Vladimir Lenin

Vladimir Iljitsj Oeljanov (Владимир Ильич Ульянов) (Simbirsk, 10 april 1870 — Gorki, 21 januari 1924) beter bekend onder de narxaam Lenin (Ленин), was een Russisch revolutionair, eerste leider (premier) van de Sovjet-Unie en naamgever van het Leninisme.

De naam "Lenin" was een van zijn pseudoniemen. Hij zou deze naam hebben aangenomen als stellingname tegen Georgi Plechanov, die het pseudoniem Volgin gebruikte, naar de rivier Volga. Oeljanov koos de rivier Lena voor zijn pseudoniem, vanwege de parallel die getrokken kan worden tussen deze rivieren en de politieke meningen van de beide opponenten (de Lena stroomt tegengesteld aan de Volga en heeft bovendien een grotere lengte). Er bestaan echter meer theorieën over de oorsprong van het pseudoniem Lenin, zodat het onzeker is waar het pseudoniem werkelijk vandaan komt.

[bewerk] Biografie

Lenin rond 1887

Lenin werd geboren in Simbirsk in Rusland. Zijn vader was een aristocraat en overheidsinspecteur van onderwijs. Zijn moeder stamde uit een van origine Lutherse grondbezittersfamilie. Lenin werd al op jonge leeftijd beïnvloed door het socialisme. Net als zijn broer Aleksandr Oeljanov, voelde hij zich aangetrokken tot het populisme van de Narodniki, de Russische variant van de sociaaldemocratie. Zijn broer Aleksandr werd in verband gebracht met een moordaanslag op tsaar Alexander II van Rusland en in 1887 terechtgesteld. Lenin deed kort daarna eindexamen aan het gymnasium. Ondanks het familiedrama leden zijn prestaties er nauwelijks onder: hij eindigde als tweede van zijn klas. Lenin was na de dood van zijn broer politiek betrokken geraakt en werd marxist. Lenin bestudeerde de werken van Tsjernysjevski, Karl Marx en Plechanov op het landgoed van zijn grootouders van moederskant. In 1887 werd hij toegelaten tot de Universiteit van Sint-Petersburg en in 1891 promoveerde hij in de rechten. In 1893 sloot hij zich aan bij een Petersburgse groep marxistische sociaaldemocraten, later bij de Bond voor de Bevrijding van de Arbeid. In 1895 werd hij gearresteerd en zat hij korte tijd vast, van 1897 tot 1900 leefde hij als balling in Siberië. Daar trad hij in het huwelijk met Nadezjda Kroepskaja, evenals Lenin een overtuigd marxiste.

Na hun ballingschap leefde het echtpaar in ballingschap in Londen, later in Zwitserland. Op het congres van de Russische Sociaal-Democratische Arbeiderspartij in Londen, in 1903, kwam het tot een breuk in de partij: Lenin en zijn groep waren overtuigd dat de RSDAP een revolutionaire voorhoedepartij moest blijven, een andere groep wilde dat de partij een massabeweging werd en via democratische en parlementaire weg haar doel zou bereiken. Lenins groep kreeg de naam Bolsjeviki (meerderheid), de andere groep kreeg de naam Mensjeviki (minderheid); overigens ontstonden er nog meer vleugels binnen de RSDAP. Het blad van de Bolsjeviki werd de door Lenin gestichte Vperjod (Voorwaarts).

Na de revolutie van 1905 keerde Lenin naar Rusland terug. Lenin en de Bolsjeviki boycotten de Doema en riep op tot een proletarische revolutie. Toen na het ontbinden van de Tweede Doema door tsaar Nicolaas II van Rusland in 1907 en de reactie conservatieven de macht kregen, ging Lenin weer terug naar Zwitserland. In 1912 kwam het tot een volledige breuk met de Mensjeviki en richtte Lenin de Pravda (De Waarheid) op. Tijdens de Eerste Wereldoorlog woonde Lenin de links-socialistische congressen van Zimmerwald en Kienthal bij. Lenin bepleitte de oprichting van een Derde Internationale. In februari 1917 brak de Februarirevolutie in Rusland uit. Tsaar Nicolaas II deed afstand van de troon en er kwam een Voorlopige Regering. Volgens de traditioneel marxistische opvatting volgt er pas jaren na een burgerlijke revolutie een proletarische of socialistische revolutie. Lenin nam duidelijk afstand van deze theorie, of hij vormde haar in ieder geval om: Er moest zo spoedig mogelijk een socialistische revolutie plaatsvinden. Na zijn illegale terugkeer (met behulp van de Duitse regering) naar Rusland in april 1917 vestigde Lenin - die door de bevolking luid werd begroet bij zijn terugkeer uit ballingschap - zich in Petrograd (Sint-Petersburg).

