Racisme
Racisme is de verzamelterm voor alle opvattingen, die aan het begrip 'ras' een doorslaggevende betekenis toekennen bij het indelen van de mensheid.
Zuiver theoretisch racisme geeft geen kwalitatief waardeoordeel over de verschillende mensenrassen. Het erkent hooguit de verschillen, zonder daar een waardeoordeel over te geven. Toch heeft racisme in het dagelijks taalgebruik een negatieve betekenis, aangezien het dagelijks taalgebruik uitgaat van de aanwezigheid van een kwalitatief waardeoordeel.
Koppeling van racisme aan objectieve normen zoals die voortspruiten uit de evolutieleer of subjectieve normen, zoals die voortspruiten uit de overlevende culturen, kan echter wel degelijk leiden tot kwalitatieve waardeoordelen over raciale eigenschappen.
Deze "praktische" racistische houding gaat nogal eens gepaard met vooroordelen en onbegrip ten aanzien van mensen van een ander ras dan dat van degene, die de racistische houding koestert. Niet zelden beroepen racisten zich op een wetenschappelijke onderbouwing van hun denkbeelden. Over de vraag of er wetenschappelijke onderbouwing voor rassenonderscheid mogelijk is, bestaan zeer uiteenlopende visies.
Racistisch gedrag en racistisch denken worden in het bijzonder bezien als een gevolg van de maatschappelijke ontwikkeling rond de multiculturele en multiraciale samenleving, waarin de leden van een (al dan niet dominante) raciale groep zich bedreigd voelen in hun bestaan. Er zijn echter ook altijd vormen van racisme geweest zonder dat er sprake was van een dergelijke samenleving.
Inhoud |
Historisch overzicht
 |
De neutraliteit van dit gedeelte wordt betwist. Zie de bijbehorende overlegpagina voor meer informatie. |
In de oude geschiedenis waren er veel etnocentristen, die anderen beschouwden als barbaren, maar meer op culturele dan op raciale gronden. In het antisemitisme zoals dat in de 15e eeuw in Spanje opleefde, werden religieus-culturele elementen vermengd met raciale elementen. Vanaf de 17e eeuw onderscheidden sommige Europese theologen een hiërarchie waarin de blanke mens het dichtst bij God stond; daaronder de negroïde, dan de aap enz. Voor veel 18e- en 19e-eeuwse slavenhandelaren vormden deze denkbeelden een rechtvaardiging voor hun doen en laten. 'Natuurwetenschappelijke' rassentheorieën ontstonden in de 19e eeuw, onder meer door uitwerking van bepaalde inzichten uit de evolutietheorie. Men meende dat bepaalde rassen een natuurlijk recht hadden op een hogere positie en dat het zogenaamd superieure blanke ras door vermenging met andere rassen dreigde te verzwakken en ten onder te gaan. In de negentiende eeuw werd de racistische theorie vaak gebruikt als rechtvaardiging voor kolonialisme; er werd beweerd dat blanke mensen het morele recht hebben om heerser in landen met een niet-Europese bevolking te zijn.
Dit streven naar veredeling van het superieur geachte ras noemt men ook wel 'biologisch racisme', bijvoorbeeld in de vorm waarin het door Adolf Hitler werd gepredikt. Deze voerde zijn persoonlijke, op semi-mystieke, semi-religieuze, historische, maar ook biologische, sociaal-economische en maatschappelijke gronden gevestigde rassentheorie uit tot in de uiterste consequenties: met de Neurenberger wetten, door de nazi's aangenomen in 1935, werd bijvoorbeeld elk seksueel contact tussen Duitsers (ariërs) en joden verboden. Uiteindelijk liep Hitlers visie en streven uit op de moord op zes miljoen joden. Hij stond een totale 'Endlösung' (dus vernietiging) van het "joodse probleem" voor, op zijn minst in Europa. Bovendien liet hij zo'n honderdduizend gehandicapten en vele zigeuners, homoseksuelen en andere inferieur geachte mensen systematisch ombrengen en maakte hij een begin met het laten verwekken en opvoeden van groepen 'zuiver' Duitse kinderen tot model-Ariërs. Ook de wetenschap werd ingezet om onderzoek te doen naar typisch "Arische" lichaamskenmerken.
