Fascisme
| Politieke ideologieën |
|---|
|
Dit artikel is een deel van de |
|
|
|
|
| Portaal politiek· |
Fascisme (Italiaans: fascismo) was een autoritaire politieke stroming die aan de macht was in het Italië van 1922–1943, onder leiderschap van Benito Mussolini. Het heeft in bredere zin ook de betekenis gekregen van elk regeringssysteem dat op dat van Mussolini lijkt, m.a.w., dat de natie boven het individu stelt, en dat geweld, moderne propagandatechnieken en censuur gebruikt om politieke tegenstand de kop in te drukken. Vaak worden in een dergelijk systeem de economie en de maatschappij verregaand gereglementeerd en nationalisme en racisme (etnisch nationalisme) omhelsd. De term 'fascisme' is afkomstig van het Latijnse fascio, dat 'bundel' kan betekenen in de zin van een politieke groepering. Ook is er verwantschap met de Latijnse term fasces, het Romeinse symbool van autoriteit (een bundel staven met een bijlkop).
Inhoud |
[bewerk] Definitie
Het begrip 'fascisme' is niet eenduidig te definiëren. Het is een dermate complex en gevarieerd verschijnsel, dat het moeilijk in een beknopte omschrijving is weer te geven. Toch zijn er wel een aantal basiskenmerken van te geven, die het fascisme omschrijven en afbakenen in relatie tot andere politieke stromingen. Deze zijn:
- Het fascisme was de tegenstander van zowel de traditioneel linkse als rechtse politieke partijen.
- Het fascisme minachtte contemporaine conservatieve instellingen.
- Het fascisme vereerde machtsvertoon en het gebruik van geweld, in zoverre dat was gericht op de omverwerping van de bestaande maatschappelijke orde.
- Het fascisme kende een autoritaire structuur met aan het hoofd daarvan een leider aan wie charismatische eigenschappen werden toegeschreven.
- Het fascisme streefde naar de instelling van een politieke dictatuur.
- Het fascisme streefde naar de volledige controle over het maatschappelijk leven en de sociale en culturele organisaties.
- Het fascisme was extreem nationalistisch.
- Het fascisme pleitte voor een continue strijd om de eigen natie te kunnen doen overleven temidden van andere staten.
- Het fascisme berustte in hoofdzaak op de maatschappelijke middenklasse.
- Het fascisme streefde naar sociale eenheid en de opheffing van alle bestaande klassen- en belangentegenstellingen.
[bewerk] Geschiedenis
In de 19e eeuw was het nationalisme opgekomen, onder meer onder invloed van de Franse Revolutie en de verbetering van de communicatiemogelijkheden. Rond 1900 kwamen in Europa de eerste bewegingen op die een uitlaatklep wilden bieden voor onvrede, maar niet socialistisch waren, eerder nationalistisch. Zij werden nog niet fascistisch genoemd, maar meestal iets als 'nationaal-syndicalistisch'. Ze zouden waarschijnlijk door de geschiedenis vergeten zijn geraakt als de Eerste Wereldoorlog niet was uitgebroken. Na de Eerste Wereldoorlog kwamen miljoenen veteranen terug van het front. Zij konden in de gewone maatschappij vaak niet meer aarden, en raakten meestal ook werkloos. Grenzen waren opnieuw getrokken, waardoor miljoenen ineens als minderheid in een ander land kwamen te wonen. Veel Italianen vonden bovendien dat Italië voor de honderdduizenden doden en de torenhoge oorlogsschuld te weinig had teruggekregen. Daarnaast had de oorlog een economische crisis tot gevolg. Velen zochten hun heil in communisme of propageerden (uit angst hiervoor) een autoritair nationalistisch regime dat de problemen kon oplossen.
In maart 1919 vormde Benito Mussolini in Milaan de Fasci di Combattimento. Deze beweging was samengesteld uit knokploegen van veteranen, en beweerde de orde te willen herstellen en Italië te geven waar het recht op had. In 1919 bezette Gabriele D'Annunzio de stad Rijeka en vormde daar de eerste fascistische samenleving. De stad werd corporatistisch georganiseerd, het leidersprincipe werd ingevoerd en Italianen die tegenstribbelden werden verplicht wonderolie te drinken (Slovenen en Kroaten werden verdreven of gedood). De Fasci di Combattimento werd uiteindelijk een politieke partij die in 1922 een staatsgreep pleegde. Mussolini kon nu heel Italië naar D'Annunzio's voorbeeld omvormen tot een fascistische staat.
