Renaissance
|
De Renaissance (letterlijk: wedergeboorte) was in de Europese geschiedenis een periode van opbloei van kunst, wetenschap en letteren die haar grondslag had in de "wedergeboorte" van de verworvenheden van de Klassieke Oudheid. De Renaissance begon in Italië in de 13e of 14e eeuw en liep in de rest van Europa door tot in de 16e of 17e eeuw. De term wordt in algemene zin ook gebruikt voor andere perioden in de geschiedenis, zoals de Karolingische Renaissance.
Inhoud |
Ontstaan van de Renaissance in Italië
In 1860 verscheen het belangrijke "Die Kultur der Renaissance in Italien" van de kunsthistoricus Jacob Burckhardt. Burckhardt definieert de Renaissance als "een nooit-geziene heropleving en bloei in de vijftiende en zestiende eeuw in Italië van de kunsten en wetenschappen, waarbij het wereldse en realistische karakter van deze kunsten en het toenemende individualisme laten zien dat de Middeleeuwen voorbij zijn en de Moderne Tijd is aangebroken".
In Italië hadden zich belangrijke steden ontwikkeld. Onder politieke vernederingen richtten zij zich op een geïdealiseerd verleden, waarin het klassieke Rome de wereld beheerste, in een tijd dat adel en geestelijkheid nog niet bestonden. Op die manier kwam het tot een herontdekken van de klassieke beschaving: recht, dichtkunst en architectuur. De keizer had al niet veel macht meer en de paus vertrok naar Avignon. De steden beschouwden zich als zelfstandig. Economische bloei gaf de bovenlaag van de bevolking de mogelijkheid om van het leven te genieten.
De steden steunden kunst en wetenschap. De buitenkerkelijke beoefening van de wetenschap leidde tot bevrijdende ontdekkingen: de 'Schenking van Constantijn' werd in 1440 door Lorenzo Valla ontmaskerd als vervalsing. De Renaissance was dus een stedelijke beweging, mogelijk gemaakt door welstand. Men geloofde in die tijd dat er werkelijk een nieuw tijdperk was aangebroken.
Na de val van Constantinopel, gevolg van de 4de kruistocht, is er een artistieke injectie van Oost naar West, doordat er zich een cultuurverschuiving plaatsvindt. Hier kan men spreken van het prille begin van de Renaissance.
Meestal wordt de kunstenaar Giotto di Bondone (1266/7-1337) uit Florence als het begin van de Renaissance gezien. Giotto maakte fresco's die een illusie schiepen die al eeuwen niet gemaakt was, de illusie van de ruimte op een plat oppervlak. Als we kijken naar een van zijn fresco's in de Cappella degli Scrovegni in Padua (Noord-Italië), fides gemaakt omstreeks 1306, dan lijkt het net of we naar een beeldhouwwerk kijken, een Gotisch beeldhouwwerk. Deze illusie wordt onder andere versterkt door het toegepaste verkort in de arm en de modellering van het gezicht en het gewaad.
Giotto paste niet zomaar een bepaalde techniek toe. Het was zijn bedoeling een geheel nieuwe en eigen voorstelling te schilderen, zoals hij voor ogen had dat het gebeurd moest zijn. Hij doorbrak de traditie van overname, van schilderingen als Bijbel voor de ongeletterden.
Een ander uniek element van Giotto is het feit dat zijn naam bekend is. Tot ver in zijn tijd waren kunstenaars niet bij naam en roem bekend. Het was een ambacht, die je als je dagelijkse werk vooral anoniem uitvoerde.
Verspreiding van de Renaissance
De Renaissance begon in Italië waarna de beweging zich langzamerhand over West-Europa verspreidde. Van 1300 tot 1450 bleef de Renaissance vooral in Italië, daarna tot 1600 beïnvloedde de Renaissance heel West- en Midden-Europa. Uiteindelijk bereikte de Renaissance ook koloniën in Noord-Amerika en Zuid-Amerika zodat de hele Westerse wereld hierdoor werd beïnvloed. Zie ook Quattrocento.
De kunst onderging grote veranderingen: realisme werd als zeer belangrijk gezien. Dientengevolge gingen de mensen zich ook meer op hun eigen 'realiteit' richten. Ook interessant aan de Renaissance is de verschillende uitingen ervan in het Noorden en het Zuiden(waarbij de Alpen veelal als scheiding genomen kunnen worden).
