Liberalisme
| Politieke ideologieën |
|---|
|
Dit artikel is een deel van de |
|
|
|
|
| Portaal politiek· |
Liberalisme is een politiek-maatschappelijke stroming ontstaan in de 18e eeuw. Het werd in de praktijk gebracht na de democratische revoluties in de 19e eeuw in Europa en Noord-Amerika.
Het liberalisme heeft als uitgangspunt de vrijheid van het individu. Dit betekent dat de overheid zo min mogelijk moet ingrijpen in de economie en het maatschappelijk leven. Het staat op dat punt dan ook vooral tegenover het socialisme. Ander speerpunt van het liberalisme is de scheiding van kerk en staat (onder andere als voorwaarde voor godsdienstige tolerantie). Ook willen liberalen dat de staatsinrichting wordt vastgelegd in een grondwet waarin ook de grondrechten van de burger staan. Het liberalisme is een heterogene stroming, waarbinnen globaal het klassiek-liberalisme en het progressief- of sociaal-liberalisme zijn te onderscheiden. Het progressief liberalisme kent aan de overheid een grotere rol toe. Een begrip dat hiermee samenhangt is het ontplooiingsliberalisme. Een radicale variant van het klassiek-liberalisme is het libertarisme.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
[bewerk] Ontstaan
De basis van het liberalisme vindt zijn oorsprong in de Verlichting, waar John Locke over het algemeen gezien wordt als de grondlegger van het liberalisme. Andere filosofen die bijgedragen hebben aan het liberalisme zijn David Hume, Immanuel Kant, John Stuart Mill en Adam Smith.
[bewerk] De aard van het liberalisme in haar oorsprong
Het parool van de Franse revolutie in haar eerste tijd van jubelende geestdrift, 'Vrijheid, gelijkheid en broederschap', kan als de eerste definitie worden beschouwd van het liberalisme als ideologisch programma. Het was de bourgeoisie die aan het liberalisme zijn definitieve vorm zou geven. Het liberalisme baseerde zich op de begrippen vrijheid en vooruitgang. Het vrijheidsbegrip had zijn klassieke uitdrukking gekregen in de Franse revolutie, terwijl de industriële revolutie de materiële grondslag schiep voor een sociale vooruitgang als nooit tevoren was aanschouwd.
Het liberalisme, zoals de intelligentsia van de middenklasse in de eerste helft van de 19de eeuw het vorm gaf, was individualistisch. Het liberalisme verdedigde namelijk de waarde en de waardigheid van de enkeling, en dus de gelijkheid. Het wou aan de enkeling vrijheid schenken, maar ook aan de verschillende groepen waarin de enkelingen zich aaneensloten, aan corporaties en aan volken. Het wilde de burgers het recht geven te denken en te geloven zoals hun overtuiging hen ingaf. Tolerantie was dan ook een van de kenmerken van het liberalisme. Het wilde de mensen de mogelijkheid geven te spreken en te schrijven zoals zij dat wensten. Men wilde ze ook mogelijk maken verenigingen te vormen om hun opvattingen meer kracht te kunnen bijzetten. Vrijheid van vereniging en drukpers was dan ook een van de belangrijkste punten op het programma van het liberalisme. Dit rationalistisch getinte vooruitgangsgeloof wilde een maatschappelijke orde scheppen, die het individu van remmende invloeden van buitenaf bevrijdde. Het eiste de opheffing van de traditionele verouderde privileges die slechts één klasse ten goede kwamen, met andere woorden men eiste gelijkheid der individuen.
In economisch opzicht stond het liberalisme voor de zo grootst mogelijke vrijheid voor het bedrijfsleven met zo weinig mogelijk ingrijpen van de staat. Aan de politieke en sociale gelijkheid van het liberale programma werd dus toegevoegd: economische vrijheid, vrijhandel. Maar opgepast: geen economische gelijkheid. In principe zagen de liberalen wel liever een meer gelijke bezitsverdeling, maar het lag in de aard van de liberalist een gedwongen gelijke bezitsverdeling af te wijzen.
[bewerk] Het neoliberalisme
Sinds de jaren tachtig beleefde het liberalisme een opleving. Voornamelijk tegenstanders duidden dit als het neoliberalisme.
[bewerk] België
In België gaat het liberalisme terug naar het ontstaan van het land. Katholieken en Liberalen werkten als grootste politieke bewegingen van die tijd samen om de onafhankelijkheid van België mogelijk te maken, maar stonden daarna politiek bijna altijd lijnrecht tegenover elkaar. Uit dat prille begin stamt ook het antiklerikalisme van bepaalde liberale politici. Een recent voorbeeld van iemand met dergelijke uitgesproken opvattingen is huidig Belgisch minister voor Buitenlandse Zaken Karel De Gucht.
De unitaire Belgische Liberale Partij, werd in de tweede helft van de twintigste eeuw opgesplitst in een Vlaamse (PVV-Partij Voor Vrijheid en Vooruitgang) en een Waalse (PRL).
Begin jaren negentig veranderde de Vlaamse PVV haar naam in VLD (Vlaamse Liberalen en Democraten) onder impuls van toenmalig voorzitter Guy Verhofstadt. Naast de VLD is er ook het Liberaal Appèl, een scheurlijst van de VLD. Op 23 november 2005 ontstond de partij VLOTT onder leiding van ex-VLD'er Hugo Coveliers. Ex-VLD'er Jean-Marie Dedecker startte in november 2006 met Cassandra, een politieke VZW die onderdak moet bieden voor rechts-liberalen. Ook de partij Spirit noemt zichzelf sociaal-liberaal, maar krijgt vanuit liberale hoek de kritiek het liberalisme niet te kunnen waarmaken omwille van haar huidige kartel met het sociaal-democratische SP.a.