Het regime kwam soms in een kwaad daglicht te staan (zie de moord op Matteotti), maar veel Europeanen zagen heil in sterke autoritaire staten. In de jaren 1920-23 was Europa in chaos gedompeld. Er was behoefte aan orde en tucht en dit boden de fascisten. 'Indien mogelijk met liefde, indien nodig met geweld', aldus Mussolini. Bovendien zag men in het fascisme een bescherming tegen het communisme. En het werkte in Italië: de treinen reden op tijd, de stakers gingen aan het werk en de studenten aan hun studie. In grote delen van Europa werden autoritaire op fascisme lijkende regimes geïnstalleerd. In de jaren '30 won het fascisme nog meer aan kracht door de crisis en door het maatschappelijk tij dat van de losse jaren '20 naar autoriteit was teruggekeerd. Italië kreeg in internationale zaken een belangrijke stem in het kapittel. In 1933 kwam bovendien de NSDAP in Duitsland aan de macht. En de Japanse militairen dachten over veel zaken precies hetzelfde als de fascisten. In de escalatie van de spanning riep Stalin de communisten op tot samenwerking met andere groepen om het fascisme een halt toe te roepen.
Na de Tweede Wereldoorlog kwam het fascisme in een ideologisch isolement terecht. Fascistische groeperingen raakten overal ter wereld in diskrediet. Mussolini werd in 1943 afgezet en in 1944 vermoord. De oorlogsmisdaden van de Duitse nationaal-socialisten en de Japanse overheid, met wie de Italiaanse fascisten zich hadden verbonden, zorgden voor een definitieve bezoedeling van het Italiaanse fascisme.
[bewerk] Ideologie
Op ideologisch vlak kan het fascisme worden ontleed in twee componenten: rationeel versus irrationeel.
[bewerk] Rationeel
In rationele zin verkondigde het fascisme de staat als het kernstuk van zijn doctrine. Voor de fascistische ideologen was de staat geen verzameling van individuen, maar een zelfstandig organisme van hogere orde, een macht, die alle vormen van zedelijk en verstandelijk leven van de mens samenvat en in zich verenigt. Deze staat is totalitair in de zin, dat hij de wil en het verstand van ieder individu omvat. In deze staatsconceptie bezitten alle individuen en groepen wel een eigen functie, maar afzonderlijk geen levensvatbaarheid. Hun bestaan krijgt slechts zin en waarde door de staat, zodat Mussolini kon verklaren 'alles in de staat, niets tegen de staat, niets buiten de staat'. De fascistische staat is ook absoluut van aard, omdat hij als autonome persoonlijkheid met eigen waarde en eigen doel elk individueel bestaan en alle particuliere belangen aan zich ondergeschikt maakt en de normen van zijn gedrag in zichzelf vindt. Daarom kan de staat zijn gezag ook niet ontlenen aan de individuen (b.v. als gevolg van verkiezingen), maar slechts aan zichzelf. Het gezag is het onaantastbaar bezit van de staat. De staat is in deze zin de eenheid van geest en wil van het volk, die niet gevormd wordt door de gezamenlijke individuen of een meerderheid van hen, maar door de elite. Dat verklaart waarom in het fascisme een grote betekenis wordt toegekend aan de hiërarchie. Het fascisme vervangt de rechtsstaat - immers slechts 'de speelbal der individuen' - door de machtsstaat. Het gezag wordt niet gevormd van onderop, maar van bovenaf opgelegd. Slechts de elite is in staat inzicht in de superieure doeleinden van de staat te verwerven. Aldus werd de fascistische staat volgens streng hiërarchische beginselen ingericht, waarbij alle leiding uitging van de ultieme leider, die als dictator alle verantwoordelijkheid en macht droeg. Deze leider werd geassisteerd door de door hem gekozen ondergeschikten. Uiteraard werd daartoe ook de scheiding der machten - de trias politica - verworpen en een complete suprematie gegeven aan de uitvoerende macht. In overeenstemming met deze ideologie werden ten slotte ook de politieke partijen ontbonden en de fascistische partijstaat ingevoerd. Aangezien de individuen slechts bestonden in staatsverband, werden ook alle persoonlijke vrijheden - zoals het recht van meningsuiting en van vergadering - opgeheven. De totalitaire staat van het fascisme kon zich uiteraard niet tevreden stellen met slechts het geven van leiding in politieke aangelegenheden. Daarom werd ook de gehele beroepsbevolking georganiseerd in zogenaamde corporaties. Dit corporatisme beoogde de tegenstellingen der verschillende klassen weg te nemen en te verzoenen. In tegenspraak met de traditionele opvatting over corporaties als lichamen met zelfstandige rechts- en handelingsbevoegdheid, waren de fascistische corporaties echter zuivere staatsorganen zonder rechtspersoonlijkheid. Voorts betekende het begrip corporatieve staat in fascistische zin niet, dat de staat in handen kwam van de corporaties, maar dat de corporaties instrumenten werden in handen van de staat. Volgens de fascistische opvattingen diende het volk zich niet in te laten met de politiek, doch slechts met de eigen beroepsuitoefening. De politieke bemoeienis was het privilege van de elite. De gewone burgers vormden zo het productieleger, dat zorg moest dragen voor een zo hoog mogelijke nationale productie, die als één grote onderneming werd georganiseerd en ingelijfd bij de staat. Slechts de staat was bij machte alle economische en sociale tegenstellingen te overwinnen en de eenheid van alle corporaties te verwezenlijken. Daarom dienden alle corporaties ondergeschikt te zijn aan de staat.
[bewerk] Irrationeel
De fascistische ideologie was overigens niet uitsluitend rationeel van karakter. Als reactie op de rationalistische en positivistische levensbeschouwing van de 18e en 19e eeuw en in overeenstemming met zijn vitalistische oorsprong werd de fascistische leer ook in sterke mate gekenmerkt door irrationele elementen. Ondanks alle verstandelijke constructies, die later aan zijn ideologie ten grondslag werden gelegd, bleef het fascisme in eerste instantie gedreven worden door irrationele motieven. Het stelde de intuïtieve schouwing van het geheel tegenover de logische analyse, avontuur en gevaar tegenover veiligheid, de wilde worsteling tegenover de 'gezapige' vrede, de daad tegenover de redenering, de held tegenover de denker, de macht en het geweld tegenover het recht en ten slotte de mythe tegenover de wetenschap. Het fascisme pretendeerde dan ook niet slechts een politieke beweging te zijn, maar ook een spirituele revolutie. Voor de fascist was de wereld niet de materiële wereld, die aan de oppervlakte verschijnt. Tegenover de stelsels van het materialisme en het positivisme plaatste het de geest op de voorgrond. Daarom diende het leven van de fascist niet gericht te zijn op het egoïstische en momentane genoegen, maar moest hij zich belast weten met een zending van plicht, offer en ontbering, teneinde aldus een leven te veroveren, dat hem waardig was. Zo noemde Mussolini het fascisme een religieuze conceptie, die de mens beschouwt in zijn betrekking tot een hogere wet, een objectieve wil, die boven het individu uitstijgt en het opvoedt tot de waardigheid van lid van een geestelijke gemeenschap. Daarom werd het fascisme ook verkondigd als een geloof. Slechts een geloof kon - aldus Mussolini inspireren tot de verhevenheid van denken en handelen, die sommigen van zijn adepten hadden bereikt. De onbewijsbare dogma's van het fascisme konden weliswaar beredeneerd worden, maar slechts de gelovige overgave zou de inspiratie kunnen verschaffen om de fascistische doelstellingen te bereiken. In dit verband speelde ook 'de mythe' een voorname rol. Zij was een poëtisch verhaal, dat niet op het verstand, maar op het gevoel en de verbeelding gericht was en geen redelijk antwoord wenste te geven op de laatste vragen. Zo werd de mythe gepropageerd als een pseudo-godsdienst, die de fascistische denkbeelden en praktijken de wijding moest geven van een nieuwe heilsleer. Als zodanig deden de mythe van de staat en de leider in brede kringen opgeld, waarbij de duce als halfgod in de rol van verlosser kon poseren.