Grofweg is het eenvoudigste onderscheid te zien in de verschillen waarop de kunstenaars correct willen schilderen. In het zuiden gebeurde dit na de ontdekking van Giotto volgens het perspectief, ookwel mathematisch correct genoemd. In het Noorden zag men meer in gedetailleerde naschildering, waardoor het schilderij in kwestie ook correct werd. Hierbij moeten we ook bedenken dat de schildertechnieken overal verschillend waren. In het zuiden werkte men niet alleen op doek, maar maakte men ook fresco's, terwijl in het noorden op doeken werd geschilderd. Fresco's zijn in Noordelijke landen, met het vochtige klimaat, niet zo goed houdbaar als in zuidelijker landen.
Renaissance in de kunst en architectuur
Schilderkunst
In de periode van de Renaissance waren zeer veel kunstschilders actief met het maken van schilderijen.
De schilderkunst van belangrijke kunstschilders uit de Renaissance is onder te verdelen in:
Door economische vooruitgang was het ook mogelijk realistische schilderijen te laten maken. Deze schilderijen waren zeer kostbaar omdat het zeer veel tijd kostte om ze te maken. Aanvankelijk waren het vooral religieuze en klassieke verhalen die werden afgebeeld.
Vooral in Italië is er een periode van artistieke hoogtepunten. Het zijn tijden van opvallende technische inventiviteit; de olieverftechniek wordt uitgewerkt tot een ultieme verfijning, houtsnede en kopergravure zijn veelgebruikte nieuwe technieken, er is de boekdrukkunst en het wiskundig en esthetisch uitwerken van het lineair perspectief.
In de Lage Landen, vooral in Brussel, veranderden de onderwerpen naar alledag.
Bekende kunstschilders en beeldhouwers uit de Renaissance waren:
Wat ook heel kenmerkend was voor de Renaissance was het feit dat door het opkomende individualisme de werken gesigneerd werden. In de Middeleeuwen werd dit nooit gedaan, vanwege het feit dat men vond dat de kunstenaar het werk deed in de naam van God en niet in de naam van zichzelf.
Beeldhouwkunst
In de beeldhouwkunst komen een aantal innovaties voor, types als de portretbuste en het ruiterstandbeeld die rechtstreeks werden overgenomen van de oudheid. Bekend was vooral Leonardo Da Vinci. Te onderscheiden is de Vroege Renaissance (beeldhouwkunst) en de Hoog-Renaissance (beeldhouwkunst)
Musea
Musea met veel kunst uit de Renaissance zijn:
- Kunsthistorisches Museum in Wenen
- Louvre in Parijs
- Uffizi in Florence
- National Gallery in Londen
- Rijksmuseum Amsterdam in Amsterdam
- Hermitage in Sint-Petersburg
- Vaticaanse musea
- Alte Pinakothek in München
Architectuur
De gebouwen van de voorbije eeuwen moesten verdwijnen: Constantijns hoofdkerk boven Petrus' graf moest plaatsmaken voor een nieuwe kerk. De revival van de oudheid springt vooral in de architectuur in het oog. Men bestudeert de verhandeling van de Romein Vitruvius en meet antieke gebouwen op om zich vertrouwd te maken met de 'taal' van die architectuur (met vormen zoals frontons, eierlijsten, Dorische, Ionische, Korinthische zuilen; met de 'grammatica', de regels voor het bijeenvoegen van de onderdelen). Italiaanse architecten waren onder andere Filippo Brunelleschi, Palladio en Donato Bramante.
Ook in andere landen is de Renaissance architectuur terug te zien in de vele grote Franse kastelen vooral in het departement Loire. Het bekendste Renaissance kasteel in Frankrijk is het kasteel van Fontainebleau.
Renaissance en Oudheid
De Renaissance beschouwde zich als een wedergeboorte van de cultuur van de antieken. Giorgio Vasari (1511-1574) ziet sinds de tijd van de 'barbaren' een opgang van de moderne stijl in drie etappes, waarbij hij verachtend verwijst naar de Griekse (Byzantijnse) en naar de Duitse (Gotische) stijl.
De Renaissance lijkt vaak vooral een breuk met de Middeleeuwse traditie die gelegitimeerd wordt door te suggereren dat men terugkeert naar een nog oudere traditie, die van de oudheid. Aan de Middeleeuwers verwijt men dat juist zij met de traditie gebroken hebben. Hiermee kan de Renaissance als historiserende vormgeving worden beschouwd.
Het enthousiasme voor de antieke cultuur blijft één van de voornaamste kenmerken van de Renaissance. Die verering heeft dan vooral politieke facetten; een bewondering voor de politiek van het oude Rome breidt zich uit tot een 'nabootsing' van die cultuur.
