de jaren 1966-1969 vrijwel stil en er heerste hongersnood. Op het 9de partijcongres verklaarde Mao dat de Culturele Revolutie tot een einde was gekomen.
Begin jaren zeventig kwam Lin Biao om bij een mysterieus vliegtuigongeluk. Lin was mogelijk betrokken geweest bij coupplannen, gericht tegen Mao Zedong.
Vanaf 1975 werd de Chinese politiek beheerst door een ernstig conflict tussen de zgn. Bende van Vier, waartoe ook Mao's vrouw Jiang Qing behoorde, en de gematigden, waartoe premier Zhou Enlai behoorde. Zhou overleed op 8 januari 1976 en dit betekende een (tijdelijke) overwinning voor de Bende van Vier.
[bewerk] Overlijden
Mao, die aan de ziekte van Parkinson (volgens zijn lijfarts Li Zhisui ging het echter om amyotrofische laterale sclerose) leed, werd kort na Zhou Enlai's dood ernstig ziek. Mao overleed na een ziekbed op 9 september 1976. Zijn lichaam werd gebalsemd en te ruste gelegd in een mausoleum op het Tiananmenplein.
Direct na Mao's overlijden brak er een machtsstrijd los tussen de Bende van Vier en hun tegenstanders, o.l.v. Deng Xiaoping. Dit resulteerde in een overwinning voor Deng en de zijnen: Mao's opvolger Hua Guofeng liet alle leden van de Bende van Vier arresteren en gevangen zetten.
Het is wonderlijk hoe snel men in China het maoïsme na Mao's dood weer losliet. Hoewel Mao ook na zijn dood verheerlijkt werd, oefende de nieuwe partijleiding openlijk kritiek uit op de Grote Sprong Voorwaarts en de Culturele Revolutie.
Tijdens Mao's bewind kwamen er miljoenen Chinezen om. Daar stond tegenover dat de levensverwachting van 35 jaar (1949) omhoog ging tot 70 jaar (1970) en het analfabetisme ook sterk afnam. Desondanks is zo'n zelfde patroon ook te zien in andere, niet-communistische, Oost-Aziatische landen.
[bewerk] Persoonsverheerlijking
Rondom de persoon van Mao was er met name in de jaren zestig en zeventig een hysterische persoonsverheerlijking ontstaan. Deze persoonsverheerlijking, te vergelijken met die rond de personen van Stalin en Hitler, ging alle bevattingsvermogen te boven. Het dient vermeld te worden dat Mao de persoonsverheerlijking rond zijn persoon niet actief stimuleerde. Anderzijds keurde hij haar niet af.
Ook ver na Mao's dood, in de jaren '90 en '00, wordt Mao door velen nog als een soort god gezien. Op veel plaatsen in China zijn gelukbrengende amuletjes met zijn foto te koop, en in veel steden en op campussen staat een groot beeld van Mao.
[bewerk] Dichter
Mao was ook dichter en kalligraaf. Zijn gedichten zijn in traditioneel Chinees geschreven.
De meeste van Mao's gedichten werden geschreven in de ci-stijl. Deze stijl was erg veel voorkomend tot aan het einde van de negentiende eeuw. Men vindt in deze stijl geen welbepaald rijmschema en ook de lengte van de regels kon verschillen. Het was dus een erg vrije stijl die wel overeenkomt met de gedachten van de jonge Mao, die in zijn jonge jaren erg veel belang hechtte aan zijn eigen vrijheid.
Mao voelde persoonlijk niet al te veel voor de moderne Chinese gedichten. Hij zei hierover het volgende: "De nieuwe poëzie is vormloos. Niemand leest haar. Ik zou haar tenminste niet lezen, behalve als je me er geld voor zou geven." Over de kwaliteit van de gedichten van Mao variëren de meningen. Sommigen beweren zelfs dat, indien hij de geschiedenisboeken niet was ingegaan als leider van China, hij er wel in zou hebben gestaan als dichter. Anderen vinden er dan weer niets bijzonders aan.
[bewerk] Maoïsme
Zie Maoïsme voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Maoïsme is de Chinese variant van het stalinisme, ontstaan door Mao Zedong. Het Chinese communisme was sterk gericht op de boeren en op gewapende strijd en revolutie; dit in tegenstelling tot het beleid van de Sovjet-Unie en communistische partijen in West-Europa, dat eerder gericht was op de industriële arbeiders.
Net als het stalinisme richt het maoïsme zich op een socialisme binnen een bepaalde staat. Deze interpretatie moet gezien worden in het licht van de lange strijd tegen de nationalisten van Tsjang Kai Tsjek, waardoor de internationale revolutie wat op de achtergrond verdween.
[bewerk] Mao: Het onbekende verhaal
In 2005 kwam het boek "Mao: Het onbekende verhaal", van Jung Chang, schrijfster van Wilde Zwanen, uit. Ze schreef het boek samen met haar man, de historicus John Haliday. Het boek is een biografie van Mao Zedong. Mao wordt hier zeer negatief beschreven. Chang schrijft 70 miljoen doden op Mao's conto (meer dan Hitler of Stalin), en beschrijft hem en zijn regime als een moordmachine die slechts tot doel had China een supermacht te maken en de wereld te beheersen. Ook wordt o.a. beweerd dat het gevecht om de brug over de Dadu in de Lange Mars niet plaatsvond.