Hieronder volgt een aantal algemene nadere ideologische trekken van fascisme, hoewel dit per land kan verschillen. Zo bevat fascisme in veel gevallen racisme, maar niet altijd. Ook onder andere het leidersprincipe, sociaal-darwinisme en de houding jegens religie en de persoonlijke vrijheden kunnen verschillen. Bepaalde elementen kunnen ook in andere ideologieën voorkomen en niet alle ideologieën die onderstaande principes nastreven noemen of noemden zichzelf fascistisch.
[bewerk] Leidersbeginsel
Het fascisme gaat uit van collectivisme. De groep, collectief of natie gaat altijd boven het belang van het individu. Lager geplaatsten hebben kritiekloos te gehoorzamen aan hun superieuren. Orde, tucht en gehoorzaamheid staan voorop. Superieuren hebben hierdoor een onbeperkte bevoegdheid, maar zijn zelf onvoorwaardelijke gehoorzaamheid verschuldigd aan de leiders die weer boven hen staan. Wanneer een leider zwak of corrupt was, zou een sterkere of rechtschapener leider hem mogen afzetten en vervangen, zoals een roedel wolven of leeuwen ook zwakkere mannetjes liet afstoten door sterkere. Op deze wijze werd het gebrek aan controle gecompenseerd. Uiteraard paste een democratische besluitvorming niet in dit model: dit was alleen maar "vertragend geleuter" volgens de meeste fascisten. Fascistische landen en organisaties zijn meestal piramidaal gestructureerd met één sterke man aan het hoofd. Vaak kennen leiders van fascistische dictaturen zichzelf de titel 'leider' toe. Zo noemde Benito Mussolini zich il Duce, Adolf Hitler der Führer, Francisco Franco el Caudillo en Ante Pavelic poglavnik.
[bewerk] Nationalisme
Fascisme was vaak sterk nationalistisch getint. Er werd sterke nadruk gelegd op nationale symbolen, geschiedenis en tradities. De natie stond immers boven het individu, en als de natie erop vooruitging, gingen ook alle individuen erop vooruit. Daarnaast werd de eigen cultuur als superieur aan andere verheerlijkt. In veel gevallen bevatte fascisme ook racistische elementen. Dit leidt tot xenofobie, en in sommige gevallen tot pogroms, massavervolgingen, deportaties en agressie jegens buurlanden.
Veel fascisten stellen bovendien dat hun land een slachtoffer is van vijandige groeperingen, die het land in een deplorabele staat hebben gebracht. Fascisten houden dergelijke groepen verantwoordelijk voor alles wat er mis is in het land, en zijn dus van mening dat ze koste wat kost onschadelijk gemaakt moeten worden. Vaak voorkomende zondebokken zijn Joden, negers, zigeuners, vrijmetselaars, communisten, homoseksuelen, gehandicapten, pacifisten en Jehova's getuigen.
[bewerk] Populisme
Fascistische dictaturen kennen vaak een zeer ver doorgedreven vorm van populisme. Het is voor fascistische leiders niet alleen voldoende dat een volk gehoorzaamt, het moet zich ook nog eens voor honderd procent inzetten voor de 'goede zaak'. Het concept van de totale oorlog past dan ook goed bij het fascisme, de gehele samenleving zet zich in voor hetzelfde doel. Behalve als ondersteuning van de macht dient het volk voor fascisten vaak ook als legitimering voor de macht: het hele volk zet zich in voor het fascisme, dus dat betekent dat we goed bezig zijn.
[bewerk] Economie
Op economisch gebied pleitten vele fascisten voor corporatisme, maar anderen stonden een "normaal" kapitalisme voor. Vaak bemoeide de overheid zich intensief met de economie en het bedrijfsleven. De klassenstrijd van Marx werd verworpen.
[bewerk] Vrijheden
Voor vrijheid van meningsuiting, privacy en een aantal andere vrijheden was meestal geen plaats. Censuur en willekeurig optreden van de overheid zijn niet slechts aan de orde van de dag, maar dienen op grond van het leidersbeginsel ook getolereerd te worden. Godsdienst was in veel gevallen een uitzondering: veel katholieke fascisten presenteerden zich als vrome gelovigen en beschermers van de christelijke waarden tegen de losbandigheid en het communisme. Bovendien was het geloof vaak onderdeel van de nationale identiteit. Zolang de Kerk zich niet met politiek inliet werden geestelijken en gelovigen met rust gelaten. En de Kerk steunde vaak uit angst voor het "goddeloze communisme" het bewind.
