Grieks
| Grieks (Ελληνικά) | |
|---|---|
| Gesproken in: | Griekenland, Cyprus |
| Totaal aantal sprekers: | 15 miljoen |
| Rang: | 74 |
| Taalfamilie Taalfamilie: |
Indo-Europees
|
| Officiële status | |
| Officiële taal van: | Griekenland, Cyprus en de Europese Unie |
| Taalorganisatie: | - |
| Taalkodes | |
| ISO 639-1 | el |
| ISO 639-2(B) | gre |
| ISO 639-2(T) | ell |
| SIL | GRK |
Het Grieks is een van de Indo-Europese talen. Het werd door de Achaeërs naar Griekenland gebracht rond 1700 voor Christus. In eerste instantie waren er verschillende gesproken dialecten, met als belangrijkste groepen: Ionisch-Attisch, Dorisch en Aeolisch Grieks.
Het eerste schrift voor deze taal is Lineair B en het oudste met dat schrift verbonden Grieks (1450 - 1250 v. Chr.?) wordt Myceens genoemd. Sinds de tijd van de klassieken is de taal geschreven in het Griekse alfabet, dat 24 letters omvat.
Attisch Grieks was de taal die gesproken werd in Athene. De meerderheid van de literatuur die uit de klassieke periode nog bewaard is gebleven, is in dit dialect geschreven. Toch schreven schrijvers zoals Herodotos in het Ionisch. Dit dialect klinkt veel zangeriger dan het Attisch omdat het meer klinkers telt. In het Attisch worden immers vaak opeenvolgende klinkers tot één lettergreep gereduceerd ("contractie"), wat in het Ionisch minder gebeurt. Alexander de Grote speelde een belangrijke rol in het samenvoegen van deze dialecten tot Koinè-Grieks (naar het Griekse woord voor algemeen). Door de eentaligheid van zijn leger werd de communicatie makkelijker. Ook leerden de bewoners van bezette gebieden dit Koinè, waardoor het de status van "wereldtaal" kreeg. Koinè-Grieks werd dan ook de lingua franca in het oostelijke gedeelte van het Romeinse Rijk (ook wel Byzantijnse Rijk). Het moderne Grieks stamt hiervan af.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis van het Grieks
[bewerk] Oud-Grieks
Zonder twijfel is het Grieks de oudst betuigde taal in Europa: bijna 30 eeuwen wordt er Grieks geschreven. En ook al verschilt het moderne Grieks natuurlijk heel sterk van het klassieke, toch zal de kenner vlug merken dat de historische evolutie het innerlijke wezen van de taal niet ingrijpend heeft gewijzigd. Het klassieke Latijn verdween vrij vroeg als gesproken taal en ging op in zijn dochtertalen: de Romaanse talen; het Grieks daarentegen is zelf nooit verdwenen, en ging ook nooit over in dochtertalen.
In de archaïsche en klassieke periode was het Grieks zeker geen eenheidstaal: er bestonden onderling sterk afwijkende dialecten, die te herleiden zijn tot volgende hoofdgroepen:
[bewerk] Dorisch
- Hoofdartikel: Dorisch (dialect)
Dorisch was een Oud-Griekse dialectgroep. Het Dorisch werd gesproken op de Peloponnesus, op Kreta en de zuidelijke Cycladen, in Zuid-Italië en Sicilië. Het werd ook gebruikt als kunstdialect voor alle literatuur die bestemd was om in koor gezongen te worden, ook buiten de grenzen van het Dorische taalgebied. Zie ook Koorlyriek;
Het Dorisch leeft nog voort in het Griko van Zuid-Italië en het Tsakonisch van de Peloponnesus.
[bewerk] Aeolisch
- Hoofdartikel: Aeolisch (dialect)
Werd gesproken in Thessalië, Boeotië en noordelijk Klein-Azië.
[bewerk] Ionisch
- Hoofdartikel: Ionisch (dialect)
Het Ionisch dialect is een Oud-Griekse dialectengroep. Het werd gesproken op het grootste gedeelte van de westkust van Klein-Azië, op Euboia en enkele andere eilanden van de Egeïsche Zee en in enkele steden van Zuid-Italië (vb. Cumae). De bekendste schrijver die in het Ionisch schreef is Herodotos.
