Kievse Rijk
Het Kievse Rijk (in het Russisch Киевская Русь; Kievskaja Roes) is de Middeleeuwse voorloper van het huidige Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland en had als centrum de stad Kiev. Het land is ook wel bekend als het Kievse Rus, Rijk van Kiev of het Grootvorstendom Kiev.
Dit grote Vroeg-Middeleeuwse rijk, dat zowel door Oostelijke Slaven, Finnen en Balten als door Iraniërs en Turken werd bewoond, werd voornamelijk door de oorspronkelijk uit Zweden stammende Varjagen beheerst. Deze groep was met name dominant in de adel, de handel en het leger. De dominante cultuur en taal waren daarentegen Slavisch. Veel van wat bekend is over het rijk stamt uit het eerste Oost-Slavische geschrift, de Nestorkroniek.
Het gebied strekte zich uit van de grote handelssteden Ladoga en Novgorod in het noorden tot de buitenposten Beresan en Tmutarakan in het zuiden; van Halytsj en Isbork in het westen tot de nieuwe nederzettingen Jaroslavl en Moerom in het oosten.
Inhoud |
[bewerk] Vroege geschiedenis
Het Kievse Rijk ontstond rond 880 door het samengaan van de gebieden der Waregers (ook wel Väringen of Varangiërs genaamd) in Oost-Europa. Zij waren door Slavische en Finse stammen binnengehaald. Daar stichtten zij temidden van de Slavische gebieden hun eigen rijkjes. Onder Rurik werden deze rijkjes rond 860 verenigd vanuit Novgorod. Oleg de Wijze (879-912) veroverde in 882 Kiev, dat toen de hoofdstad werd van het nieuwe rijk. Rurik zou de stamvader worden van de dynastie der Ruriken of Rurikiden, die tot het einde van de 16e eeuw over o.a. Rusland zouden regeren.
Igor (912-945) sloot na een mislukte aanval op Constantinopel in 944 een handelsverdag met Byzantium. Hierdoor werd het rijk opengesteld voor christelijke invloeden.
[bewerk] De Gouden Eeuw
Tijdens de 10e eeuw was het rijk op zijn hoogtepunt, toen vorst Svjatoslav I het rijk van de Chazaren vernietigde en vervolgens gebieden in de noordelijke Kaukasus en drong door tot de Zee van Azov. Ook veroverde hij grote delen van de Balkan, met als laatste grote wapenfeit het Bulgaarse koninkrijk aan de Donau. Omdat de handel vooral gericht was op Constantinopel had het rijk sterke banden met het Byzantijnse Rijk. De banden waren zo sterk dat het in 988 overging op het Orthodoxe geloof. Deze keuze had grote gevolgen. De liturgie was geschreven in het Kerkslavisch en er waren vertalingen vanuit het Grieks voor de Slavische volken geproduceerd. Zo werd de overgang naar het christendom gemakkelijker en maakte men kennis met wat Griekse filosofie, wetenschap en geschiedschrijving, zonder dat het nodig was eerst Grieks te leren.
Op deze manier ontstond rond het jaar 1000 door een samengaan van Scandinaviërs en Slaven met de Byzantijnse cultuur en religie het volk der Russen.
De Kievse grootvorsten stonden in hoog aanzien en trouwden met kandidaten uit geheel Europa. Zo werden er onder andere dynastieke verbanden aangegaan met de vorstenhuizen van Noorwegen, Zweden, Frankrijk, Engeland, Polen, Hongarije, het Byzantijnse Rijk en het Duitse Rijk. Het Kievse Rijk bereikte een bloeitijd onder de vorsten Vladimir de Heilige (978-1015) en Jaroslav de Heilige (1019-1054). De laatste liet in het gehele rijk kerken, kloosters, scholen, en vestingwerken aanleggen. Verder hervormde hij de wetgeving en liet die op schrift stellen, de zogenaamde Roesskaja Pravda. In Kiev stichtte Jaroslav de eerste Russische bibliotheek. Na de dood van Jaroslav trad het verval in.
[bewerk] De opkomst van de deelvorstendommen
Het grootste probleem van het Kievse Rijk was dat het land aan de periferie van Europa lag, grenzend aan de Aziatische steppe vanwaar met enige regelmaat nomadische volkeren als de Alanen of de Koemanen het rijk binnenvielen. Een tweede grote probleem was de primogenituur, waardoor er rondom iedere troonsbestijging er weer burgeroorlogen uitbraken. Naarmate het ledental van de clans groter werd, identificeerden zij zichzelf ook meer en meer met regionale belangen dan met het grotere geheel. Het regeringssysteem dat door Jaroslav op zijn sterfbed werd ingesteld heeft aan het uiteenvalen van het rijk bijgedragen. Zijn vijf zonen en één kleinzoon kwamen overeen het rijk collectief te regeren. De oudste erfgenaam besteeg de kroon van Kiev en ontving de titel grootvorst. De andere vier erfgenamen kregen de regering over kleinere steden met het omringende gebied. De jongste werd vorst over de kleinste stad. Toen de grootvorst van Kiev overleed, volgde zijn oudste broer hem op, en zo schoof iedereen een plaats op. Dit leidde onvermijdelijk tot conflicten tussen de vorsten. In 1097 werd in Ljubetsj door de vorsten gepoogd het systeem te verbeteren, maar zonder veel succes. De lokale vorsten vochten vaak onder elkaar, waarbij ze hun bondgenoten buiten het rijk zochten. Tussen 1054 en 1224 waren er niet minder dan 83 burgeroorlogen. In 1100 bestond het Kievse Rijk uit 12 deelvorstendommen die nauwelijks door een centraal gezag bijeengehouden werden.
De kruistochten zorgden ervoor dat verschillende handelswegen werden afgesneden. Dit versnelde de ondergang van het Kievse Rijk. In 1204 werd Constantinopel tijdens de Vierde kruistocht geplunderd. De Dnjepr verloor daardoor steeds meer aan betekenis. Na de dood van de machtige vorst Vladimir Vsevolodovitsj Monomach in 1125 wisten zijn afstammelingen onder leiding van zijn oudste zoon Mstislav nog een tijdlang de eenheid te bewaren. Nadat Kiev in 1169 door Andrej Bogoljoebski, de zoon van de jongste broer van Vladimir Monomach, werd geplunderd, viel het rijk echter voorgoed uiteen. Er ontstonden drie nieuwe vorstendommen die alle werden geregeerd door telgen van de Ruriken:
- de Republiek Novgorod in het noorden
- Vladimir-Soezdal in het noordoosten
- Galicië (later Halytsj-Volhynië) in het zuidwesten
Het kostte de Mongolen, die sinds 1223 binnenvielen, door deze versnippering van de macht weinig moeite de vorstendommen omver te werpen.
Uit de restanten van het rijk ontwikkelden zich drie volken: de Oekraïeners in het zuiden, de Wit-Russen in het noord-westen en de Russen in het noorden en noordoosten.