[bewerk] Oktoberrevolutie

Direct na aankomst toog Lenin aan het werk en stelde de befaamde April-thesen op (zie: Russische Revolutie). In de April-thesen riep Lenin op tot de vorming van een socialistische regering en alle macht aan de sovjets. De juliopstand die kort daarop o.l.v. de bolsjeviki plaatsvond, liep uit op een mislukking en Lenin vluchtte naar Finland waar hij ondergedoken leefde. Vanuit zijn schuiladres bleef hij de bolsjeviki oproepen om tot een opstand te komen. Lenin vond steun bij de groep rond de revolutionair Trotski, die zich met zijn groep bij de bolsjeviki aansloot. Op 20 oktober poogde de rechtse generaal Lavr Kornilov via een staatsgreep de macht naar zich toe te trekken. Premier Alexander Kerenski wist dit echter te voorkomen. Lenin keerde uit Finland terug en gebood de oprichting van de Rode Garde, zogenaamd om de arbeiders en matrozen en de revolutionaire regering te steunen en verdedigen, maar in werkelijkheid om een revolutie te ontketenen. Premier Kerenski van de voorlopige regering had zijn handen vol en greep niet in. Op 7 november 1917 pleegde de Rode Garde der bolsjeviki een coup, die de geschiedenis inging als de Oktoberrevolutie. De Voorlopige Regering werd gevangen genomen en er werd een revolutionaire regering gevormd bestaande uit bolsjeviki.

[bewerk] Regeringsleider

De nieuwe regering kreeg de naam: Raad van Volkscommissarissen (dwz. ministerraad). Trotski had die naam verzonnen om zich te distantiëren van de 'burgerlijke' ministerraden van de Westerse landen en daarmee werd ook duidelijk dat de nieuwe Russische regering een volledige breuk wensten met het kapitalistische Westen. Lenin werd voorzitter van de Raad van Volkscommissarissen (premier). Tevens leidde Lenin het centraal comité van de Bolsjewistische Partij, die vanaf februari 1918 de naam Russische Communistische Partij kreeg.

In december 1917 vormde Lenin zijn tweede regering, een coalitieregering (tevens de laatste coalitieregering in Sovjet-Rusland; in 1918 werden de coalitiegenoten uit de regering gezet.), waarin ook leden van de Linkse Sociaal-Revolutionaire Partij zitting hadden. De nieuwe regering zond een afvaardiging om vrede te sluiten met de Centralen (Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije en Turkije). De eerste besprekingen mislukten maar in februari 1918 werd de vrede van Brest-Litovsk gesloten. Rusland onttrok zich aan de Eerste Wereldoorlog, maar in eigen land begon de burgeroorlog (zie: Russische Burgeroorlog). Voormalige tsaristische officieren, burgerlijke politici, een deel der sociaaldemocraten (mensjeviki) en de sociaal-revolutionairen begonnen de nieuwe communistische regering te bestrijden. Deze 'Witte Legers' bestreden gedurende 3 jaar de 'Rode Legers'. In 1921 kwam de burgeroorlog formeel tot een 'einde' hoewel het nog tot 1924 onrustig zou blijven in Rusland, in Turkestan zelfs tot 1926 (op enkele gewapende groepen van de Basmatsjiopstand na, die doorvochten tot in de jaren '30).

Marxistisch socialisme betekent op economische vlak nationalisatie en gemeenschappelijk grondbezit. Tijdens de burgeroorlog was inderdaad alles in handen van de staat. Na de opstand van Kronstadt introduceerde Lenin in 1921 de Nieuwe Economische Politiek (NEP). De NEP voorzag in een gemengde economie: een deel der economie bleef genationaliseerd een ander deel werd privébezit. Dit is niet dogmatisch marxistisch - dat wist Lenin zelf ook wel - maar getuigt van realisme. De NEP bracht Rusland economisch gezien terug naar het peil van 1913 en de mensen kregen weer een acceptabele levensstandaard.