Bovendien viel het de Italiaanse kunstenaars niet zwaar de Gotische traditie af te wijzen, ze was er nooit diep doorgedrongen. Ook blijven er nog meer resten van het christendom achter dan men zou willen toegeven. Christelijke motieven blijven nog tot ver in de moderniteit de kerken & privé-kapellen sieren, en in de filosofie is het humanisme nog lange tijd niet gewapend tegen het bastion van de scholastiek.
Renaissance en boeteprediking
De stadsrenaissance en de boeteprediking van de bedelorden botsten met elkaar. De prior van een dominicanenklooster, Girolamo Savonarola (1452-1498) had met zijn prediking zo een invloed op de bevolking dat ze alle tekenen van wereldlijk leven vernietigde: de heersersfamilie van de Medici moest de stad uit.
Humanisme
De Renaissance in Italië had een nieuwe kijk op de mens doen ontstaan: de nadruk kwam te liggen op de menselijkheid, de 'humanitas', naar het model van de klassiek-Romeinse cultuur. Het werk van de letterkundigen en taalkundigen kreeg later de naam 'humanisme'. Een belangrijke grondlegger van het humanisme is Giovanni Pico della Mirandola.
Wetenschap
Vóór de Renaissance was de wetenschap vrijwel geheel gebaseerd op een relatief klein aantal traditionele boeken en schrijvers. Dat was in de eerste plaats natuurlijk de Bijbel, maar daarnaast ook een aantal Griekse en Romeinse schrijvers zoals Plato, Aristoteles en Galenus. Het werk van de wetenschappers bestond uit het geven van commentaren op deze boeken en het toepassen van deze werken op actuele situaties.
De humanisten vormden de eerste groep die zich tegen dit strakke corpus verzette. Ze braken niet met de traditie van het zich baseren op klassieke werken, maar stelden dat op bepaalde punten fouten zaten in de vertaling vanuit het Grieks (of voor het Oude Testament het Hebreeuws) in het Latijn. Om dit te voorkomen, moesten bronnen zo dicht mogelijk bij het originele werk worden geraadpleegd. Latere toevoegingen en uitleggingen waren veel minder belangrijk. Daarnaast wilden de humanisten ook meer schrijvers en geleerden aan het standaardwerk toevoegen.
Maar hier hield de vernieuwing in de wetenschap niet op. Andreas Vesalius sneed zelf in lijken ter onderzoek van de anatomie, en kwam tot de conclusie dat Galenus op bepaalde punten fout was geweest. Copernicus introduceerde het heliocentrisch wereldbeeld. Galilei gebruikte de telescoop om meer over de hemel te weten te komen. Cartografen maakten kaarten nauwkeuriger dan die van Ptolemeus, en toonden het in de oudheid onbekende werelddeel Amerika.
Langzamerhand drong het besef door dat men de kennis uit de Oudheid waar men zo bewonderend naar opkeek aan het voorbijstreven was. Dit stimuleerde flink het zelfvertrouwen en zelfbewustzijn van de onderzoekers en men ging enthousiast steeds meer de altijd zo vast geloofde 'waarheden' van de autoriteiten uit de antieke cultuur in twijfel trekken en toetsen op waarheid. En zo groeide eind 16e, begin 17e eeuw het besef bij wetenschappers dat niet contemplatie op de historische grootheden van het vakgebied, maar eigen observatie en experiment de sleutel was tot kennis. De moderne wetenschap was geboren.
Renaissance en reformatie
Tussen Renaissance en reformatie was er een verband: dezelfde kritische houding tegenover de bedenkelijke toestanden in de kerk, en dezelfde aandacht voor de bronnen van de Bijbel. Al voor de Renaissance waren er van tijd tot tijd critici van de levensstijl van veel prelaten van de kerk. Maar toen kregen deze weinig gehoor of was het zelfs levensgevaarlijk om dit al te luid te verkondigen.
In de loop van de 13de - 15 de eeuw kwamen er echter steeds meer van deze dissidenten en ze kregen ook steeds meer een luisterend oor van de opkomende nieuwe intellectuelen. Deze gingen terug naar de bronnen van het evangelie en zagen dat er toch veel van de dagelijkse kerkelijke praktijk niet in overeenstemming was met de voorschriften en leefregels die in de evangeliën en brieven der apostelen beschreven stonden. Toen kon een grote discussie niet lang meer uitblijven. De reformatie stond voor de deur!
Externe links
- Chronologische lijst van kunstenaars uit de Vroege Renaissance met veel links
- Chronologische lijst van kunstenaars uit de Hoog-Renaissance
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Renaissance van Wikimedia Commons. |
