Seleen
Seleen of selenium is een scheikundig element met symbool Se en atoomnummer 34. Het is een grijs niet-metaal.
Inhoud |
[bewerk] Ontdekking
Seleen is in 1817 door Jöns Jacob Berzelius ontdekt tijdens het onderzoeken van telluur. Pas vanaf ongeveer 1970 werden er steeds meer toepassingen gevonden voor seleen.
De naam is afkomstig van het Griekse Selènè, dat maan betekent.
[bewerk] Toepassingen
Seleen wordt vooral gebruikt in de elektronica omdat het over fotovoltaïsche eigenschappen beschikt. Andere toepassingen zijn:
- Materiaal voor halfgeleiders
- Anti-roos shampoo
- Vulkaniseren van rubber
Verder kan seleen worden gebruikt bij het ontwikkelen van foto's.
Seleen kan in veel organische moleculen die zwavel bevatten het zwavelatoom vervangen. Daarbij blijven veel eigenschappen behouden. Deze vervanging is zelfs in eiwit moleculen mogelijk: door bacteriën in een medium te groeien waarin het aminozuur methionine is vervangen door seleno-methionine, kan men een seleenhoudende variant van geproduceerde eiwitten isoleren. Voor deze varianten is het veel eenvoudiger dan voor de gewone eiwitten met behulp van röntgendiffractie de structuur te bepalen.
[bewerk] Opmerkelijke eigenschappen
Seleen beschikt over de opmerkelijke eigenschap om licht om te zetten in elektriciteit. Daarnaast is de geleidbaarheid van seleen afhankelijk van de hoeveelheid licht.
Seleen kan in meerdere allotrope toestanden voorkomen. In poedervorm is seleen rood of zwart. Als kristallen is seleen metalliek grijs of donkerrood.
[bewerk] Verschijning
Seleen is een bijproduct dat achterblijft bij de winning van lood, zilver of koper. Hierbij wordt met behulp van elektrolyse het seleen geïsoleerd. Zuivere seleenmineralen zoals clausthaliet en naumaniet komen voor, maar zijn zeldzaam.
[bewerk] Isotopen
| Meest stabiele isotopen | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Iso | RA (%) | Halveringstijd | VV | VE (MeV) | VP |
| 74Se | 0,89 | stabiel met 40 neutronen | |||
| 75Se | syn | 119,779 d | EV | 0,864 | 75As |
| 76Se | 9,36 | stabiel met 42 neutronen | |||
| 77Se | 7,63 | stabiel met 43 neutronen | |||
| 78Se | 23,78 | stabiel met 44 neutronen | |||
| 79Se | syn | 6,5×105 j | β | 2,281 | 79Br |
| 80Se | 49,61 | stabiel met 46 neutronen | |||
| 82Se | 8,73 | 1,08×1020 j | 2β | 2,995 | 82Kr |
Behalve vijf stabiele seleen isotopen zijn er een groot aantal radioactieve isotopen bekend, met halfwaardetijden variërend van enkele minuten tot vele miljoenen jaren.
[bewerk] Voeding
Selenium is een voor de mens belangrijk element, dat we voor een belangrijk deel via onze voeding binnenkrijgen. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid is 60 tot 75 μg per dag. Vooral Amerikaanse tarwe kan een belangrijke bijdrage leveren. Selenium zit ook in voedingssupplementen, maar hiermee moet worden opgepast, omdat bij een opname van meer dan 450 μg per dag selenium schadelijk is.
[bewerk] Toxicologie en veiligheid
Hoewel seleen zelf niet schadelijk is, zijn veel seleenverbindingen dat wel. De effecten daarvan zijn vergelijkbaar met die van veel arsenicumverbindingen.
| Scheikundige Elementen en Isotopen |
| Periodiek systeem: Standaard | Alternatief | Elektronenconfiguratie |
| Isotopentabel: Op element: Compleet | In delen | Op atoommassa |
| Lijst met elementen: Op naam | Op symbool | Op nummer |