Na de Tweede Wereldoorlog ontstonden her en der opnieuw sterke racistische tendensen. Voorbeelden hiervan waren de apartheid in Zuid-Afrika en de nog altijd moeizame emancipatie van de zwarte afstammelingen van de slaven in Noord-Amerika, met name het zuiden van de Verenigde Staten. Deze vormen van racisme leidden onder meer tot het VN-Verdrag tegen rassendiscriminatie. Op 10 november 1975 nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties een resolutie aan die zionisme gelijkstelt aan racisme, maar die werd eind 1991 weer ingetrokken. In 2001 werd in Durban (Zuid-Afrika) een VN-conferentie tegen racisme belegd. Die leidde tot een groot aantal aanbevelingen, maar moest als mislukt worden beschouwd door de overheersende controversen over onder meer vermeende praktijken van racisme en genocide van Israël (naar beschuldigingen van Arabische landen naar aanleiding van het Palestijns-Israëlische conflict in het Midden-Oosten).
Andere voorbeelden van (extreem) racisme zijn de verjaging van Indiërs uit Oeganda door Idi Amin, de burgeroorlogen in Biafra en Rwanda en de landonteigeningen van blanke boeren door Robert Mugabe in Zimbabwe. Ook aan de burgeroorlog op Sri Lanka tussen Sinhalezen en Tamils en in Soedan tussen Arabieren en Afrikaanse nomaden ligt racisme ten grondslag.
Vormen van racisme
Biologisch racisme
Racisme op basis van biologische kenmerken, zoals echt of vermeend ras. Dit zag men bij de Engelse en Nederlandse koloniale rijken terug. In Brits-Indië was de hoogste positie die een Indiër kon behalen lager dan de laagste positie van een Engelsman.
Het blanke ras werd biologisch als de hoogste evolutionaire vorm van de mens aangemerkt. Daaronder kwamen de Arabieren, Japanners en Chinezen, die weliswaar een rijke traditie hadden, maar in technische vooruitgang door de blanken voorbij waren gestreefd. Op de laagste treden bevonden zich Indianen en zwarten, die als een tussenvorm tussen mens en aap werden beschouwd. Joden namen in de ogen van antisemieten op basis van een nep-verslag een aparte categorie in. Zij waren volgens hen de tegenstrevers, die of de wereld trachtten te regeren vanuit de schaduw in het nep-verslag de (Protocollen van de wijzen van Sion), of gezien werden als de moordenaars van Jezus Christus, of beschouwd werden als parasieten die hardwerkende burgers hun zuurverdiende geld trachtten af te troggelen. De (vermeende) biologische elementen (zwart haar, kromme neus, bochel) werden hier opzettelijk vermengd met religieus/cultureel racisme.
Dergelijke denkbeelden pasten ook zeer in een aantal criminologische stromingen, die geloofden dat men criminelen aan hun gezichtskenmerken kon herkennen. Niet alleen criminaliteit, maar ook bijvoorbeeld intelligentie zou volgens deze theorieën kunnen worden herkend. Uiteraard kregen "blanke" kenmerken zoals een rechte neus en een hoog voorhoofd de beste kwalificaties.
De term "Mongooltje" voor iemand met het syndroom van Down grijpt terug op deze gedachte. Men geloofde namelijk dat het syndroom een afwijking was waarbij men zich niet zo ver kon ontwikkelen als een "blanke", en dus bij een lagere evolutionaire trede, het "Mongoolse ras", bleef steken.
