Täwge Bit

Nanggroe Aceh Darussalam ul İndoneziäneñ maxsus töbäge (daerah istimewa), Sumatra utırawınıñ tönyaq qıríında. Elekke zamanda Aceh bäysez bulğan. Bäysezlegen saqlanıp tırışqanda Aceh'lelär Holland kolonistlarına häm İndoneziä xakimiätenä qarşılıq kürsätälär. Aceh'neñ tabiğät baylıqları şaqtí zur, Aceh gaz yatmaları dönyanıñ iñ zurısıdan berse. Başqa İndoneziä belän çağıştırğanda Aceh dini konservatizm belän ayırılıp tora. Aceh 2004. yılğı Hind Okeanı cirteträweneñ episentrenä in yaqındağı cir buldı. Cirteträw tudırğan tsunami könbatış yarnı ağızıp alıp kitte, başqalası Banda Aceh zían kürgän toraq punktlarda da. 130,000 - 238,000 keşe hälâk yä xäbärsez yuğalğan, 500,000 öysez qalğan.

Könyaq-könçığış Asiägä Íslam 8. yözdä Aceh aşa kerä. Berençe Möslim Peureulak patşalığı 850. yılda xäzerge Könçığış Aceh'tä barlıqqa kilä, Banda Khalifah anıñ başqalası bula. Annan Samudra Pasai däwläte kilep çığa (bu däwlättän Sumatra utrawınıñ iseme kilä), bu däwlättäge soltan Malik uz Zahirnıñ idaräse Marco Polo häm Bine Batuta äsärlärendä yazılğan. Keçkenä Aceh patşalığı xäzerge Banda Aceh cirendä 12. yözdä nigezlänä. Çäçäk atu çorında patşalıq yoğıntısı könyaq Thailanddağı Satun, Malay yarımutrawıdağı Johor, İndoneziäneñ xäzerge Riau töbägedäge Siakqa qädär cäyelä. 16. yöz başlarınnan Aceh Soltanlığı Portugaliägä qarşı köräşenä tartıla, ä 18. yözdän Britan belän Holland kolonial imperiälärgä qarşı. 18. yöz azaqlarında Malaydağı Kedah häm Pinang Britaniägä birergä mäcbür.

Cirle säwdädä östen bulu öçen strategik urnaşulıqtan 19. yöz başlarında Aceh köçäyä. 1820. yıllarda Aceh dönyada citeştergän qara borıçnıñ yartısı citeşterä. Läkin Aceh yoğıntısında bulğan portlarda köçäyä başlap, Aceh'tän bäysez bulırğa telilär. Aceh tarqalış qurqınıçında bula, läkin 1838-1870. yıllarda idarä itkän yaña soltan Tuanku Ibrahim agresiv häm uñay berdämlegen saqlana. 1824. yıldağı Anglo-Niderland kileşü buyınça Sumatra Hollandlar bilämäse bulıp qala. Kileşüdä İnglizlär Aceh'ne üz bilämäse bulıp kürsätsä dä, Aceh alarğa buysınmí. Başta bu kileşü buyınça Hollandlar Aceh bäysezlege belän isäpläşälär. Läkin 1871. yıldan Angliä Niderlandnıñ Aceh'ne basıp aluına qarşı çıqmí, çönki başqa potensial basıp aluçılar, töbäktä platzdarm ezläwçe Fransiä belän Quşma Ştatları alarğa naçarraq bula. 1850. yıllardan Aceh Fransiä häm Ğosman İmperiäse belän yäşeren söyläşülär ütkärüe uylanıla. Däwamı...

23. Dekäber: Yaponiädä İmperator Tuğan Köne, Latviada Ziemassvetki.

• 1947 – tranzistor, John Bardeen, Walter Brattain häm William Shockley tarafınnan uylap tabılğan qorılma Bell Laboratories'tä berençe tapqır kürsätelä.
• 1954 – befrençe uñışlı keşe organı transplantasiäläw: Joseph Murray wä J. Hartwell Harrison tabíblar pasientkä şulnıñ igezägennän böyerne transplantasiäli.
• 1990 – Slovenia Cömhüriäte Yugoslavia Sosialist Föderal Cömhüriätennän çığuı öçen tawış birä.

Machu Picchu Sapa Inca (Böyek İnka) Pachacuti däwerendä, 1440. yıllarda, tözeläder, häm 1532. yılda İspan conquistador'lar tarafınnan basıp aluına qädär anda keşelär yäşilär. Arxäologik qazu eşläre belän elek kolonial dokumentlar Machu Picchu ğädi şähär bulmağanlıqnı kürsätälär, bu şähär İnka aqsöyäkläreneñ síınır urını bula, Rom villaları şikelle. Urında zur saray häm İnka täñrelärenä bağışlanğan ğíbadätxanäläre urnaşıla. Şähärdä iñ kübese 750 keşe yäşägän, häm yañğırlar fasılında, aqsöyäklär bulmağan waqıtında, şähärdä 200 läp keşe yäşäp qala. Şähär barlıqqa kilüe belän unikal urnaşuğa burıçlı: Machu Picchu artınnan taw şäwläläre kükkä qarawçı İnkanı oxşí, häm iñ biek tübä, Huayna Picchu (dimäk Yäş Tübä) şundí İnkanıñ borını bula. Tübä Qoyaşnı bäyläw bağanası isemendä dä mäğlüm. Däwamı...

