Universiteit

Een universiteit is een instelling voor hoger onderwijs, wetenschappelijk onderzoek en dienstverlening.

Inhoud

1 Geschiedenis
- 1.1 Soortgelijke instituten buiten Europa en het Midden-Oosten
2 Nederland en België
3 Organisatie
4 Ontwikkelingen
5 Gerelateerde onderwerpen
6 Externe links

[bewerk] Geschiedenis

Al in de Klassieke Oudheid waren er na het elementaire onderwijs in rekenen en schrijven hogere opleidingen die je kon volgen als je er voor wilde betalen. Dat was overigens alleen weggelegd voor kinderen of gunstelingen van aristocraten en rijke kooplieden. Meestal ging men in de leer bij een filosoof, redenaar of grammaticus die er voor hun levensonderhoud een privé-klasje op na hielden.

In de tijd van het Hellenisme ontstonden er instituten die met een moderne universiteit te vergelijken zijn. Bekend waren de filosofenscholen van Athene en het Mouseion van Alexandrië met de beroemde bibliotheek. In de tijd van het Romeinse Rijk waren er ook soortgelijke instituten in andere streken zoals in Noord-Afrika Carthago, in Italië Rome en Massilia in de Provence. Het Romeinse Rijk werd in de vierde eeuw gesplitst in een oost- en westdeel en na de val van het West-Romeinse Rijk was seculier hoger onderwijs in West-Europa grotendeels verdwenen en alleen voorbehouden aan de geestelijkheid. Ook in het overblijvende Oost-Romeinse Rijk verdween grotendeels de interesse in niet-godsdienstige studie.

Bij de expansie van de jonge islam was aanvankelijk grote belangstelling voor de vroegere Griekse wetenschap en filosofie. In Bagdad, Caïro (Al-Azhar) en Córdoba ontstonden belangrijke universiteiten. Vooral Córdoba trok ook veel Europese geleerden om er te studeren en te onderwijzen.

De eerste Europese middeleeuwse universiteiten werden opgericht naar voorbeeld van die van Córdoba, in 1088 in Italië en in Frankrijk voor de studie van rechten, medicijnen en theologie. Al snel werden er universiteiten opgericht in Engeland en Midden- en Oost-Europa. Later volgde ook Scandinavië.

In Europa gingen jonge mannen naar de universiteit als ze de studie van het Trivium hadden afgerond, de voorbereidende richtingen grammatica, retoriek en logica, en het Quadrivium, dat bestond uit rekenkunde, meetkunde, muziek en astronomie. Dit was trouwens al het lesprogramma in de Romeinse tijd.

In de Nieuwe Tijd na de Middeleeuwen werden er talloze universiteiten opgericht in vrijwel alle grote steden en breidde onder invloed van de wetenschappelijke revolutie het aantal studierichtingen zich gestaag uit. Dit proces is tegenwoordig nog steeds aan de gang.

[bewerk] Soortgelijke instituten buiten Europa en het Midden-Oosten

In Azië waren ook al lange tijd universiteiten. Veelal waren deze evenals in Europa gelieerd aan een bepaalde godsdienst of tempel. Vooral de Tibetaanse kloosters waren vermaard om hun onderwijsmogelijkheden dat getalenteerde monniken en belangstellenden daar konden gaan volgen.

De belangrijkste Aziatische universiteit in de Oudheid was die van Nalanda, in Bihar, India, waar o.a. de bekende boeddhistische filosoof uit de 2e eeuw na Chr. Nagarjuna les gaf.

In het middeleeuwse China was het gebruikelijk dat de bestuurlijke elite, de mandarijnen, een zware opleiding kregen en ter afsluiting een 'staatsexamen' moesten afleggen. Deze opleidingen waren op Taoïstische en Confuciaanse leest geschoeid.

[bewerk] Nederland en België

Voordat er in de Lage Landen universiteiten waren, ging men voor een studie naar de universiteiten van Parijs (de Sorbonne), Keulen, Oxford of naar één van de vele in Italië.

De oudste universiteit van de lage landen is die van Leuven: de Katholieke Universiteit Leuven. Zij werd op 9 december 1425 door paus Martinus V opgericht.

De jongste universiteit van België is die van Hasselt, de Universiteit Hasselt. Op 3 september 1973 werd de universiteit onder de naam Limburgs Universitair Centrum (LUC) in gebruik genomen. Universiteit Hasselt heeft campussen in Hasselt en in Diepenbeek. De Universiteit Hasselt en de Universiteit Maastricht bieden samen enkele studierichtingen aan in de Transnationale Universiteit Limburg (TUL).

