Cultuur

Het begrip cultuur (lat. colere = ´keren met een ploeg´, in cultuur brengen) wordt in verschillende verwante betekenissen gebruikt:

In brede zin wordt het gebruikt voor 'alles wat door de samenleving wordt voortgebracht'. 'Cultuur' wordt dan tegenover 'natuur' gesteld.
In engere zin wordt het woord gebruikt voor kunstuitingen of voor kunst en wetenschap, inclusief literatuur, architectuur, en dergelijke.

Als men spreekt over cultuurpolitiek gaat het meestal om zaken als kunst, pers en omroep, theaters, musea en dergelijke.

Onder de cultuur van een land wordt tevens de tradities van het land verstaan, zoals volksmuziek, volksdansen en klederdracht, traditionele bouwkunst, religieuze rituelen enzovoort. Soms wordt het woord cultuur gebruikt voor de sfeer en gewoonten van een bepaalde gemeenschap; zo kan men bijvoorbeeld spreken van de bedrijfscultuur bij Shell.

Inhoud

1 De geschiedenis van het woord cultuur
2 Cultus
3 Veranderlijkheid en beïnvloedbaarheid van culturen
4 Cultuur in de hedendaagse samenleving
5 Elite cultuur en populaire cultuur
6 Externe links

[bewerk] De geschiedenis van het woord cultuur

Het woord cultuur komt uit het Latijn van cultura en is afgeleid van colere hetgeen betekent: bebouwen, bewerken, vereren, versieren, onderhouden. De Romeinen gebruikten het bijvoorbeeld in agri cultura, het bewerken van de akkers.

Sinds 45 voor Chr. wordt nog een andere betekenis mogelijk. In een boek van Cicero, Tusculanae Disputationes, vindt een gesprek plaats over het nut van de filosofie. Een leerling twijfelt aan het nut daarvan, omdat 'filosofen nogal eens een liederlijke levenswandel hebben'. Cicero antwoordt: "Evenmin als alle akkers die je bewerkt vrucht dragen, evenmin brengen alle zielen die je bewerkt vruchten voort. Maar de bewerking van de geest is de filosofie (cultura animi, filosofia est)". Met deze vergelijking is plotseling een nieuwe betekenis mogelijk geworden, die echter in de oudheid niet vaker voorkomt.

In de christelijke Middeleeuwen krijgen de betekenissen vereren en aanbidden de overhand. In de Vulgaat (de Bijbel in het Latijn) komt bijvoorbeeld voor cultura Domini (vereren van de Heer) en cultura Dei (aanbidden van God).

Cicero is door alle eeuwen, tot in onze tijd, een zeer gerespecteerd auteur geweest. Vanaf de Renaissance gebruiken veel schrijvers Cicero's cultura animi weer, maar nu als een vast begrippenpaar. Soms nog letterlijk vertaald als bebouwing van de geest, maar steeds begrepen als vorming van de geest.

Cultura is daarmee tot in de achttiende eeuw een actief woord: het vormen van. In de achttiende eeuw gaat men geleidelijk aan steeds meer spreken over de verschillende niveaus van vorming, en uiteindelijk gaat men het woord Cultur ook gebruiken voor zo'n niveau, en dus voor het gevormde zelf (Johann Gottfried Herder). Daarmee is dan het dynamische, werkwoord, vorming (in Nederland zeggen we beschaving) tot een statisch, zelfstandig naamwoord beschaving of cultuur geworden.

Nog steeds heeft het echter niet die brede betekenis zoals wij die nu gebruiken, namelijk de levenswijze van een volk. Het cultuur'begrip' ontwikkelt zich vooral in Frankrijk waarvoor dan eerst het woord civilisation wordt gebruikt (1756). Dat Franse woord civilisation staat in betekenis wel dicht bij het Duitse woord Kultur (dan nog gespeld met C, Cultur).

In 1871, in de openingszin van het werk van Edward B. Tylor, Primitive Culture, krijgen beide woorden een definitief antropologische betekenis: "Culture or Civilization, taken in its wide ethnographic sense, is that complex whole which includes knowledge, belief, art, morals, law, custom, and any other capabilities and habits acquired by man as a member of society."

Het boek van Willie Bierman, getiteld Van cultura tot cultur, (Herpen, 2002) geeft een uitgebreide geschiedenis van het woord cultuur.

[bewerk] Cultus

Uiteraard is het bovenstaande een bijzonder brede definitie. Het geheel aan gedragingen omvat de normen en waarden van de cultuur, haar taal en kunstuitingen, religie, politiek, economie en technologie. En eveneens het leefbaar maken van het landschap door het in cultuur te brengen. In die zin is cultuur (door de mensen gecreëerd) het tegengestelde van natuur (wat al bestond voor menselijk ingrijpen). Door al deze gedragingen en werkwijzen ontstonden vrij snel plaatselijke verschillen, die kenmerkend waren voor de plaats of het volk. Nauw verwant is het begrip cultus dat te maken heeft met een gebruik van bepaalde rituelen bij religies en de kunstuitingen daarvan.

In de archeologie wordt daarom vaak de ene cultuur van de andere onderscheiden aan de hand van de stijl van de overblijfselen, bijvoorbeeld de motieven op het aardewerk of de vorm van de werktuigen

[bewerk] Veranderlijkheid en beïnvloedbaarheid van culturen

Culturen zijn veranderlijk en beïnvloeden elkaar zodra de dragers van een cultuur in contact komen met dragers van een andere cultuur. Het is daarom gevaarlijk om de grenzen van de ene cultuur en de andere te absoluut te zien. Een goed voorbeeld daarvan is de cultuur van de mensen die uit Afrika als slaven naar Noord-Amerika gesleept werden. Afgaande op het aardewerk dat zij achterlieten in nederzettingen op de Amerikaanse kust zou men gemakkelijk de gevolgtrekking maken dat zij iets met China te maken hadden. Zij gebruikten namelijk het aardewerk van hun slavenhouders. Toch is het waarschijnlijk dat zij aan een deel van hun Afrikaanse erfdeel vasthielden. Dit voorbeeld maakt ook duidelijk dat er zeker sprake is van samensmeltingen van culturen die de definiëringen weer bemoeilijken.

[bewerk] Cultuur in de hedendaagse samenleving

In de hedendaagse samenleving wordt vaak een veel nauwere definitie van het begrip cultuur gebruikt. Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap bemoeit zich alleen met scholen, universiteiteiten, de musea, concertzalen, theaters, de kunstmanifestaties enzovoorts. Cultuur in deze zin wordt opgevat als "hoge cultuur": datgene aan kunstuitingen dat in de loop der jaren (eeuwen) door een zekere elite als bijzonder en waardevol wordt beschouwd.

Het cultuurbeleid was één van de eerste domeinen die geregionaliseerd werd bij de Staatshervorming.

[bewerk] Elite cultuur en populaire cultuur

Een onderscheid dat internationaal in de sociale wetenschappen wordt gemaakt is dat tussen "hoge" of elite cultuur (high culture) en populaire cultuur (popular culture). Onder het eerste vallen kunstuitingen als (klassieke) muziek, bellettrie of literatuur, beeldende kunst, bijzondere architectuur, serieus theater. Onder het tweede popmuziek, film, televisie amusement. Deze tegenstelling is echter moeilijk vol te houden omdat er vele grensgebieden zijn: sommige popmuziek is bijvoorbeeld zeer kunstzinnig en sommige klassieke muziek is sterk gepopulariseerd (bijvoorbeeld Andre Rieu).