[bewerk] Normen en waarden
Oude normen, waarden en tradities werden gecombineerd met doorvoeren van het leidersbeginsel tot in de kleinste details van de samenleving. Het gezin was erg belangrijk, waarin een traditionele taakverdeling werd gepropageerd. De vader was de kostwinner en familiehoofd, terwijl de moeder diende voor de kinderen te zorgen en het huishouden te doen. Het krijgen van veel kinderen werd aangemoedigd terwijl homoseksualiteit, feminisme en deelname van vrouwen in het arbeidsproces sterk werden afgekeurd (dit laatste verschafte de geallieerden in de Tweede Wereldoorlog een voordeel aangezien zij in tegenstelling tot de Asmogendheden vrouwen in fabrieken konden laten werken wanneer de mannen aan het front vochten). Sociaal Darwinisme speelde in alle facetten van het leven een rol: de sterkere mocht de zwakkere uit de weg ruimen, en een slechte leider mocht desgewenst afgezet worden. Normaal gesproken was men een meerdere echter slaafse gehoorzaamheid verschuldigd (trappen naar beneden en likken naar boven). Geweld werd verheerlijkt: zo beweerde Mussolini "beter 1 dag een leeuw dan 100 jaar een lam". Italiaanse fascistische kunst beeldde vaak uit dat oorlog een onderdeel was van het dagelijks leven. Van geweld en oorlog werd een mens beter, sterker en slimmer. Knokpartijen werden door de meeste fascisten dan ook niet geschuwd. Tegenwoordig wint een andere uitleg van Mussolini's woorden steeds meer aan populariteit: De strijd als defensieve maatregel, waarbij hij de strijdvaardigheid van het volk prees en het beschermen van het gezin en de natie hoog in vaandel staan.
[bewerk] Fascisme in relatie tot andere stromingen
[bewerk] Fascisme en nationaal-socialisme
Het nationaal-socialisme (nazisme) wordt vaak als een vorm van fascisme gezien. Hitler was een groot bewonderaar van Mussolini en heeft ongetwijfeld veel van zijn ideeën en principes overgenomen. Soms worden nationaal-socialisme en fascisme echter van elkaar onderscheiden vanwege het feit dat nationaal-socialisme zich veel meer richt op etniciteit en ras dan fascisme. Men zou nationaal-socialisme dan kunnen zien als een combinatie van fascisme en racisme. In het Italiaanse fascisme bestond (tot de jaren '30) dan ook geen specifieke afkeur tegenover Joden. In de beginjaren van het Italiaanse fascisme waren er zelfs enkele Joden, waaronder Magherita Sarfatti, een maîtresse van Mussolini, fascistisch. Dit gold ook voor de NSB, die uiteindelijk onder invloed van Rost van Tonningen en de NSDAP ook antisemitisch werd, maar die aanvankelijk ook een aantal Joodse leden telde.
[bewerk] Fascisme en communisme
Fascisme (extreem-rechts) en communisme (extreem links) worden als de uiteinden van het politieke spectrum gezien. De communistische ideologie beïnhoudt een radicalisering van de klassenstrijd, de fascistische ideologie kent daarentegen de klassencollaboratie (Sergio Panunzio), het samenwerken van proletariaat en bourgeoisie. Beiden kennen dan ook een gezamenlijke traditie van wederzijdse haat. Fascistische vergaderingen werden verstoord door communisten en vice versa. Aanhangers van beide partijen bestreden elkaar op alle mogelijke manieren. Kreeg een van hen regeringsmacht, dan aarzelde deze niet de andere groep uit proberen te roeien (Rode en Witte Terreur).
