Byzantijnse Rijk

Romeins Koninkrijk > Romeinse Republiek > Principaat > Dominaat >	West-Romeinse Keizerrijk
	Byzantijnse Keizerrijk

Portaal Oude Rome

Het Byzantijnse Rijk of het Oost-Romeinse Rijk was het oostelijke deel van het Romeinse Rijk dat bleef bestaan na de val van het westelijke deel van het rijk (in 476). De naam is afkomstig van de Griekse stad Byzantium aan de Bosporus.

Inhoud

1 Constantinopel
2 Grieks, Romeins of Byzantijns?
3 Het Byzantijnse Rijk als voortzetting van het (Oost-)Romeinse Rijk
4 De geschiedenis van het Byzantijnse Rijk
5 Historisch belang
6 Opvolgers van het Byzantijnse Rijk
- 6.1 Rusland als opvolger
- 6.2 Griekenland als opvolger
7 Opkomst en neergang van het Byzantijnse Rijk in beeld gebracht
8 Gerelateerde onderwerpen
9 Bron(nen)

[bewerk] Constantinopel

Byzantium werd door keizer Constantijn de Grote officieel omgedoopt in Nova Roma (=nieuw Rome) nadat hij het Romeinse keizerlijke hof van het 'oude' Rome had overgeplaatst naar deze stad (in 330 AD), die een gunstige ligging had in het hart van het economisch veel belangrijkere oosten van het Rijk. Door de komst van alle keizerlijke instituten en rijksinstellingen en de bijbehorende privileges trok 'Nova Roma' snel grote aantallen nieuwe bewoners aan en groeide explosief. Constantijn startte ook onmiddellijk een gigantisch bouwprogramma om de stad te beveiligen en om het 'keizerwaardig' te maken. En binnen korte tijd was de stad ook inderdaad een waardige nieuwe hoofdstad voor het Romeinse Rijk en stak het het oude Rome naar de kroon. 'Nova Roma' stond al snel beter bekend als Constantinopolis (=de stad van Constantijn). Deze stad bleef de hele geschiedenis van het rijk de onbetwiste hoofdstad en de place to be als iemand geïnteresseerd was in cultuur, wetenschap en kunst, religie en de nieuwste trends. Tot aan de late middeleeuwen was er geen stad in Europa die de vergelijking in rijkdom, pracht en praal met haar kon doorstaan. In crisistijden was het Byzantijnse Rijk soms teruggebracht tot het grondgebied van deze unieke stad maar aangezien alle rijkdom en cultuur hier geconcentreerd was kon na de verdrijving van de vijand de dagelijkse gang van zaken weer voortgezet worden. Na de verovering door de Turken vervulde Constantinopel (nu is dit het huidige Istanbul: komt misschien van het Griekse εις την πολιν/eis tein polin, wat 'naar de stad' betekent) een zelfde centrale rol in het Ottomaanse Rijk.

[bewerk] Grieks, Romeins of Byzantijns?

Het begrip Byzantijns Rijk is de anachronistische benaming voor het oostelijk deel van het Imperium Romanum, door moderne historici gebezigd. De inwoners van dit rijk zagen zich nog steeds als Romeinen, burgers van het Imperium Romanum, en niet als Byzantijnen. Men neemt meestal aan dat het Byzantijnse rijk bestond van 395 (het laatste jaar dat het West- en Oost-Romeinse rijk politiek verenigd waren onder dezelfde keizer) tot 1453 na Chr. (de verovering van Constantinopel door de Turken).

