Vandalen

De Vandalen waren een Oost-Germaans nomadisch volk dat oorspronkelijk woonde in het midden van Noorwegen en Zweden, later emigreerden zij naar de benedenloop van de Weichsel en Oder in het noorden van de huidige Republiek Polen en Duitsland aan de Oostzee. Omstreeks het begin van de jaartelling verplaatsten zij zich meer naar het zuiden in het huidige Silezië. Vanaf halverwege de tweede eeuw is sprake van een stamverband van de Vandalen. Nadien werden deze onderscheiden in afzonderlijke stammen, de Asdingen, de Lakringen, de Victovalen en de Silingen. De Lakringen en Victofalen gaan later op in andere stammen en in de vijfde eeuw sluiten de Silingen en Asingen zich weer aaneen. Opgejaagd tijdens de Grote volksverhuizing door andere volken, zoals de Hunnen, verplaatsten de Vandalen zich westwaarts waar ze stuitten op de grenzen van het Romeinse Rijk aan de Donau en de Rijn.

[bewerk] Onderscheid in meerdere stammen

Omstreeks 150 vielen de Goten het gebied binnen van de Longobarden, de buren van de Vandalen en veroorzaakten daarmee een kleine volksverhuizing. De Longobarden werden uit hun woongebieden verdreven, en vielen op hun beurt de Vandalen aan in Silezië. Op drift geraakt verliet omstreeks 170 een deel van de Vandaalse stammen Silezië onder aanvoering van twee leiders Rhaus en Rhaptus. Aanvankelijk wilden deze Vandalen zich vestigen in het Romeinse Rijk, doch hiervoor kregen zij geen toestemming. Toen de onderhandelingen met de Romeinen mislukten, vielen zij het gebied van de Castubokken binnen ten noorden van de Karpaten. De Castubokken werden in 172 verslagen en de Vandalen konden zich vestigden in hun gebied. De stammen die zich in het westelijke deel van Transsylvanië vestigden tot aan de Theis werden vanaf toen de Asdingen genoemd, de stammen die in het noordelijke deel van Transsylvanië verbleven de Lakringen en het deel van de Vandalen dat in Silezië achterbleef de Silingen.

[bewerk] Geschiedenis

In december 406 vielen zij Gallië binnen, samen met de Alanen en Sueven. Al plunderend trokken ze gedurende enige jaren steeds verder naar het zuiden en bereikten in oktober 409 Spanje. Aanvankelijk verbleven zij in het Noordoosten en vervolgden van daaruit hun plundertochten. De Romeinen waren niet in staat ze te verdrijven en in 411 werd met hen de zogenaamde foederati-verdragen gesloten. De Vandaalse Silingen viel de welvarende provincie Hispania Baetica (de huidige autonome regio Andalusië in Zuid-Spanje toe. De Alanen verkregen Lusitanië, het huidige Portugal en de Vandaalse Hasdingen en Sueven moesten het eens worden in Galicië, het Noordwesten van Spanje. Aanvankelijk zag het er naar uit dat de nieuwkomers zich blijvend in Spanje konden vestigen maar de komst van de Visigoten in 415 maakte hier een einde aan. De Visigoten die zeer talrijk waren en het rijke gebied voor zichzelf wilden 'reserveren' bleven militaire druk uitoefenen op de Vandalen en noodgedwongen staken dezen onder leiding van hun bekendste koning Geiserik over naar Noord-Afrika waar de welvarende romeinse provincies Mauretania Tingitana, Mauretania Caesariensis en Africa lagen. Ze trokken langs de kuststroken van dit gebied oostwaarts waarbij ze de kuststeden veroverden. Bij de belegering van Hippo Regius kwam ook de bekende bisschop en theoloog Augustinus om het leven. Uiteindelijk bereikten zij de grootste stad van Noord-Afrika, Carthago (in het huidige Tunesië), het tweede centrum van Romeinse cultuur en de tarweschuur die grotendeels Italië van voedsel voorzag, en slaagden erin het te bezetten. Ze hadden door een krijgslist de stad vrijwel ongeschonden in handen gekregen maar belangrijker was dat ze eveneens de Romeinse vloot van de stad vrijwel intact konden overnemen, die deze stad als basis had. Hier vestigden ze zich, bouwden snel de veroverde vloot uit tot een geduchte macht en hielden zich de volgende eeuw voornamelijk met piraterij bezig op de Middellandse Zee.
Ze namen heel snel de luxueuze levenswijze van de Romeinse elite over. Voor de lagere klassen van de Romeinse bevolking veranderde er niet veel: alleen de 'meesters' waren nu de 'barbaren uit het Noorden'. Daarbij vrijwaarden dezen wel het culturele erfgoed aldaar, in tegenstelling tot wat hun naam doorgaans oproept. Van Carthago uit stroopten de Vandalen een tijdlang de Middellandse zee af als piraten maar begonnen geleidelijk normale handelsbetrekkingen waarbij zij de oude vaarroutes overnamen en domineerden. In 435 kregen ze namelijk van de onder druk gezette Romeinen officieel de status van foederati ('bondgenoten') om zo binnen hun rijk te 'mogen verblijven'. Natuurlijk hadden de toenmalige Romeinen daar in werkelijkheid niets over te vertellen maar de Vandaalse leiders vonden dit wel mooi staan bij hun lijst van officiële titels.
De aldus 'gevestigde' Vandalen stichtten een eigen koninkrijk in Noord-Afrika en onderwierpen Sicilië, Sardinië, Corsica en de Balearen zodat hun rijk tenslotte wel enige gelijkenis met het oude rijk van de Carthaagse Feniciërs had. Ook tijdgenoten zagen deze overeenkomst en schreven dat de dagen van de Punische Oorlogen weergekeerd waren en 'Rome' weer in oorlog was met 'Carthago'. In 455 plunderden de Vandaalse 'Carthagers' zelfs Rome (wat de Punische Carthagers nooit gelukt is) waarbij ze alles van waarde wegsleepten wat de Visigothen bij hun eerdere plundering van de stad in 410 nog overgelaten hadden. Zelfs de met bladgoud bedekte koepels van officëele gebouwen, zoals die van het Pantheon, werden helemaal gestript. Oost-Romeinse strafexpedities om hen te verslaan haalden niets uit en bijna een eeuw lang bleven de Vandalen een belangrijke macht in het middellandse zee gebied. Pas in 535 werden zij door de Oost-Romeinse troepen onder leiding van de Byzantijnse generaal Belisarius vernietigend verslagen. Hierna verdwenen de Vandalen van het toneel: de overwonnen Vandalen assimileerden zich met de omringende bevolking.

[bewerk] Vandalisme

Naar het volk der Vandalen is etymologisch het verschijnsel vandalisme genoemd. Mensen die vandalisme plegen, worden ook wel vandalen genoemd. Dit woord is afkomstig uit het Frans en in 1794 gevormd door bisschop Grégoire van Blois, om de gewelddadige acties en vernielingen aangericht door het Parijse gepeupel te kenschetsen tijdens de Franse Revolutie. Het herinnerde volgens hem aan de plundering van Rome door de Vandalen in het jaar 455. Vermeldenswaard is trouwens dat ten tijde van de verovering van Rome door de Vandalen er inderdaad door hen geplunderd werd, maar de (arme) onderlaag van de Romeinse bewoners deed hieraan zelf enthousiast mee. Wat bovendien in hun voordeel pleit is dat ze Carthago intact overnamen en daarbij heel snel ook de Romeinse luxueuze levenswijze. Zo vrijwaarden zij zelfs het culturele erfgoed aldaar, in tegenstelling tot wat hun naam doorgaans oproept.