Epidemie
Een epidemie (Grieks: epidémios, "over de (gehele) bevolking") is een verschijnsel dat optreedt in een kleiner of groter gebied van mens of dier in meestal ongunstige zin. In het bijzonder wordt het gebruikt voor een ziekte in een grotere frequentie dan normaal voorkomend. In eerste instantie werd het begrip gebruikt uitsluitend voor besmettelijke ziekten, maar later ook niet-besmettelijke aandoeningen zoals bronchitis, maagzweren, hart- en vaatziekten en allerlei (kwaadaardige) gezwellen, en in overdrachtelijke zin voor pathologische verschijnselen zoals alcoholisme, zelfmoord, jeugdcriminaliteit, enz.
Inhoud |
[bewerk] Epidemisch - endemisch
Naast de epidemische ziekten zijn er ook de endemische ziekten die constant aanwezig zijn, maar op elk moment slechts bij enkelen voorkomen. Komt een ziekte normaal steeds in een klein aantal gevallen voor in de bevolking maar af en toe in veel grotere aantallen, dan spreekt men van een epidemische verheffing.
[bewerk] Pandemieën
Een 'Pandemie (Grieks: 'pandemia πανδημία) is een epidemie die zich over landsgrenzen verspreidt. Een pandemie wordt veroorzaakt door een virus dat nog nooit – of al een heel lange tijd niet – gewoed heeft waardoor er geen of een verminderde weerstand voor is. Zo stierven er tijdens de Spaanse griep pandemie van 1918 naar schatting wereldwijd meer dan 20 miljoen mensen. Ook onder de planten of dieren kan een epidemie pandemische vormen aannemen. Het vogelgriepvirus H5N1 en HIV (AIDS) zijn hiervan voorbeelden.
[bewerk] Epizoötieën
Epidemieën komen ook voor onder dieren. Men spreekt dan van een epizoötie
[bewerk] Rages
Een vriendelijkere vorm van een "epidemie" is het verschijnsel dat een bepaald gebruik of artikel of persoon opeens heel erg in zwang komt of mateloos populair wordt. Men spreekt dan van een rage.
[bewerk] Rol van epidemieën in de wereldgeschiedenis
De rol van epidemieën in de wereldgeschiedenis kan nauwelijks worden overschat. Gedurende vele millennia was de natuurlijke bevolkingsgroei vaak ternauwernood voldoende om de gevolgen van regelmatig optredende epidemieën en hongersnoden te herstellen. Die hingen vaak met elkaar samen, want ondervoeding en hongersnoden verminderden de weerstand tegen ziekten en bevorderden daardoor het optreden van epidemieën. Ook oorlogen waren zeer bevorderlijk voor het optreden van epidemieën, die vaak veel meer slachtoffers kosten dan de gevechten. Omdat geschiedschrijvers vaak geen geschoolde medici waren, is uit geschiedverslagen vaak niet ondubbelzinnig vast te stellen om welke ziekte het ging. Een woord als "pestis" werd voor uiteenlopende ziekten gebruikt, niet alleen voor de gevreesde builenpest of andere vormen van pest.
Beruchte epidemieën in de wereldgeschiedenis waren onder meer:
- 430 v. Chr. Athene, waarschijnlijk pokken. Aan het begin van de oorlog tegen Sparta heeft de bevolking van heel Attica zich binnen de muren van Athene teruggetrokken. Ideaal voor de verspreiding van ziektekiemen. Misschien wel een derde van de bevolking verliest het leven, waaronder de grote leider Pericles.
- 165 n. Chr. Tijdens de regering van keizer Marcus Aurelius wordt het Romeinse Rijk getroffen door een vernietigende epidemie - waarschijnlijk (pokken?). Miljoenen mensen verliezen het leven.
- de Pestis Cypriani, beschreven door bisschop Cyprianus van Carthago in het jaar 252; ook dit was waarschijnlijk geen pest, maar een uitbraak van shigella dysenteriae.