Toch waren in deze haatverhouding een paar uitzondering. In 1939 werd na het ineenstorten van de Spaanse en Franse socialistische volksfronten het Molotov-Ribbentroppact gesloten door Duitsland en de Sovjetunie. Bovendien hebben beide groepen ook meer met elkaar gemeen dan ze zelf durven bekennen: als extremen van het politieke spectrum schuwen ze geweld en repressie niet. Sociaal-darwinisme komt ook voor in het idee dat het het natuurlijke recht van het proletariaat zou zijn om de heersende klasse te vernietigen, hoewel volgens het sociaal-darwinisme in feite de bourgeoisie als dominant en dus meer geschikt om te overleven gezien werd. De staat bemoeit zich ook in een totalitair communistisch systeem uitgebreid met de economie en individuele vrijheden. Soms kan ook iets voorkomen dat op het leidersprincipe lijkt, terwijl populisme en persoonsverheerlijking in veel communistische systemen ook niet van de lucht waren. Zelfs antisemitisme en racisme waren niet van de lucht: Joden werden als kapitalisten gezien en konden, evenals "zwarten" (scheldnaam voor bewoners uit het zuiden van de USSR), maar moeilijk carrière maken in de Sovjetunie. Stalin zelf heeft meer dan eens te kennen gegeven dat hij een hekel had aan Joden.
Veel stalinistische leiders propageerden het nationalistische "socialisme in één land" (Georghe-Dej), of racisme. Omgekeerd bestond ook binnen de NSDAP een stroming die socialistische denkbeelden aanhing. Hiervan waren de gebroeders Strasser en Roehm de bekendste vertegenwoordigers; na de Nacht van de Lange Messen was hun rol in het nazisme echter uitgespeeld.
Door deze paradox is zelfs het denkbeeld ontstaan dat fascisme of nationaal-socialisme en communisme zouden kunnen fuseren. Hieruit is het nationaal-bolsjewisme in de jaren '90 in Rusland ontstaan, een politieke ideologie die zowel nazi- als communistische elementen vertoont, en waarvan het logo en de vlag gelijkenissen vertonen met zowel die van het Derde Rijk als de Sovjetunie: een hamer en sikkel op een witte cirkel met een rode achtergrond. Weliswaar is het idee ouder dan de jaren '90, maar de Russische nationaal-communisten zijn de eersten die dit middels een zelfstandige politieke partij onder die naam uitdragen. De aanhang omvat vooral jongeren en extreem-linkse en -rechtse randfiguren en bezit geen enkele politieke macht.
[bewerk] Fascisme en autoritair conservatisme
Vaak worden autoritair conservatieve regimes ook fascistisch genoemd, met name door hun tegenstanders. Voorbeelden van zulke regimes zijn het Portugal van Antonio Salazar, het Argentinië van Juan Peron, het Roemenië van Ion Antonescu, Vichy-Frankrijk en het Chili van Augusto Pinochet. Veel politicologen maken echter een onderscheid tussen autoritair conservatisme en fascisme. Een belangrijk kenmerk van conservatisme, is dat conservatieven de situatie vaak zoveel mogelijk bij het oude laten, terwijl fascisten in zeker zin 'revolutionair' zijn, en ze de samenleving overhoop willen gooien. Verder willen fascisten de macht zoveel mogelijk centraliseren (bij staat, leider of partij), terwijl conservatieven belang hechten aan maatschappelijke organisaties (bijv. kerken) met een onafhankelijke positie.
Op het snijvlak van fascisme en autoritair conservatisme bevinden zich het klerikaal fascisme en het falangisme. Een belangrijke vertegenwoordiger van het klerikaal fascisme is de Oostenrijker Engelbert Dollfuss, die een conservatieve dictatuur verstigde, maar veel elementen overnam van het fascistische Italië. Francisco Franco was de belangrijkste vertegenwoordiger van het falangisme. Tijdens de Spaanse Burgeroorlog leunde Franco sterk tegen het fascisme, en ontving hij steun van het fascistische Italië en Duitsland. Na de oorlog drong hij de macht van de Falange Española echter sterk terug, en begon zijn regime meer aan autoritair conservatieve dictatuur te worden. Hierover bestaan verschillende interpretaties. Volgens sommigen is Franco nooit echt een fascist geweest, en leunde hij alleen maar op Hitler en Mussolini om de Spaanse Burgeroorlog te kunnen winnen. Volgens anderen was hij wel degelijk een fascist, maar deed hij zich na de oorlog voor als een autoritair conservatief om niet hetzelfde lot te ondergaan als Mussolini en Hitler.