De Waalse PRL veranderde haar naam een paar jaar geleden in MR, dat staat voor Mouvement Réformateur.
[bewerk] Nederland
In Nederland kregen de liberalen pas in 1848 hun macht, toen Koning Willem II het parlementaire stelsel invoerde. De nieuwe, liberale grondwet werd geschreven door Johan Thorbecke. Een andere bekende Nederlandse (links-)liberaal uit die tijd, is Samuel van Houten. Sinds 1901 is de Nederlandse liberale stroming verdeeld in de Liberale Unie, later voortgezet door de Liberale Staatspartij en de Partij van de Vrijheid, en de Vrijzinnig-Democratische Bond. Overigens duidt de VDB zichzelf vanwege de negatieve connotatie niet aan met de term liberaal.
In de negentiende eeuw hebben de liberalen een stempel gezet op de vaderlandse politiek. Vrijwel deze hele eeuw zijn de liberale standpunten dominant geweest in de politieke cultuur. De liberalen waren in staat veel aanhang te mobiliseren omdat zowel vrijzinnig hervormden als met name ook rooms-Katholieken - in het kader van de katholieke emancipatie - op de liberalen stemden. Met de komst van Abraham Kuyper in de samenleving en de politiek wordt de macht van de liberalen gebroken. Kuyper smeedt de zogenoemde Rechtse Coalitie (een samenbundeling van confessionele partijen) waardoor de confessionelen rond de eeuwwisseling de macht in het politiek krachtenveld konden overnemen. Ook de rooms-Katholieken komen tot eigen partijvorming onder leiding van Herman Schaepman. De liberale dominantie eindigt. De laatste liberale regering wordt in 1913, onder leiding van Mr. P.W.A. Cort van der Linden, gevormd. Het was overigens ook deze regering die een einde maakte aan de zogenoemde schoolstrijd, door de confessionelen gelijke rechten op onderwijs te geven en de financiële gelijkstelling tussen openbaar en bijzonder onderwijs wettelijk in de grondwet vast te leggen. De onderwijspacificatie werd breed gedragen in de toenmalige samenleving.
Sinds de invoering van het algemeen kiesrecht in 1918 heeft Nederland geen liberale premier meer gehad. Wel hebben de liberalen sinds die tijd nog meegeregeerd in coalities. Het Nederlands liberalisme is sinds 1948 georganiseerd in de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD). Sinds 1959 heeft de VVD bijna constant in de regering gezeten.
In 1966 ontstaat naast de behoudend liberale VVD een tweede, progressief liberale partij Democraten 66 (D66). D66 gebruikt tot in de jaren '90 de term liberaal niet om zichzelf aan te duiden. Door de initiatiefnemers om de partij sociaal-liberaal te noemen wordt dit niet aangemerkt als een breuk met het verleden. In 2006 is de Liberaal Democratische Partij (LDP/LibDem) opgericht om onderdak te bieden aan die kiezers die zich niet meer in de koers van de andere (liberale) partijen konden vinden.
VVD en D66 maken vanaf 1994 gezamenlijk deel uit van twee paarse kabinetten met de PvdA. Na een onderbreking van 2002 tot 2003 maken beide partijen weer gezamenlijk deel uit van een door het CDA geleide coalitie.
Ook Nederland deed mee met de opkomst van het neo-liberalisme. Opmerkelijk genoeg had Nederland in deze periodes geen liberale premier, maar ook het CDA (Lubbers, Balkenende) en de PvdA (Kok) schuwden het neo-liberalisme niet.
In 1949 is de Jongerenorganisatie Vrijheid en Democratie (JOVD) opgericht. Deze van oorsprong onafhankelijke liberale jongerenorganisatie is thans nauw verbonden met de VVD. In 1966 waren leden uit de JOVD en de VVD betrokken bij de oprichting van D66. Sinds 1984 is aan D66 de jongerenorganisatie Jonge Democraten verbonden. De JD is met circa 1800 leden, op ROOD, jongeren in de SP na, de grootste niet-confessionele politieke jongerenorganisatie van Nederland.
[bewerk] Liberale organisaties in Nederland en België
Politieke Partijen (Nederland):
Politieke Partijen (België):
- VLD
- Spirit, Vlaamse links-liberalen
- Mouvement Réformateur
- Liberaal Appel
- SOLIDE, Sociaal Liberaal Democraten
- Vivant
- Vlott, Vlaams Liberaal Onafhankelijk Tolerant en Transparant. (Groep Coveliers)
Politieke jongerenorganisaties (Nederland):
Politieke jongerenorganisaties (Vlaanderen):
- Jong VLD
- Jong Spirit
Studenten (België):
- Liberaal Vlaams Studentenverbond
- Fédération des Etudiants Liberaux
Verenigingen en denktanks (Nederland):
- Frédéric Bastiat Stichting
- Libertarisch Centrum
- Teldersstichting
Verenigingen en denktanks (Vlaanderen):
- Nova Civitas (liberale denktank)
- Liberales
- Liberaal Vlaams Verbond
- VKW Metena
- WorkForAll
- Cassandra (politieke VZW van Jean-Marie Dedecker)
Verenigingen en denktanks (Franstalig België):
- Institut Hayek
- Atlantis Institute
- Institut Economique Molinari
- MR Centre Jean Gol
Internationaal gerichte denktanks Brussel:
- Ludwig von Mises Institute Europe
- Center for the New Europe
- Amigo Society
 |
|
politiek | politiek spectrum | links | rechts | extreemlinks | extreemrechts |