Cultureel racisme
Onder 'cultureel racisme' of 'cultuurracisme' wordt door sommigen de opvatting verstaan dat een bepaalde cultuur superieur is aan een andere. Anderen maken bezwaar tegen de term, omdat het onderscheid maken op basis van cultuur buiten de feitelijke definitie van racisme (zie hierboven) valt. Zij zien deze terminologie als misbruik van de term racisme, ter stigmatisering van tegenstanders van cultuurrelativisme.
Cultureel racisme kwam in de Franse, Spaanse en Portugese koloniale rijken voor. Weliswaar zag men inboorlingen van de diverse Amerikaanse, Aziatische en Afrikaanse landen als mensen, die tot hetzelfde in staat waren als zij, maar ze zouden een inferieure cultuur hebben. Inboorlingen konden op gelijke voet carrière maken, maar moesten wel onderaan beginnen en de Europese cultuur accepteren.
Religieus racisme
Het concept 'religieus racisme' veronderstelt dat het moreel onjuist is een hiërarchie aan te brengen tussen verschillende religies of filosofieën. Hierbij gaat men voorbij aan het feit dat mensen wel verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor hun ideeën, maar niet voor hun raciale kenmerken. Net als 'cultureel racisme' is het begrip 'religieus racisme' strikt genomen dan ook een onbruikbare term. Anders opgevat, kan er sprake zijn van religieus racisme als men zich beroept op interpretaties van religieuze geschriften of waarden om een rangschikking tussen etnische groepen aan te brengen. Een uitgesproken voorbeeld hiervan is de Christian Identity-beweging. Verder kwam het onder meer voor bij de legitimering van de Zuid-Afrikaanse apartheid en de discriminatie van de bevolkingsgroep Hazara's onder het Afghaanse Taliban-regime. Zeer in het algemeen kan echter worden gesteld dat de hoofdstromingen van de grote godsdiensten geen raciaal onderscheid kennen; expliciete religieuze afkeuring van racisme komt daarentegen veel voor.
Aanhangers van het concept 'religieus racisme' beschouwen kritiek op religies door bepaalde seculiere ideologieën als moreel onjuist.
Wetenschappelijk racisme
Onder 'wetenschappelijk racisme' vallen statistische studies die de verschillen onderzoeken tussen rassen op basis van onder andere IQ, welvaart, en misdaad. Deze onderzoeken zijn vooral populair in de Verenigde Staten waar een aantal boeken over dit onderwerp gepubliceerd zijn. In de VS scoren over het algemeen Aziaten het best en Afrikanen het slechst. De precieze interpretatie van deze resultaten is voor velen een controversieel en gevoelig onderwerp waarbij sommige de stelling nemen dat het verzamelen van gegevens gesorteerd op ras per definitie onethisch is.
Effecten van racisme
Racisme kan verschillende effecten hebben. Door racisme leren mensen een andere groep, bijvoorbeeld zogenaamde migranten, zien als "anders en minderwaardig" t.o.v. de zogenaamde eigen groep. Racisme kan ook bepaalde maatregelen motiveren zoals het opdelen van een samenlevingen in blanke en zwarte gebieden, het maken van wetten waardoor bepaalde mensen minder rechten hebben dan andere (zoals vroeger de Joden en zigeuners in Nazi-Duitsland op basis van de Neurenberger wetten). Doordat een bepaalde groep als "slecht" beschouwd wordt, krijgen alle leden van die groep te maken met negatieve discriminatie (achterstelling) op gebieden zoals werk, huisvesting en onderwijs.
Effect op individuen
Racisme kan op zowel "dader" als slachtoffer psychisch sterk van invloed zijn. Het slachtoffer kan zich aangevallen voelen en bijvoorbeeld gevoelens van minderwaardigheid en frustratie krijgen.
De zondebok
De groepen waartegen racisme gericht is, worden vaak beschuldigd de oorzaak te zijn voor de problemen die een bepaald land of streek teisteren, zoals werkloosheid, overbevolking en inflatie. In de praktijk worden deze groepen meestal juist het zwaarst getroffen door deze crisissen. In het Engels heet dat Blaming the victim.