- 541 n. Chr. en daaropvolgende jaren. Het Byzantijnse Rijk wordt door een vernietigende epidemie getroffen, waardoor het rijk zodanig verzwakt wordt dat de recente militaire successen van keizer Justinianus spoedig worden te niet gedaan. De epidemie treft in golven die nog anderhalve eeuw na-echoën ook vele andere delen van Europa. Hierbij lijkt het wel om de pest te zijn gegaan. Mogelijkerwijze kwam een kwart van de Europese bevolking om het leven. In het Balkangebied was dit misschien zelfs meer dan de helft. Dit ontvolkte gebied wordt enkele decennia later een gemakkelijke prooi voor de binnenvallende Slaven. De epidemie was waarschijnlijk een nasleep van hongersnoden, die mogelijkerwijze het gevolg waren van een wereldwijde weersverslechtering in verband met de uitbarsting van de Krakatau in 535 na Chr.
- 1347-1351. De beruchtste van alle epidemieën, de zogenaamde Zwarte Dood. Via de Krim en Genua verspreidt de builenpest (ook dit is overigens weer een omstreden diagnose) zich over nagenoeg geheel Europa. Naar schatting 25 miljoen van de 85 miljoen Europeanen verliezen het leven. Deze epidemie teisterde, net als de hiervoor genoemde, waarschijnlijk ook grote delen van Azië.
- In de eerste twee eeuwen na de ontdekking van Amerika door Columbus in 1492 wordt in grote delen van de Nieuwe Wereld de bevolking gedecimeerd door uit Europa overgebrachte ziekten, die voordien onbekend waren en waartegen de bevolking geen enkele immuniteit had. De inheemse bevolking verminderde in die periode waarschijnlijk van 40-100 miljoen inwoners tot minder dan 10 miljoen. In sommige gebieden bedroeg de bevolkingsdaling 90% of meer. In veel landen in Latijns-Amerika is het bevolkingsaantal van voor de ontdekking pas halverwege de 20e eeuw weer gehaald, en in sommige afgelegen streken wonen er zelfs nu nog minder mensen dan in 1492. De grootste ravage werd aangericht door de pokken.
- In de jaren 1663-1666 werd een groot deel van West-Europa door de pest getroffen. In Londen verliezen 60.000 burgers op een bevolking van 500.000 het leven, in Amsterdam 34.000 op een bevolking van ruim 200.000.
- In de jaren vlak na de Eerste Wereldoorlog werd de wereld getroffen door de zogenaamde Spaanse griep, een influenza-epidemie, die waarschijnlijk twee maal zoveel slachtoffers heeft gemaakt als de oorlog.
En deze opsomming is verre van volledig. De wereldgeschiedenis is voor een groot deel "gemaakt" door de epidemieën.
[bewerk] Recente en dreigende epidemieen
- Een nieuwe pandemie dreigt nadat de vogelgriep werd vastgesteld in Azië. In oktober 2005 werd dezelfde ziekte geconstateerd op een kippenkwekerij in Roemenië, de impact op Europa en de rest van de wereld is op dit moment nog onbekend. De voor de mensen potentieel gevaarlijke variant van de vogelgriep wordt veroorzaakt door het H5N1 virus.
- Een epidemie die op dit moment nog gaande is, is die van de AIDS, die vooral in verschillende Afrikaanse landen een verwoestende invloed op de gehele bevolking en de economie heeft, en vele andere derde-wereldlanden ernstig bedreigt.
- Een zeer recente (2004) epidemie van een nieuwe luchtweginfectie, SARS, lijkt door geëigende maatregelen de kop te zijn ingedrukt.
- En er wordt verondersteld dat er op dit moment een serieuze dreiging bestaat van een nieuwe griep-pandemie die potentieel van het kaliber van de spaanse griep van na de Eerste Wereldoorlog zou kunnen zijn.
[bewerk] literatuur
D.F. Rijkels: Agnosis en Diagnosis, over pestilentiën in het Romeinse keizerrijk. Proefschrift, Leiden 2005.