[bewerk] Attisch
- Hoofdartikel: Attisch (dialect)
Omdat Athene in de klassieke periode als het belangrijkste economische en culturele centrum van de Griekse wereld gold, verspreidde het lokale Ionisch-Attische dialect -de taal van Xenophon, Sophocles, Plato en Demosthenes- zich buiten zijn oorspronkelijke grenzen en groeide het uit tot een soort algemene omgangstaal in de Griekssprekende gebieden. Dit is dan ook de reden dat in onze scholen hoofdzakelijk de Attische grammatica wordt onderwezen.
[bewerk] Grammatica van het Attisch:
Het Klassieke Grieks kent (net als het Duits) 4 naamvallen: de nominativus, genitivus, dativus en accusativus. Anders dan het Latijn (dat geen lidwoorden heeft) wordt zowel het lidwoord als het zelfstandig naamwoord verbogen. voorbeeld: δоυλος (=slaaf)
enkelvoud
nominativus: 'o δоυλος
genitivus: του δоυλου
dativus: τω δоυλω(onder de omega hoort een iota; de uitspraak wordt dan tooi doelooi
accusativus: τον δоυλον
meervoud
nominativus: 'оi δоυλοι
genitivus: των δоυλων
dativus: τоις δоυλοις
accusativus: τоυς δоυλους
Net als het Latijn hebben Griekse werkwoorden geen persoon (ik, jij, hij enz.) Je ziet aan de uitgang van het werkwoord met welke persoon je te maken hebt. voorbeeld :
λυω = ik maak los
λυεις = jij maakt los
λυει = hij, zij, het maakt los
λυоμεν = wij maken los
λυετε = jullie maken los
λυоυσι = zij maken los
λυε = maak los (imperativus (gebiedende wijs) ev)
λυετε = maakt los (imperativus (gebiedende wijs) mv)
λυειν = losmaken (let op dat je dit uitspreekt als luhein)
[bewerk] Koinè-Grieks
- Hoofdartikel: Koine
Met de veroveringen van Alexander de Grote dringt het Attisch door naar het Oosten en wordt, gedurende de gehele Hellenistische periode, dé wereldtaal bij uitstek. De oude dialecten waren verdrongen en stierven uit ten voordele van een veralgemeend Grieks, dat men de "koinè (glootta)" - noemde. Zelfs de Romeinse veroveraars spraken onder elkaar bij voorkeur koinè-Grieks, om hun culturele bagage te etaleren, en ook de boeken van het Nieuwe Testament werden in deze taal geschreven en verspreid. Het Grieks wordt de taal van het vroegste christendom en vervolgens van het Oost-Romeinse of Byzantijnse Imperium, waar het Latijn langzaam maar zeker in onbruik raakte. Dan voltrekt zich een evolutie die bij meer wereldtalen merkbaar is: om de bruikbaarheid bij niet-moedertaalsprekers te verhogen moeten de grammaticale moeilijkheden gereduceerd worden. Dat gebeurde reeds in de klassieke periode met de dualis-vormen (het "tweevoud"). In het koinè-stadium raakten de datief en de optatief steeds meer in onbruik om uiteindelijk, op een paar versteende uitdrukkingen na, geheel te verdwijnen.
[bewerk] Byzantijns Grieks
In de Byzantijnse Middeleeuwen vallen ook de infinitieven weg, evenals de oude futurum-, perfectum- en plusquamperfectumvormen, ten voordele van sterk vereenvoudigde omschrijvingen met hulpwerkwoorden (zoals in andere moderne talen). Daarnaast nam het Grieks doorheen zijn geschiedenis vele leenwoorden op uit de talen van de volken waarmee de Grieken -vaak met tegenzin- geconfronteerd werden, o.a.:
- uit het Latijn (van de Romeinse veroveringen tot de val van Rome)
- uit het Italiaans (tijdens de Venetiaanse bezetting)
- uit het Turks (tijdens de Turkse bezetting van 1453 tot 1830)
- uit het Frans en het Engels (in de moderne tijden)
De verovering door de Turken betekent het definitieve einde van het Grieks als taal van wetenschap en cultuur. De meeste Byzantijnse intellectuelen vluchtten naar het Westen (waar zij o.a. bijdroegen aan het ontstaan van de Renaissance). Vier eeuwen lang leeft het Grieks nog slechts als de spreektaal van een verarmde, cultureel onmondig gehouden bevolking, die ondanks het schrikbewind haar eigenheid weet te bewaren.