Het is niet toevallig dat de groepen tegen wie racisme gericht is meestal de zwakkere groepen van de samenleving zijn. Het is een vicieuze cirkel: zwakke groepen kunnen zonder problemen gebruikt worden om de schuld te geven van diverse problemen, en door die groepen zo negatief te bestempelen zullen ze zwak gehouden worden, doordat ze niet eerlijk kunnen deelnemen aan de maatschappij.
In Nazi-Duitsland was de zondebok-theorie in werking: Joden en zigeuners (en intellectuelen, communisten, liberalen) werd de schuld gegeven van alle maatschappelijke problemen. De deportatie en/of uitroeiing van deze groepen zou dan alle problemen oplossen.
Effect op de samenleving
Racisme heeft effect op individuen, maar ook op de samenleving als geheel. Racisme wordt wel eens beschouwd als verdeel-en-heerstactiek, die mensen tegen elkaar opzet om ze verdeeld te houden. Voorbeeld: een groep mensen die voor hetzelfde bedrijf werkt, kan tegen elkaar worden opgezet zodat ze klagen dat de andere groep hun geld afpakt, een hoger loon krijgt, enzovoorts. Als mensen in die val trappen, gaan ze zich niet samen verenigen en om betere werkomstandigheden vragen, zoals ze anders hadden kunnen doen.
Veel mensen zijn van mening dat racisme verbonden is met andere fenomenen zoals fascisme en nazisme (zie ook onderstaande categorieën).
Bestrijden van racisme
Juridisch
Een groot aantal landen in de wereld heeft mensenrechten ingeschreven in hun grondwetten. In Europa erkennen veel landen bijvoorbeeld het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, die op haar beurt gebaseerd is op de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Met het aannemen van deze verklaringen bestempelen regeringen vormen van discriminatie zoals racisme als fout, zowel moreel verwerpelijk als juridisch strafbaar. Ondanks de beperking van de persoonlijke vrijheid is er een breed maatschappelijk draagvlak voor deze wetten.
Klachten
Iedere burger kan een klacht indienen wegens discriminatie. In België zijn er twee organisaties die vaak klachten over discriminatie behandelen en opvolgen: het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding en de Liga voor de Mensenrechten. Deze twee organisaties hebben met succes een proces aangespannen tegen een aantal vzw's van het Vlaams Blok, waarna de partij zichzelf tot Vlaams Belang hernoemd heeft.
Vrijheid van meningsuiting en racisme
De vrijheid van meningsuiting en racisme hebben een lastige verhouding. Er bestaat bij velen de wens om racisme te verbieden en strafbaar te stellen, en is dit in vele landen het geval, doch aan de andere kant is racisme geen daad, het is een motief, een denkwijze, een ideologie, zelfs een epistemologie, zoals in onderstaande externe link naar het artikel van Professor Blommaert. Daardoor heeft racisme op zich slechts het karakter van een mening, die naar de fundamenten van de westerse beschaving niet strafbaar is op zichzelf, evenmin als het uiten ervan, en waarbij de vrijheid om deze mening te uiten zelfs grondwettelijk gewaarborgd is in vrije landen.
Wanneer een normale niet-criminele daad, maar met een racistisch motief, strafbaar wordt gesteld, dan betogen sommigen dat daarmee eveneens de rechtsstaat in gevaar komt omdat de criminaliteit van een daad beoordeeld wordt op het motief, en niet op het criminele karakter van de daad zelf. Rechtsonzekerheid treedt dan in omdat men steeds, bij het stellen van niet-criminele daden, beducht moet zijn of men zijn motief als strafbaar kan beschouwen. Voorbeeld kan zijn de weigering om een eigendom te verhuren aan vreemdelingen.