Lenin's gebalsemde lichaam in zijn mausoleum in Moskou.

Lenin oefende steeds een harde terreur jegens opstandige boeren en arbeiders, alsook tegen politieke tegenstanders, uit. Een goed voorbeeld hiervan vormt het neerslaan van de opstand van de Poetilov-fabriek. Ook de Kronstadt revolte (eilandje voor de kust van Sint-Petersburg) werd hardhandig onderdrukt. Toen er, waarschijnlijk door Fanny Kaplan, op 30 augustus 1918 een aanslag op zijn leven werd gepleegd (zijn gezondheid verminderde vanaf die tijd en zijn latere hartaanvallen worden toegeschreven aan dit incident), werd de Rode Terreur uitgevaardigd door de bolsjeviki. Toch was Lenin geen alleenheerser. Hij was weliswaar de meest charismatische revolutionair tijdens de Russische Revolutie en werd als zodanig door collega-revolutionairen beschouwd, de macht lag niet alleen in zijn handen. Alle belangrijke besluiten, ook die van Lenin, moesten formeel steeds worden goedgekeurd door de Partij. Lenin bezat niet die macht, dat hij de belangrijkste partijorganen, het Centraal Comité en het politburo uitsluitend kon vullen met jaknikkers; iets wat Stalin (overigens pas eind jaren dertig) wél voor elkaar kreeg.

In mei 1922 werd Lenin getroffen door een beroerte, waarvan hij echter herstelde, later volgden er nog meer. Bij een latere beroerte werd Lenin van zijn spraakvermogen beroofd. Hij stierf in Nizjni Novgorod (Gorki, bij Moskou) op 21 januari 1924 na een aantal beroertes als gevolg van een eliminatiepoging. Zijn gebalsemde lichaam werd permanent tentoongesteld in Moskou. Anno 2006 ligt Lenin nog steeds in het mausoleum op het Rode Plein. Iedere twee weken wordt zijn lijk speciaal behandeld en regelmatig moet het goed worden opgeknapt.

[bewerk] Lenin en de Partij

Lenin in zijn kantoor

Lenin wordt gezien als de grondlegger van het communistisch partijwezen in Rusland. De Russische Communistische Partij (zoals de bolsjevistische partij sinds 1918 heette) werd door Lenin een strak en centraal geleide politiek waar het democratisch centralisme werd ingevoerd. Dit betekent dat wanneer het Centraal Comité een meerderheidsbesluit had genomen, de minderheid, die dat besluit voorheen bestreed, zich bij die meerderheid moest neerleggen. Die minderheid moest van harte helpen dat besluit ten uitvoer te brengen. Dit versterkte de positie van Lenin, die altijd wel een meerderheid in het CC op zijn hand wist te krijgen. Het instellen van een verbod op factievorming in de Partij bezorgde de partijleiding de gewenste macht om opstandige leden te kunnen royeren naar believen. Dit droeg in niet geringe mate mee aan de vorming van de dictatuur van Jozef Stalin, alsmede van andere communistische leiders.

Lenin bleek echter minder enthousiast om staats- en partijfuncties in dezelfde personen te concentreren, iets wat echter vaak in communistische landen gebeurde. Toch gaf Lenin zijn voorzitterschap van het CC op (dat gaf hij aan Stalin, die ongemerkt zijn macht verder uitbouwde) en behield slechts het voorzitterschap van het kabinet.

Over Lenin en de staat kunnen we kort zijn. Volgens de marxistische doctrine - die Lenin op dit punt nauwgezet volgde - zou de staat afsterven. Lenin geloofde hier tot zijn dood vurig in: de wereldrevolutie leek dichterbij dan ooit. In zijn optiek zouden de mensen als broeders en zusters (kameraden) vreedzaam samenleven in de proletarische wereld, daarin was een regering (= dwang) niet meer nodig. Tot die tijd (tot de fase van het werkelijke communisme was bereikt), was de staat echter noodzakelijk en moest zij krachtig zijn.

Lenin en Stalin samen

Na Lenins dood werd hij als partijleider opgevolgd door Stalin. Deze claimde dat hij door Lenin per testament was aangewezen als zijn opvolger. Later bleek dat Lenin zich juist negatief had uitgelaten over Stalin. Ook Kroepskaja, Lenin's vrouw was niet zo te spreken over Stalin's gedrag.