Links (politiek)

De aanduiding links wordt veel gebruikt om de politieke richting van partijen, personen en organisaties te karakteriseren. De betekenis die eraan wordt gegeven kan van land tot land verschillen, en kan in de loop der tijd veranderden.

De termen links, rechts, centrum-links, centrum-rechts, enzovoort suggereren dat alle politieke partijen vrij eenvoudig gepositioneerd kunnen worden in een spectrum dat varieert van extreem-links tot extreem-rechts. In de praktijk kan zo'n indeling niet zonder meer op basis van de partijstandpunten gemaakt worden, omdat een partij bijvoorbeeld op sociaal gebied "linkse" standpunten heeft en op ethisch gebied "rechtse" standpunten. Een vuistregel voor de indeling van een partij kan zijn het links-rechts-gehalte te meten aan de hand van haar standpunten op drie belangrijke gebieden: de visie op de rol van de overheid in de economie, de visie op de gewenste machtsverdeling (de gewenste invloed van de burger op de politiek) en de visie op de vraag of er strikte strenge voorgeschreven waarden en normen moeten zijn op zedelijk gebied.

Ook binnen een partij of organisatie kan vaak een spectrum worden onderscheiden. De uiteinden daarvan worden met linkse dan wel rechtse vleugels aangeduid.

[bewerk] Herkomst van de term

De termen links en rechts in de politiek stammen uit de tijd van de Franse revolutie en verwezen oorspronkelijk naar de positie waarin de verschillende partijen in het parlement zaten (links of rechts van de voorzitter). In het Franse parlement zat de koning rechts tegenover de afgevaardigden. Omdat hij liever zijn (conservatieve) geestverwanten dichtbij zich had zitten, kwamen de conservatieven aan de rechterkant van het parlement terecht. Die indeling is sindsdien gehandhaafd.

[bewerk] Betekenis van het begrip links

Over het algemeen klinkt er in het begrip links iets door van "bevrijding van oude onderdrukkende structuren".

Vanouds wordt het begrip links geassocieerd met socialisme, communisme en anarchisme. In het verlengde daarvan worden de volgende zaken over het algemeen als links beschouwd:

Streven naar meer macht voor de economisch 'zwakken in de samenleving' (klassenstrijd).
Wantrouwen ten aanzien van de vrije marktwerking en van het bedrijfsleven (het kapitaal).
Het toepassen van overheidsingrijpen om tot een Rawlsiaanse of egalitaire verdeling van welvaart te komen.

Overigens werden in Nederland tot de Tweede Wereldoorlog alle niet-confessionele partijen tot de linkse partijen gerekend.

Andere politieke doelen die heden ten dage ook als links worden beschouwd:

Zorg voor het milieu (vooral als dit bereikt wordt door meer overheidsmaatregelen).
Maatschappelijke verandering door emancipatie van vrouwen.
Ondersteuning van minderheden, bijvoorbeeld door 'positieve' discriminatie of - minder omstreden als links doel - het bestrijden van discriminatie.
Verzet tegen racistische en xenofobe denkbeelden en tegen etnocentrisch nationalisme.
Het afschaffen van traditionele regels die als onderdrukkend worden ervaren (bijvoorbeeld ten aanzien van abortus).