Byzantijnse keizerlijke adelaar

Gedurende deze ruim duizend jaar stond het eenvoudigweg bekend als Het Romeinse Rijk. Ook omringende landen en rijken (zoals de Perzen, Arabieren in het oosten, Europeanen in het Westen, en Russen in het noorden) noemden het Romeins, en het werd als een grote belediging beschouwd om het rijk Grieks te noemen, omdat dat stond voor heidens.
De taal en cultuur (behalve de christelijke godsdienst) was echter in feite toch Grieks en overgenomen van de hellenistische koninkrijken die heersten rond de oostelijke Middellandse Zee en Zuid-Italië vóór de Romeinse verovering van deze gebieden. Latijn bleef de ambtelijke taal tot in de 7e eeuw (610) het Grieks ook de officiële taal van het hof werd. Deze officiële hervorming bevestigde een al langer bestaande situatie: het Latijn aan het hof was langzaam verdrongen door het Grieks, dat de bevolking van het oostelijke deel van het Romeinse Rijk altijd al had gesproken. Sommigen geven dit jaartal aan als het 'werkelijke einde' van het klassieke Romeinse Rijk en het begin van het middeleeuwse Byzantijnse Rijk. Pas in de 17e eeuw werd het rijk Byzantijns genoemd, toen historici onderscheid begonnen te maken tussen het rijk uit de Middeleeuwen en dat uit de Klassieke Oudheid, dat natuurlijk ook heel anders was na duizend jaar verdere geschiedenis en ontwikkeling. Anderen staan op het standpunt dat iedere scheidslijn tussen het Romeinse en Byzantijnse rijk iets kunstmatigs is. Het Romeinse Rijk evolueerde gewoon tot het Byzantijnse Rijk, zonder dat je kunt zeggen dat op het ene moment het Romeinse tijdperk ophield en het Byzantijnse begon. Dit was ook de overtuiging die de middeleeuwse Romeinen zelf hadden als ze hun geschiedenis bezagen. Deze duidden hun land altijd aan met de naam "Ρωμαικη Αυτοκρατωρια", de Griekse vertaling van "Imperium Romanum".

[bewerk] Het Byzantijnse Rijk als voortzetting van het (Oost-)Romeinse Rijk

De Byzantijnen beschouwden zich daarom als Romeinen (Ρωμαιοι, Rhomaioi) en de wettige voortzetting van het Romeinse Rijk. Formeel waren de Byzantijnen inderdaad de rechtmatige voortzetters van het Rijk omdat de attributen en keizerlijke waardigheidstekens van de laatste West-Romeinse keizer in 476 naar de Oost-Romeinse keizer waren toe gezonden. Technisch gezien viel het 'hele' Romeinse grondgebied toen weer onder de keizer van Constantinopel. Aanvankelijk erkenden de Germaanse stammen die het grondgebied van het Westen bezetten, dit recht en stelden zich ook formeel onder de keizer. In de praktijk lieten ze zich natuurlijk niet veel gelegen liggen aan het verre Constantinopel en in feite handelden ze onafhankelijk. Dit was ook een van de argumenten die de 6e eeuwse Oost-Romeinse keizer Justinianus aanvoerde om de 'rechtmatigheid' aan te tonen van zijn claim op het gehele grondgebied van het vroegere Romeinse Rijk en de rechtvaardiging voor zijn oorlog tegen het Westen om daar de Germaanse 'rebellerende gouverneurs' tot de orde te roepen.

