Materialisme (filosofie)

Er wordt getwijfeld aan de feitelijke juistheid van een of meer onderdelen van dit artikel.
Raadpleeg de bijbehorende overlegpagina voor meer informatie, en pas na controle desgewenst het artikel aan.

Materialisme is de filosofie die de werkelijkheid uiteindelijk herleidt tot materie, in tegenstelling tot het idealisme of het spiritualisme. Het 'zijn' brengt uiteindelijk het 'denken' voort. Bij kentheoretisch materialisme worden de objecten vanuit wetenschappelijk perspectief gereduceerd tot materie, zonder dat de filosofische uitspraak wordt gedaan dat deze objecten niets anders zijn dan materie. Met de term materialisme kan ook een antifilosofische grondhouding worden geduid.

[bewerk] Materialisme-idealisme

De tegenstelling materialisme-idealisme is een fundamentele scheiding der geesten in de filosofie, die teruggrijpt op het schisma tussen de westerse en oosterse wetenschapsbenadering. In zijn meest principiële vorm wil het zeggen, dat de (westerse) Materialistische wetenschap alleen de materie (objekten en energieën) als werkelijk (enige oorzaak) accepteert en de subjectieve verschijnselen als niet-objectieve bijverschijnselen van de materie beschouwt, terwijl de oosterse (idealistische) wereldbeschouwing van het standpunt uitgaat, dat de verschijnselen in de materiële wereld veranderlijk, tijdelijk en afhankelijk van interpretatie zijn, en dus niet werkelijk, maar een gevolg van onze waarneming. De enige objectieve werkelijkheid is het onveranderlijke Zelf (Atman), dat in wezen gelijk is aan God (Brahman). Zo wordt gezegd dat God (= het diepste zelf in alle wezens) de enige werkelijkheid is. Al het andere is begoocheling (Avidya). Hierbij moet opgemerkt, dat in de oosterse systemen ook psychische verschijnselen als 'ideeën' als vormen van materie (niet-zelf) worden gezien, deel uitmakend van de begoocheling.

Het probleem is moeilijk op te lossen omdat alle kennis die we hebben over de wereld via de zintuigen tot ons komt en dus automatisch subjectief is. De vraag is: Zien we de wereld zoals ze is of zien we alleen een idee van de wereld?

De vraag komt vooral naar voren in het onderzoek naar het ontstaan van het leven (bijv: evolutieleer <-> creationisme ( of intelligent design)) en in de vraag of het lichaam een noodzakelijke voorwaarde is voor psychische faculteiten (en andersom).

De moderne westerse wetenschap heeft zijn wortels in de Renaissance, toen men zich los begon te maken van de dogma's van de katholieke kerk. Langzaam werden de mensen vrij om de wereld te onderzoeken en te interpreteren, en bij dit nieuwe onderzoeken, wat zou uitgroeien tot de empirische wetenschap bleek al snel, dat men heel goed kon zonder termen als God of ziel (waarvan het bestaan ook niet te bewijzen was) om bepaalde verschijnselen te verklaren. Vandaar dat de empirische wetenschappen over het algemeen materialistisch zijn. De werkelijkheid van verschijnselen als 'geest' of 'bewustzijn' worden erkend noch ontkend, ze vallen simpelweg buiten het onderzoeksgebied en er worden geen uitspraken over gedaan.

zie: Descartes, rationalisme

[bewerk] Materialisme-spiritualisme

De tegenstelling materialisme-spiritualisme is te herleiden tot Berkeleys Treatise (1710). Deze tweedeling in te maken onderscheidingen is nodig geworden omdat Lenin, als realist, in zijn bestrijding van de oppositie tegen het "wetenschappelijk socialisme" het antirealistisch idealisme van Kant in feite gelijkstelde aan het in wezen spiritualistisch idealisme van Berkeley.

Het materialisme ontkent het bestaan van een god die zich buiten de tijd, ruimte en materiële werkelijkheid bevindt. God bestaat niet, omdat elk natuurverschijnsel onderhevig is aan de objectieve werkelijkheid die vaststelt dat deze op een bepaalde plaats in de ruimte, op een bepaald tijdstip in de tijd en als een bepaalde entiteit of massa aanwezig moet zijn. Dit wordt ontkend door aanhangers van het idealisme.

[bewerk] Dialectisch of historisch materialisme

Lenin zegt in Materialisme en empiriocriticisme (1909) over materie:

Het begrip materie duidt slechts de objectieve werkelijkheid aan die ons door de zintuigelijke waarneming gegeven wordt.

Er wordt onderscheid gemaakt in het vóór-marxistische materialisme en het marxistische materialisme. De periode voordat Karl Marx de theorie van het dialectisch materialisme had ontwikkeld kenmerkt zich door haar gebrekkige karakter doordat de wetenschappen nog niet ver genoeg gevorderd waren om een dergelijke theorie te ondersteunen (natuurwetenschap, biologie, etc.).

Het wetenschappelijke bewijs voor het dialectisch materialisme ontwikkelden Karl Marx en Friedrich Engels onder het 'historisch materialisme'.