Jodium

Jodium of jood is een scheikundig element met atoomnummer 53. Het is een violet-donkergrijze halogeen, aangeduid met het symbool I. Als vaste stof wordt het soms als di-jood aangeduid aangezien het net als andere halogenen in moleculen van twee jodiumatomen I₂ voorkomt

Inhoud

1 Ontdekking
2 Toepassingen
3 Opmerkelijke eigenschappen
4 Verschijning
5 Isotopen
6 Toxicologie en veiligheid
7 Zie ook
8 Externe links

[bewerk] Ontdekking

Jodium werd in 1811 ontdekt door de Franse wetenschapper Barnard Courtois. Hij was de zoon van een salpeterproducent (kaliumnitraat, essentieel onderdeel van buskruit). Rond die tijd was Frankrijk verzeild geraakt in meerdere oorlogen en de vraag naar buskruit was groot. Salpeter werd gewonnen uit zeewier dat werd gedroogd, verbrand en de as werd vervolgens gewassen met water. Om de salpeter verder te zuiveren werd zoutzuur toegevoegd. Op een dag schoot Courtois uit met het zuur waarbij een wolk van paarse damp opsteeg. Het viel Courtois op dat de damp neersloeg op koude oppervlakken en daarbij donkere kristallen vormde. Hij vermoedde een onbekend element te hebben ontdekt, maar beschikte niet over voldoende middelen om verder onderzoek te verrichten. Wel gaf Courtois monsters aan enkele vrienden van hem waaronder Joseph Louis Gay-Lussac en André-Marie Ampère. Op 6 december 1813 maakte Gay-Lussac op een bijeenkomst bekend dat het een nieuw element óf een zuurstofverbinding betrof. Ampère had een deel van zijn monster aan Humphry Davy gegeven wie na enkele experimenten opmerkte dat het een nieuw element was dat veel overeenkomsten vertoonde met chloor. Over wie het element voor het eerst ontdekte, konden Gay-Lussac en Davy het niet eens worden, maar beide gaven toe dat Courtois jodium als eerste isoleerde.

De naam is afkomstig van het Griekse Iodes, wat violet betekent.

[bewerk] Toepassingen

In een mengsel van water en ethanol opgelost wordt jodium gebruikt voor het ontsmetten van wonden en bij operaties. Een variant hiervan is povidonjood.
In de organische chemie wordt jodium gebruikt als grondstof voor verschillende medicijnen.
In het zout kaliumjodide vindt jodium toepassing in de fotografie bij het ontwikkelen van foto's.
Wolfraamjodide wordt gebruikt in gloeilampen om de gloeidraad beter bestand te maken tegen hoge temperaturen.
stikstoftri-jodide is een zeer instabiel explosief.
Ter preventie van schildklierhypertrofie wordt aan keukenzout een kleine hoeveelheid van een jodide toegevoegd. Bakkerszout is daarvan een voorbeeld. Het voedingscentrum stelt dat elke dag 150 microgram jodium nodig is om struma te voorkomen.
Een oplossing van jodium kleurt de zetmeelamylose blauw en wordt wel gebruik om aanwezigheid ervan aan te tonen.

[bewerk] Opmerkelijke eigenschappen

Jodium is een violet-grijze vaste stof die sublimeert bij kamertemperatuur in een blauw-violet gas met een doordringende geur. Zoals andere halogenen kan jodium met veel andere elementen verbindingen vormen, de reactiviteit is echter minder heftig dan de lichtere halogenen zoals fluor en chloor. Jodium lost goed op in chloroform, koolstoftetrachloride en koolstofdisulfide.

[bewerk] Verschijning

Door kaliumjodide te laten reageren met kopersulfaat kan zeer zuivere jodium worden verkregen. Er zijn echter veel meer methoden om jodium te isoleren.

[bewerk] Isotopen

Meest stabiele isotopen
Iso	RA (%)	Halveringstijd	VV	VE (MeV)	VP
¹²⁵I	syn	59,408 d	EV	0,168	¹²⁵Te
¹²⁷I	100	stabiel met 74 neutronen
¹²⁹I	syn	1,57×10⁷ j	β	0,194	¹²⁹Xe

Naast de enige stabiele jodium isotoop (¹²⁷I), zijn er ongeveer 30 radioactieve isotopen bekend. De kunstmatig verkregen isotoop ¹³¹I met een halfwaardetijd van 8 dagen wordt toegepast in kankeronderzoek en ter behandeling van een te snel werkende schildklier (Hyperthyroïdie).

Binnen de radiotherapie gebruikt men het isotoop ¹²⁵I voor zeer lokale behandeling. Tientallen kleine bronnetjes worden gelijkmatig in een volume (b.v. de prostaat) geïmplanteerd.

Het isotoop ¹²⁹I met een halfwaardetijd van ruim 15 miljoen jaar is het product dat ontstaat uit het verval van ¹²⁹Xe dat in de atmosfeer voorkomt. Daarnaast kan deze isotoop ontstaan uit de splijting van ²³⁸U.

[bewerk] Toxicologie en veiligheid

Jodium is erg irriterend voor de ogen en slijmvliezen.

Omdat jodium (of waterstofjodide) gebruikt wordt bij de bereiding van methamfetamine in illegale drugs-laboratoria is de verkoop van jodium in de Verenigde Staten aan controle door de drugs-authoriteiten (DEA) gebonden.