[bewerk] Fascisme in de wereld
- Albanië - Albanese Fascistische Partij (later: "Albanese Nationaal-Socialistische Partij"), Tefik Mborja, Jup Kazazi, Kol Bib Mirakaja, Maliq Bej Bushati, Eqrem Bej Libohova
- Australië: New Guard, kolonel Eric Campbell
- België - Leon Degrelle, DeVlag, Staf de Clercq, Rex, VNV, Verdinaso, Joris van Severen
- Brazilië - integralisme, Plínio Salgado
- Bulgarije professor Bogdan Filow, professor Aleksandur Tsankov
- Canada - Canadian Union of Fascists, Chuck Crate, Parti National Social Chrétien (later: "National Unity Party"), Adrien Arcand
- Chili - Carlos Keller Rueff, Jorge Gonzalez von Marees, MNS
- Denemarken - Frits Clausen
- Duitsland - nationaal-socialisme
- Egypte - Groenhemden, Ibrahim Shukri
- El Salvador - Maximiliano Hernández Martínez
- Estland - Andres Larka
- Finland - Lapua-beweging, IKL, Vihtori Kosola, Kurt Martti Wallenius, Vilho Annala, Rolf Witting
- Frankrijk - Jacques Doriot, Parti Populaire Français, Marcel Déat, Legion des Volontaires Français, François de la Rocque, Croix de Feu, Parti Social Français, Henri Barbé, Solidarité Française, François Coty, Paul Marion, Blauwhemden
- Hongarije - Pijlkruisers, Ferenc Szalasi, Gyula Gömbös
- Ierland - Blauwhemden
- Irak - Ali Rasjid, Golden Square
- Italië - Mussolini, Galeazzo Ciano, Farinacci, Achille Starace, Carlo Scorza, Dino Grandi, Movimento Sociale Italiano, Giorgio Almirante, Zwarthemden
- Japan - Kersenbloem Genootschap
- Kroatië - Ustasa, Ante Pavelic
- Mexico - Goudhemden, Nationaal Synarchistische Unie, Salvador Abascal
- Nederland - Fascisme in Nederland, Zwart Front, Arnold Meijer, Jan Baars, Algemeene Nederlandsche Fascisten Bond
- Noorwegen - Vidkun Quisling, Nasjonal Samling
- Oostenrijk - Heimwehr, austro-fascisme, Ernst von Starhemberg, Walter Pfrimer, Emil Fey, Anton Rintelen, Arthur Seyss-Inquart
- Portugal - Rolão Preto, Nationaal-Syndicalistische Beweging, António de Oliveira Salazar
- Roemenië - Horia Sima, IJzeren Garde, Corneliu Zelea Codreanu, Mihai Antonescu
- San Marino - Partito Fascista Sammarinese
- Slowakije - Hlinka, Josef Tiso
- Spanje - José Antonio Primo de Rivera, Falange, Ramon Serrano Suner, Luis Ruiz de Alda, Ramiro Ledesma Ramos, Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista
- Tsjechoslowakije - generaal Gajda
- Verenigd Koninkrijk - Sir Oswald Mosley, British Union of Fascists
- Verenigde Staten van Amerika - American Nazi Party, Ku Klux Klan, George Lincoln Rockwell, Matt Koehl, Frank Collin, National Socialist Party of America, European American Education Association, German-American Bund, Aryan Nations, Aryan Brotherhood, Creativity Movement (voormalige "World Church of the Creator"), American Fascist Movement, Zilverhemden
- China - groenhemden
- IJsland - grijshemden
- Zuid-Afrika - Ossewa Brandwag, B.J. Vorster
- Zweden - Nationalsocialistska arbetarpartiet, Sven Olof Lindholm
- Zwitserland - Nationaal Front, Jakob Schaffner, Ernst Rüegsegger, Rolf Henne, Robert Tobler, Hans Vonwy
[bewerk] Neofascisme
Sommige Europese landen kennen een opkomend neofascisme. Deze partijen presenteren zich echter bij voorkeur niet als (neo)fascistisch. In de huidige politiek in de meeste landen gelden 'fascisme' of 'fascist' als beledigingen of als een verwijzing naar 'dictatoriaal', soms zelfs gewoon naar 'conservatief'. Deze verglijding van het woordgebruik is ontstaan toen de communistische DDR zich een antifascistische staat noemde, liever dan anti-nationaal-socialistisch, en later de Rote Armee Fraktion ook de Bondsrepubliek fascistisch gingen noemen.
 |
|
politiek | politiek spectrum | links | rechts | extreemlinks | extreemrechts |
 |
Wikiquote heeft een collectie citaten gerelateerd aan Fascisme. |