Deze ideeën en waarden zijn onder een noemer te brengen, als we kijken naar het mensbeeld dat er achter verborgen zit. Dat is bij links het optimistische mensbeeld. Dat spreekt zich uit over de sociale kant en de capaciteitenkant van de mens. Volgens het linkse mensbeeld worden mensen sociaal geboren met een groot potentieel aan mogelijkheden. Die capaciteiten zullen per mens behoorlijk uiteenlopen, ze bevinden zich op verschillende gebieden, maar toch heeft ieder mens zoveel mogelijkheden dat hij (op volwassen leeftijd) mee kan beslissen over politieke zaken. De stromingen die hiervoor genoemd werden( sociaal-democraten, communisten, anarchisten), hebben achtereenvolgens in toenemende mate een optimistisch mensbeeld. Ze willen allen zoveel mogelijk gelijkheid creëren. De eerste twee denken dat daarvoor een sterke overheid nodig is, de anarchisten zoeken de oplossing in de gemeenschap. Ook de andere items zijn vanuit dit mensbeeld te verklaren: gelijkheid tussen man en vrouw, antipathie tegen elke vorm van discriminatie en het idee dat de mensen sociaal genoeg zijn om hun eigen regels vast te stellen. Dwang van bovenaf hoort zoveel mogelijk afgeschaft te worden. De communisten willen ook in die richting, maar zij zijn van mening, dat de staat zal afsterven zodra onder autoritaire leiding van de Communistische Partij daar de voorwaarden voor geschapen zijn.

Naast deze inhoudelijke kenmerken, kan men een linkse groepering herkennen aan het feit dat men het binnen die groep beledigend vindt om rechts genoemd te worden. (Binnen rechtse groeperingen wordt links zijn als een beschuldiging opgevat).

[bewerk] Liberaal in het schema links/rechts

Het liberalisme wordt soms als "rechts" en soms als "links" beschouwd. Een wezenskenmerk van het liberalisme is: het beperken van de inmenging van de overheid in de vrijheid van het individu. Dit principe verzet zich tegen een linkse economische politiek van grote overheidssteun voor economisch zwakkeren, maar ook tegen de rechtse politiek van het handhaven van een traditionele moraal. Dit verklaart hoe het mogelijk is dat de Nederlandse liberale partij VVD gewoonlijk als rechts wordt beschouwd, terwijl in de Verenigde Staten het woord liberal ongeveer hetzelfde betekent als links in het Nederlands.

[bewerk] Extreem links

De term extreem links wordt meestal gebruikt voor groeperingen die bereid zijn verbaal of mogelijk zelfs fysiek geweld te gebruiken om hun linkse politieke idealen te verdedigen.

Extreem links houdt meestal een streven in naar een eenpartijsysteem waarbij de overheid, in de praktijk dus de partij, het sociale en economische beleid van het land in handen neemt. De overheid wordt eigenaar van de productiemiddelen en de geproduceerde economische meerwaarde. De overheid zorgt voor een verdeling van deze meerwaarde. Extreem links maakt dus in de praktijk grotendeels komaf met de vrije markt en het kapitalisme.

In de praktijk heeft extreem links gedachtengoed geleid tot zeer uiteenlopende regimes, zoals de grote staatscommunistische regimes van de Soviet Unie of de Socialistische Volks Republiek China, maar ook meer specifieke, door de context beïnvloede regimes als Cambodia, Laos of Vietnam of het regime van Castro in Cuba.

Extreem linkse regimes passen over het algemeen een vrij scherpe censuur toe en de overheid wordt eigenaar van de officiële media, in de praktijk van bijna alle media.

In de praktijk hebben extreem linkse overheden vaak geleid tot sterk dictatoriale regimes. Sommige partijleiders zijn zelfs heuse alleenheersers geworden zoals Ceaucesku in Roemenië of Stalin in de USSR.

[bewerk] Linkse partijen in Nederland

Onder meer de volgende Nederlandse partijen worden tot links gerekend:

Socialistische Partij (SP)
GroenLinks
Partij van de Arbeid
Nieuwe Communistische Partij Nederland (NCPN)

D66 wordt meer als centrum-links gezien.

[bewerk] Linkse Partijen in België

[bewerk] Kleur rood

Linkse politiek en linkse politici worden in de regel vereenzelvigd met de kleur rood. Vandaar dat men in plaats van 'links' ook wel het woord 'rood' gebruikt. Vooral in vroeger tijden was dit het geval, bijvoorbeeld als men sprak over 'het Rode Gevaar' waarmee het voormalige Oostblok alsmede de Volksrepubliek China werden bedoeld.