Racistisch geweld in de Benelux sinds 2001
|
De neutraliteit van dit artikel wordt betwist. Zie de bijbehorende overlegpagina voor meer informatie. |
- oktober 2001: twee mannen schieten op een moskee in Turnhout
- oktober 2001: in Gent gooit een man een molotovcocktail naar de woning van zijn Marokkaanse buur
- juni 2002: racistisch gekleurde brandstichting bij een pizzabakker in Vorselaar
- november 2003: vier skinheads overvallen in Brussel een allochtoon en laten hem voor dood achter
- maart 2004: jongeren in Bornem vallen twee Indiërs aan
- maart 2004: de synagoge van Anderlecht wordt bestookt met molotovcocktails
- juni 2004: Noord-Afrikaanse jongeren vallen 4 joodse jongeren aan in Wilrijk en steken een van hen neer
- juli 2004: vier jongelui dringen het asielcentrum van Ranst binnen en slaan enkele bewoners in elkaar
- juli 2004: in één week tijd worden in Antwerpen vijf antisemitische incidenten gemeld
- januari 2005: in Minderhout verwonden vier jongeren een Iraniër
- augustus 2005: De rechtbank in Haarlem veroordeeld een jeugdbende bestaand uit jongeren van Surinaamse, Marokkaanse, Koerdische en Iraakse komaf voor het beroven en mishandelen van blanke leeftijdsgenoten.
- 6 mei 2006: in Brugge slaan drie skinheads vlakbij hun stamcafé een Afrikaan in coma, enkel en alleen omdat hij zwart is
- 11 mei 2006: Hans Van Themsche schiet zich een weg door Antwerpen in een strafexpeditie tegen vreemdelingen. Hij doodt de 2-jarige Luna en haar Malinese oppas. Een Turkse vrouw raakt zwaargewond door een kogel
- 27 augustus 2006: een groep minderjarige skinheads schoppen en doorsteken zonder enige aanleiding een jonge Roma-zigeuner van Slowaakse afkomst in Tienen en laten hem voor dood achter. Mogelijk is er een verband met de moord op Joe Van Holsbeeck die 12 april 2006 zonder aanleiding door twee Roma-zigeuners van Poolse afkomst in Brussel werd doodgestoken.
Trivia
- Het Internationale Rode Kruis wordt van racisme beschuldigd omdat het de gezondheidsdienst van Israël niet wil opnemen vanwege haar afwijkend symbool (een davidster). De beschuldiging baseert zich erop dat het Rode Kruis wel de rode maan voor de islamitische landen heeft erkend en ook een afwijkend symbool voor Iran, dat inmiddels niet meer wordt gebruikt. Inmiddels is er wel een officieel erkend symbool voor Israël: de rode ruit.
- Naar aanleiding van de racistische moorden door Hans Van Themsche in de binnenstad van Antwerpen op 11 mei 2006 werd een naambord "Straat zonder racisme" toegevoegd aan de bestaande straatnaamborden, bijvoorbeeld de Minderbroedersrui en de Wolstraat. Inwoners van Antwerpen plaatsten borden met de tekst "Zonder haat straat" achter het raam. Het Vlaams Belang probeerde de Berchemnaars die een affiche met Zonder Haat Straat hangen, met een brief te overtuigen om die weg te nemen. Geen intimidatie, beklemtoonde Albrecht Cleymans, lijsttrekker voor de districtsraad. We willen de mensen informeren dat dit een campagne is tegen onze partij. Veel bewoners weten dat niet en hangen zo'n affiche uit sympathie met de buren. Ze weten niet dat ze meedoen aan een vuil politiek spelletje. (bron: De Standaard, 7 september 2006)
- In reactie op een golf van aanslagen in Duitsland die op allochtonen waren gericht, lieten een kleine 1,5 miljoen Nederlanders in 1993 weten woedend te zijn via een kaartenactie, gericht aan de regering van het buurland.