[bewerk] De geschiedenis van het Byzantijnse Rijk

Historisch overzicht Byzantijnse Rijk
Datum	Gebeurtenis
330	Constantijn de Grote maakt Byzantium (officieel nu geheten Nova Roma=Nieuw Rome) de nieuwe hoofdstad van het Romeinse Rijk
337	De heilige Nina bekeert de Georgiërs tot het (orthodoxe) christendom
395	Definitieve splitsing Romeinse Rijk in twee delen
396	Westgoten vallen Balkan binnen
Vanaf 406	West-Romeinse Rijk wordt binnengevallen door Germaanse Stammen tijdens de Grote Volksverhuizing
476	Val West-Romeinse Rijk, Odoaker erkent Oost-Romeins keizer ook als keizer van het Westen
527	Justinianus I wordt keizer
529	Sluiting Academie van Plato in Athene
532-537	Justinianus bouwt de Hagia Sophia-kerk
533	Belisarius verovert het rijk van de Vandalen in Afrika
533	Publicatie van codex Corpus Juri Civilis, een compilatie van alle Romeinse wetgeving
534	Belisarius verovert Sicilië
536	Belisarius verovert Rome
540	Belisarius verovert Ravenna
542	Pest-epidemie
550	Verovering Andalusië
565	Dood Justinianus en Belisarius
602	Perzen vallen Byzantijns Rijk aan
610	Grieks wordt officieel de taal van het keizerlijke hof en de ambtelijke stukken. Overgang van Romeinse Rijk naar Byzantijnse Rijk compleet.
614	Perzen veroveren Jeruzalem
620	Westgoten veroveren de laatste Byzantijnse bezitting in Spanje
619	Perzen veroveren Alexandrië
626	Perzische belegering Constantinopel
628	Perzen worden definitief verslagen. Egypte, Palestina en Syrië heroverd
636-637	Verovering van Syrië en Palestina door de Arabieren
641	Verovering Alexandrië door de Arabieren
673	Eerste belegering Constantinopel door de Arabieren
680	Russische aanval op Constantinopel
698	Verovering Carthago door de Arabieren
711-714	Arabieren vallen Klein-Azië binnen
717-718	Arabische belegering Constantinopel
730	Keizer Leo III vaardigt edict uit om alle iconen te vernietigen. Begin Iconoclasme
800	Kroning van Karel de Grote tot keizer van het Heilige Roomse Rijk door de paus. Constantinopel erkent schoorvoetend dat er weer een nieuwe 'West-Romeinse keizer' is in West-Europa
843	Tijdens het oecumenisch Concilie van Constantinopel wordt de rechtmatigheid van de iconenverering erkend, einde Iconoclasme
861	Bekering Bulgaren tot (orthodox) christendom
989	Vladimir, vorst van het Kievse Rijk, bekeert zich tot (orthodox) christendom. Begin van het orthodoxe geloof in Rusland
1018	Bulgaars rijk wordt deel van Byzantijns Rijk
1054	Grote Schisma tussen de kerk in Constantinopel en die in Rome
1095	Alexios I vraagt om Westers hulp tegen Turken
1096	Eerste kruistocht arriveert bij Constantinopel
1188	Bulgaars rijk wordt opnieuw onafhankelijk van Byzantijns Rijk
1204	Constantinopel wordt veroverd en geplunderd door de kruisvaarders.
1261	Constantinopel wordt bevrijd door Michael Palaeologus, die de Byzantijnse keizer wordt.
1288	Ottomaanse Turken in Klein-Azië
1345	Servië annexeert onder Stefan Uroš IV Dušan Macedonië en deel Thracië
1347	Pestepidemie in Constantinopel, de helft van de bevolking sterft
1453	Ottomanen veroveren Constantinopel. Officiële einde van het Byzantijnse rijk

Gerelateerde gebeurtenissen na val Constantinopel
Datum	Gebeurtenis
1453	Hagia Sophia wordt moskee
1461	Verovering van het Byzantijnse despotaat Morea met hoofdstad Mistra door Mehmet II
1461	Turken veroveren het laatste Byzantijnse rijkje, Trebizond
1546	De Russische vorst Ivan IV neemt de titel van Tsaar aan
1821	Begin Griekse onafhankelijkheidsstrijd
1830	De nieuwe staat Griekenland wordt uitgeroepen en erkend door de Europese mogendheden
1923	Na de Eerste Wereldoorlog proberen de Grieken Constantinopel en West-Turkije te veroveren. Na aanvankelijke successen worden de Griekse troepen verslagen door Ataturk. 1,5 miljoen Grieken worden verdreven uit Klein-Azië. Einde Griekse aanwezigheid na 3 millennia in Klein-Azië
2004	Er wonen ongeveer 3000 Grieken in de miljoenenstad Istanbul (Constantinopel)

[bewerk] Historisch belang

Het Byzantijnse Rijk en zijn cultuur en religie blijven tot op vandaag invloed hebben:

De culturele en religieuze invloed op het moderne Griekenland.
De spanningen die blijven bestaan tussen Griekenland en Turkije zijn nog voor een deel terug te voeren op de eeuwenlange strijd tussen Byzantium en de Turken en de onderdrukking van de Grieken tijdens het Osmaanse bewind.
De zeer grote culturele en religieuze vorming van een deel van de Slavische wereld, met name Rusland via het vroegere rijk van Kiev en natuurlijk de buurlanden Bulgarije en Servië, (...). Hierdoor is echter een culturele breuk ontstaan met de katholieke/protestantse Slavische wereld (Polen, Tsjechië, ...).
Het Byzantijnse Rijk was voor West-Europa een schild tegen Arabische en Turkse invallen, zodat de West-Europese cultuur zich kon ontwikkelen.
Het Byzantijnse Rijk bewaarde de cultuur van de Oudheid. De Byzantijnen die van de 13e eeuw t.m. de 15e eeuw eeuw naar Italië emigreerden, maakten de Renaissance mede mogelijk.
Het Osmaanse rijk nam bijna zijn gehele cultuur en staatsorganisatie over van de Byzantijnen; behalve dan het christendom, dat door de islam vervangen werd.
De Byzantijnse cultuur had een grote invloed op de islamitische cultuur. De koepelbouw bijvoorbeeld die gebruikt werd voor de bouw van kerken, werd overgenomen voor de bouw van moskeeën. Ook waren veel architecten, kunstenaars, artsen en geleerden aan islamitische hoven van Byzantijns/Griekse afkomst.

[bewerk] Opvolgers van het Byzantijnse Rijk

Zowel Rusland als Griekenland kunnen het opvolgerschap van het Byzantijnse Rijk claimen.

[bewerk] Rusland als opvolger

Na de val van Constantinopel in 1453 beschouwden de Russische Tsaren zich als de wettelijke opvolgers van het Oost-Romeinse/Byzantijnse Rijk, onder meer wegens de dynastieke banden met de Byzantijnse aristocratie, en als beschermers van de Orthodoxe Kerk. Ze beschouwden Moskou als het Derde Rome.

[bewerk] Griekenland als opvolger

Het huidige Griekenland (Ελλάδα) is volgens sommigen de enige rechtstreekse erfgenaam van het Byzantijnse Rijk. Na de onafhankelijkheidsstrijd tegen de Turken vanaf 1821 verkozen de Grieken volgens hen echter om hun land niet Byzantijns of Romeins te noemen, en wel om twee redenen:

Ten eerste bleef de vroegere Byzantijnse hoofdstad Constantinopel onder Turkse heerschappij.
Ten tweede kozen ze voor de naam Ελλάδα (Hellas) uit strategische redenen, om op steun te kunnen rekenen van het Westen. In de negentiende eeuw was er in het Westen immers een grote belangstelling voor de Griekse wereld van de Klassieke Oudheid, terwijl het 'middeleeuwse' Byzantijnse Rijk eerder onbekend en dus onbemind was.

[bewerk] Opkomst en neergang van het Byzantijnse Rijk in beeld gebracht

	ca. 550. Groen geeft de veroveringen van Belisarius weer die deze in opdracht van Justinianus uitvoerde. Grootste omvang van Byzantijnse Rijk.
	ca. 1180. Na de desastreuze Slag bij Manzikert (1071) ging centraal Anatolië verloren voor Byzantium en begon de invasie van Klein-Azië door de Turken. Volgens vele historici betekende dit het definitieve verval van de Byzantijnse macht. Al snel moest de Keizer hulp van het Westen inroepen wat leidde tot de kruistochten.
	ca. 1204. De kruisvaarders plunderden in 1204 Constantinopel. Over het algemeen neemt men aan dat dit op aandringen van Venetië gebeurde die de macht over de Zwarte Zee wilde overnemen van Byzantium. Het rijk werd opgedeeld tussen de verschillende deelnemers aan de plundering van Constantinopel.
	ca. 1400. In 1261 wordt Byzantium heroverd door de Grieken maar kan zijn vroegere militaire kracht niet meer herstellen en verliest steeds meer van zijn grondgebied totdat alleen nog maar de hoofdstad over is met nog wat kleine gebieden in Griekenland en langs de kusten van de Zwarte Zee. In 1453 komt tenslotte het einde als de Turken de stad veroveren.