Natie
Natie is een zeer abstract begrip, dat ingang vond aan het eind van de 18e eeuw toen de huidige landen en hun landsgrenzen vorm kregen. Toen kwam ook de vraag wat een groep mensen een volk maakte.
Inhoud |
[bewerk] Definitie
Nog steeds is men er niet over eens wat een natie precies is. Het woord is afgeleid van Latijn nasci, natus "geboren worden", waardoor het eerder in de sfeer van bloedverwantschap dan geestverwantschap ligt.
Volgens de meer Germaanse opvatting van natie, die we terugvinden in Nederland, Vlaanderen maar vooral Duitsland, is dat een combinatie van verschillende gedragingen en gewoontes, te weten: godsdienst, gemeenschappelijke afkomst, gewoontes en dergelijke. Een natie is dus een volk, maar dan in de politieke zin, in de context van politieke instellingen.
De meer Romaanse opvatting van natie, die vooral door Frankrijk wordt belichaamd, is de unie een schepping van de burgers van een staat, en dus een afgeleide constructie van en door de staat. In die opvatting zijn Bretoenen ook leden van de Franse natie, terwijl die volgens de Germaanse visie een apart volk vormen, maar geen natie (aangezien ze geen politieke factor van betekenis zijn binnen die Franse staat).
Ook binnen een staat kunnen de opvattingen over de precieze inhoud van natie verschillen. Zo staat in de grondwet van België dat alle macht uitgaat van de natie (artikel 33). Bij verschillende arresten van het Arbitragehof is gebleken dat dit geen synoniem is voor het volk, omdat men er zich op beroept om directe democratie mee tegen te houden. Natie is hier een omschrijving voor de staatsdragende elite. Het artikel 33 van de Belgische grondwet gelijkt daarom op artikel 6 van de grondwet van de Sovjet-Unie.
Volgens anderen, zoals de Joodse filosoof Jeshaiahu Leibowitz, is de natie een homogene gemeenschap die de rechten en de plichten van een volk en bijhorende staat wil (kan en mag) opnemen. De nadruk ligt in deze optiek op de feitelijke, politieke en maatschappelijke zelforganisatie. Volgens sommige volksnationalisten volgt uit deze definitie dat er in de Belgische context eerder sprake van meerdere, deels overlappende naties, zijnde een Vlaamse natie, een Waalse natie, evenals een (volgens diezelfde nationalisten) sterk in belang afnemende Belgische natie, én een in belang opkomende Europese natie.
[bewerk] Natiestaat
Van een natiestaat spreken we als de natie en de staat samen vallen. Nederland is een natiestaat, België is dat niet, omdat er twee naties zijn binnen die staat die een politieke betekenis hebben. Frankrijk is ook een natiestaat, hoewel er verschillende volkeren binnen haar grenzen leven. Deze hebben echter geen politieke of maatschappelijke betekenis, en dus is Frankrijk een natiestaat.
[bewerk] Natievormende factoren
Er zijn verschillende factoren die in zeer wisselende mate bijdragen tot het gevoel tot één welbepaalde natie te behoren.
[bewerk] Taal
Het is ook belangrijk te weten dat de gesproken taal vroeger geen rol speelde in de natievorming. De landstaal kwam er vaak enkel omdat men in die bepaalde streek maar 1 geschreven taal hanteerde en dit was dan door de intellectuelen. In Italië bijvoorbeeld sprak en schreef maar 2,5 % van de bevolking Italiaans, de eenheidstaal, en dit was ook zo in Frankrijk en Duitsland. In Zwitserland ziet men taal nog altijd als een communicatiemiddel en niet een nationaal symbool, integendeel zelfs, de verscheidenheid is zelfs een symbool voor Zwitserland. Door de vorming van naties is er ook een onverwacht bijverschijnsel gekomen: het nationalisme.
[bewerk] Dynastieën
Ook een koninklijke dynastie kan een natievormende factor zijn. Dit is het geval voor Nederland, waar het huis van Oranje-Nassau aan de basis lag van de onafhankelijkheid, en waaraan heel wat nationale trots gehangen wordt.
Een ander voorbeeld is Oostenrijk-Hongarije, dat gevormd werd door de Habsburgers. Deze natievormende kracht was zo groot, dat de Oostenrijkers de enige Duitsers bleken -op de Zwitserse, Tsjechische en Belgische Duitsers na- die niet de weg gingen van Duitsland, ook na de val van de Habsburgers en de ontbinding van de staat in o.a. Oostenrijk, Hongarije en Tsjechoslowakije.
Ook Zwitserland valt onder deze noemer, maar dan juist door zijn verzet tegen een dynastie, nl. ook die van de Habsburgers, toen de drie oerkantons Uri, Schwyz en Unterwalden samen het Zwitsers Eedgenootschap afsloten.