Wikipedia'nıñ yaña bitlärennän:

... Elä wilâyätendä Uyğır telendä berençe gäzetneñ möxärrire Tatar keşese buluı turında?
... Räsäy İmperisendä Ortodoks Xristianlıq räsmi din buluı turında?
... 1. Dekäberdä AİDS köne buluı turında?
... Fin-Uğır häm Törki tellärendä sínharmonizm qanunı eş itüe turında?
... Yähüd yazuçısı Şolom Aleyxem üz äsärlärendä Qaragruhçılar kürsätüe turında?

Wikipedia başqa tellärdä

100 000 mäqälägä citkän tellär:

Dansk (Dänçä) – Deutsch (Almança) – English (İnglizçä) – Español (İspança) – Français (Fransuzça) – 日本語 (Yaponça) – Polski (Läxçä) – Português (Portugalça) – Русский (Urısça) – Svenska (İswäcçä) –

10 000 mäqälägä citkän tellär:

Български (Bolğarça) – Dansk (Dänçä) – Deutsch (Almança) – English (İnglizçä) – Esperanto – Español (İspança) – Suomeksi (Suomiçä) – Français (Fransuzça) – עברית (Yähüdçä) – Ido – Italiano (İtaliança) – 日本語 (Yaponça) – Lietuvių (Lituaça) – Nederlands (Hollandça) – Nynorsk (Norwayça) – Bokmål (Norwayça) – Polski (Läxçä) – Português (Portugalça) – Svenska (İswäcçä) – Törekçä – Українська (Ukrainça) – 繁體中文 (Qıtayça, ğädätçä) – 简体中文 (Qıtayça, ciñelçä)

1 000 mäqälägä citkän tellär:

Afrikaans – ‮العربية ‬ (Ğäräpçä) – Asturianu (Asturiança) – Беларуская (Belarısça) - Bosanski (Bosnäkçä) – Català (Katalança) – Čeština (Çexçä) – Cymraeg (Wälsçä) – Чăваш (Çuaşça) - Ελληνικά (Yunança) – Eesti (Estiçä) – Euskara (Basqça) – Frysk (Frískça) – Galego (Galegçä) – Hrvatski (Xorvatça) – Magyar (Macarça) – Interlingua – Bahasa Indonesia (Índonesça) – Íslenska (Íslandça) – 한국어 (Koreyça) – Kurdî (Körtçä) – Latina (Latínça) – Lëtzebuergesch (Lüksemburça) – Bahasa Melayu (Malayça) – Română (Romança) – संस्कृतम् (Sanskritça) – Simple English (Ciñel İnglizçä) – Slovenčina (Slovakça) – Slovenščina (Slovença) – Српски (Serpça) – Tatarça – Walon (Walloonça)

100 mäqälägä citkän tellär:

Alemannisch (Alemança) – Englisc (Anglo-Saksonça) – Беларуская (Belarusça) – Kaszëbsczi (Kaşubça) – فارسی (Farsíça) – Føroyskt (Färösçä) – Gaeilge (Gälçä) हिन्दी (Híndça) – Interlingue (İnterlingua) – Bahasa Jawa (Javança) – कश्मीरी / كشميري (Kaşmirça) – Kernewek (Cornish) – Latviešu (Lätiçä) – Māori (Maoriça) – Plattdüütsch (Dütçä) – Occitan – Basa Sunda (Sundanese) – தமிழ் (Tamilça) – ภาษาไทย (Tayça) – Tagalog – Toki Pona – اردو (Urduça) – Tiếng Việt (Vietnamça) – Bân-lâm-gú (Southern Min)

Törki teleneñ söylämnäre:

Äzäriçä – Başqortça – Çuaşça – Qazaqça – Qırğızça – Törekmänçä – Törekçä – Tatarça – Uyğırça – Üzbäkçä

Wikipedia tuğandaşları

Wikipedia proéktı tabışsız Wikimedia Fundı tarafınnan oyıştırıldı. Wikimedia şulay uq irekle eçtälek belän küptelle bulğan başqa wiki proéktlarnı da alıp-bara:

Meta-Wiki Wiki-proékt idäräse	Wiktionary Süzlek wä süznämä	Wikibooks İrekle kitap wä qullanma	Wikiquote Özek cíıntığı	Wikisource İrekle istälek