[bewerk] Nieuw-Grieks
Wanneer dan, rond 1830, het Ottomaanse juk wordt afgeschud, wenst men alles wat aan de islam herinnert zo spoedig mogelijk uit het openbare leven te bannen, niet in het minst de sterke Turkse invloeden in de Griekse volkstaal, de "dimotikí (glossa)" δημοτική (γλώσσα). Daarom opteert de kersverse Griekse regering voor een terugkeer naar de "geleerdentaal" van de Byzantijnse christenheid, de "katharèvousa (glossa)" καθαρεύουσα (γλώσσα).
Maar de omschakeling verloopt minder vlot dan gewenst: buiten de bestuurlijke, kerkelijke en wetenschappelijke schrijftaal, de "katharèvousa", blijft het Griekse volk de "dimotikí" met haar eenvoudiger syntaxis hanteren als spreektaal, hierbij gesteund door een aantal toonaangevende letterkundigen. Zo kreeg Griekenland dan zijn eigen taalkwestie. Bij het einde van de 19e eeuw bereikt de academische polemiek tussen de taalpuristen en de "vulgaristen" zijn hoogtepunt: een nieuwe "hertaling" van de Evangeliën in de dimotikí lokte in 1902 zelfs relletjes uit in de straten van Athene, waarbij een aantal mensen het leven verloor.
[bewerk] Modern Grieks
- Hoofdartikel: Modern Grieks
Momenteel bestaan er dan ook in Griekenland nog steeds twee taalidiomen: enerzijds de "geleerde" en archaïsche "katharèvousa", die in de praktijk nog enkel door de Grieks-Orthodoxe liturgie wordt gehanteerd (en stilaan uitsterft) en anderzijds de vlotte en gemakkelijker hanteerbare "dimotikí", de gesproken taal van de media en de literatuur. De twee taal- (én spellings-!)vormen beïnvloeden elkaar sterk, en bijgevolg is er vaak weinig uniformiteit in de spelling en de syntaxis van het eigentijdse geschreven Grieks.
In 1981 trad Griekenland als 10e lidstaat toe tot de Europese Gemeenschap. In het kader van een algemene vereenvoudiging besluit een parlementaire commissie in 1982 een spellingwijziging door te voeren: de oude spiritustekens - sinds eeuwen reeds overbodig - worden niet meer genoteerd en de ingewikkelde accentregels sterk vereenvoudigd (nog één enkel accentteken, op de lettergreep die de klemtoon draagt).
Aan het begin van de 21e eeuw bestaat er een tendens om voor de moderne Griekse omgangstaal de term kini neo-elliniki glossa (gemeenschappelijke Nieuw-Griekse taal) te gebruiken.
Zustertalen van het standaardgrieks zijn het Pontisch, het Tsakonisch en het Griko.
[bewerk] Griekstaligen in de wereld
Het Grieks is de officiële taal in:
Er zijn autochtone Griekstalige minderheden in
- Albanië: in (Noord-Epirus) is er een Griekstalige minderheid (330.000) .
- Italië: in Puglia en Calabria spreken 72.000 mensen het zgn. Griko of Grecanico.
- Turkije: krachtens het Verdrag van Lausanne van 1923 werd de Griekstalige minderheid in Istanbul niet opgenomen in de bevolkingsruil tussen beide landen.
- Oekraïne en Georgië: hier wonen ongeveer 385.000 Pontische Grieken.
- In Hongarije is het Grieks een van de 10 erkende minderheidstalen.
- Libanon, Israël en Egypte
Daarnaast zijn er Griekse emigrantengemeenschappen in West-Europa, Noord-Amerika en Australië.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe link
 |
Zie de Griekse editie van Wikipedia |
- De Universiteit van Utrecht heeft een overzichtspagina voor grammatica
- De LSJ een zeer uitgebreid (klassiek) Grieks/Engels Engels/Grieks woordenboek
| Indo-Europese talen > Kentum-talen > Grieks: | ||