[bewerk] Gezamenlijke geschiedenis
Sommige naties worden "bij elkaar gehouden" door een gezamenlijk verleden, zoals daar te noemen zijn de Palestijnse natie in wording, evenals datgene wat nog rest van de Belgische natie.
[bewerk] Afkomst
Met name de Duitse natievorming steunt hoofdzakelijk op de gezamenlijke afkomst, de Duitse volksgemeenschap. Ook in de Israëlische natievorming speelt dit een grote rol: ieder die als Jood geboren is heeft recht op Israëlisch staatsburgerschap. Daarnaast zijn er echter ook nog andere gronden waardoor ook niet-Joden (met name Arabieren) Israëlisch staatsburger zijn.
[bewerk] Religie
Binnen de vroegere Brits-Indische kolonie, bleek de natievorming na de onafhankelijkheid zich héél sterk op de religieuze scheidingslijn te kristaliseren. De dominante taal was in wezen dezelfde, hoewel ze nu, door en pas na de staatskundige scheiding tussen Indië en Pakistan aparte namen kreeg (Hindi en Urdu).
[bewerk] Politieke samenhang en keuze
Hierbij wordt niet meer gekeken naar de mogelijke al dan niet belangrijke oorzakelijk-verklarende factoren, maar wel naar de feitelijke, actuele politieke realiteit. Zo vormen Vlaanderen en Wallonië, die elk apart als een natie kunnen gezien worden, samen de politieke realiteit, nl. de staat België.
[bewerk] Natie als machtsfactor
Het begrip 'natie' wordt tegenwoordig ook wel beschouwd als een mythe, namelijk omdat het wordt beschouwd als onderdeel van een nationale identiteit die wordt beschouwd als een sociale constructie. Het begrip natie wordt daarbij vaak gebruikt om een theoretische homogene groep aan te duiden.
Een voorbeeld is 'Britten' dat de hele bevolking van Groot-Brittannië zou moeten omvatten. Hierbij wordt vaak onder andere gerefereerd aan typisch Britse eigenschappen en de 'glorierijke geschiedenis' van deze Britten. Hierbij worden echter elementen van regionale identiteiten uit andere gebieden dan Engeland, zoals Schotland, Wales, Man en Cornwall gemarginaliseerd of weggelaten.
Natie als sociale constructie wordt steeds weer geproduceerd door het benoemen van elementen die de 'natieheid' benadrukken. Deze constructie is gebonden aan plaats en tijd. De plaats of ruimte van een natie heeft vaak duidelijke geografische grenzen, die op een bepaald moment of binnen een bepaald tijdperk worden gezien als vaststaand. Bij (grootschalige) overschrijding van deze grens door niet-leden van deze natie kan dit conflicten opleveren.
Een andere belangrijke factor van het begrip 'natie' is de mogelijkheid van 'natie-othering': een natie wordt afgezet tegenover anderen die niet de eigenschappen hebben van de de natie. In België is dat bijvoorbeeld goed te zien in de rivaliteit tussen Vlaanderen en Wallonië over bijvoorbeeld de taal. Dit kwam bijvoorbeeld tot uiting bij de toekenning van taalfacilliteiten aan Franstaligen in Vlaamse randgemeenten van Brussel in de jaren 1960. De nationalistische partij Vlaams Blok noemde dit later 'verkwanseling van grondgebied en ééntaligheid', omdat de Vlaamse inwoners van Franstalige gemeenten ten zuiden van Brussel en de taalgrens geen taalfaciliteiten kregen.
Othering kan grote gevolgen hebben voor mensen die niet de natie-eigenschappen hebben. Zo worden bijvoorbeeld de zigeuners in veel landen als 'ongewenst' beschouwd. Woonwagenkampen voor hen worden vaak ver van woongebieden geplaatst om aan de wensen van de bewoners van dergelijke woongebieden tegemoet te komen. In landen als Slowakije werden Romavrouwen in het recente verleden zelfs stiekem gesteriliseerd bij bevallingen in het ziekenhuis om te voorkomen dat ze 'nog meer kinderen' zouden krijgen. Andere voorbeelden van othering zijn de percepties van een gedeelte van de bevolking binnen westerse landen ten opzichte van asielzoekers, migranten en moslims. Deze hebben in Nederland bijvoorbeeld tot gevolg gehad dat de rechten van migranten werden beperkt (bijvoorbeeld met betrekking tot de minimumleeftijd bij huwelijkssluiting met iemand uit een ander land) en er een beleid kwam om (niet-Europese) islamieten (met name Turkse en Marokkaanse minderheden) te proberen meer actief te assimileren naar de waarden en normen van de Nederlandse natie.