[bewerk] Nederland

De universiteiten van Nederland zijn (volgens stichtingsdatum):

Universiteit Leiden (1575)
Rijksuniversiteit Groningen (1614)
Universiteit van Amsterdam (1632)
Universiteit Utrecht (1636)
Technische Universiteit Delft (1842)
Theologische Universiteit Kampen (Oudestraat) (1854)
Theologische Universiteit Kampen (Broederweg) (1854)
Vrije Universiteit Amsterdam (1880)
Theologische Universiteit Apeldoorn (1894)
Erasmus Universiteit Rotterdam (1913)
Wageningen Universiteit (1918)
Radboud Universiteit Nijmegen (1923)
Universiteit van Tilburg (1927)
Nyenrode Business Universiteit (1946)
Universiteit voor Humanistiek (1991)
Technische Universiteit Eindhoven (1956)
Universiteit Twente (1961)
Katholieke Theologische Universiteit (1967)
Universiteit Maastricht (1976)
Open Universiteit Nederland (1984)
Universiteit Nimbas (2005)

[bewerk] Voormalige Universiteiten in Nederland

Universiteit van Franeker (1585 - 1811)
Universiteit van Harderwijk (1648 - 1811)

Universiteiten die door de staat worden ingericht zijn "openbare" (Nederland) of "gemeenschaps"-dan wel "pluralistische" (Vlaanderen) universiteiten. Andere universiteiten zijn dan "bijzondere" (Nederland) of "vrije" (Vlaanderen) universiteiten. Hierbij kan de naamgeving verwarrend zijn: zo is de Vrije Universiteit Brussel een vrijzinnige universiteit, terwijl de Vrije Universiteit in Amsterdam een christelijke, protestantse universiteit is. De Universiteit Antwerpen is een pluralistische universiteit, opgericht bij decreet door het Vlaams Parlement en ontstaan uit een fusie van voorheen gemeenschaps-, katholieke en pluralistische universitaire instellingen.

De Universiteit voor Humanistiek en de theologische universiteiten zijn bijzondere Nederlandse universiteiten waar onder andere geestelijk werkers, pastores en dominees worden opgeleid.

[bewerk] Vlaanderen

In Vlaanderen moeten universiteiten samenwerken in associaties met hogescholen. In Vlaanderen heb je dus universitaire associaties rond de vijf grootste universiteiten:

Alleen de kleinere Katholieke Universiteit Brussel heeft geen afzonderlijke associatie, maar werkt samen met de Leuvense universiteit. Gelijkgesteld met de universiteiten zijn de Evangelische Theologische Faculteit in Heverlee bij Leuven, de Faculteit voor protestantse godgeleerdheid in Brussel en de Nederlandstalige afdeling van de Koninklijke Militaire School in Brussel.

De Vlerick Leuven Gent Management School met campussen in Leuven en Gent en het Prins Leopoldinstituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen zijn instellingen voor post-universitair onderwijs. De Faculteit voor Vergelijkende Godsdienstwetenschappen in Wilrijk bij Antwerpen is erkend als universitaire instelling, maar ontvangt geen subsidies.

[bewerk] Organisatie

Een universiteit bestaat uit faculteiten, die weer kunnen zijn onderverdeeld in vakgroepen, departementen en studierichtingen.

[bewerk] Faculteit

Een faculteit is een bestuurlijke eenheid binnen het Hoger Onderwijs. Hierin zijn onderwijs- en onderzoekstaken ondergebracht. Een faculteit kan weer verder zijn onderverdeeld in subfaculteiten, vakgroepen, departementen of instituten.

Mogelijke faculteiten (hoofdstudierichtingen) zijn rechten, economie, (politieke en) sociale wetenschappen, psychologie/pedagogiek, geneeskunde of medicijnen, letteren, theologie en (natuur-)wetenschappen.

In Nederland zijn er afzonderlijke technische universiteiten en de landbouwuniversiteit. In Vlaanderen zijn dat de faculteiten ingenieurswetenschappen en de landbouwwetenschappen aan de grote universiteiten.

[bewerk] Vakgroep/Departement

Een vakgroep is een coherente verzameling kennisgebieden. Wordt tegenwoordig ook wel aangeduid als basiseenheid. In sommige Vlaamse universiteiten gebruikt men de term "Departement".

[bewerk] Studierichting

Een studierichting is een coherente verzameling vakken die een student kan volgen. Het wordt niet altijd in dezelfde betekenis gebruikt, omdat sinds de invoering van het bachelor-master stelsel in 2002, gelijktijdig met de introductie van het systeem van accreditatie, de wet nog slechts "opleidingen" kent. Een universitaire studie bestaat sindsdien uit een bachelor- en een masteropleiding. Vaak heeft de student na het behalen van een bachelordiploma de keuze uit vele masteropleidingen om de studie af te ronden. Dat kan ook aan andere universiteiten en in het buitenland. Alle geaccrediteerde opleidingen (bachelor en master) worden door de overheid gepubliceerd in het CROHO (Centraal Register Opleidingen Hoger Onderwijs).

[bewerk] Ontwikkelingen

Sinds een decennium of twee is het belang van onderzoek in de activiteiten van de universiteiten enorm toegenomen, waar voorheen vooral de onderwijstaken belangrijk waren. De internationale druk van "publish or perish" is hier ongetwijfeld niet vreemd aan.

De praktijk van peer review, waarbij de ene wetenschapper het werk van de andere bekritiseert en zo dat werk helpt te verbeteren, blijft fundamenteel bij het publiceren van onderzoeksresultaten, maar de absolute waarde ervan lijkt steeds meer af te nemen: het is belangrijker voor een onderzoeker dat zijn werk gepubliceerd en geciteerd wordt, dan dat de inhoud van dat werk echt het best mogelijke is. Steeds meer hangt de carrière van een onderzoeker af van het tellen van publicaties en citaties, en niet van de echte inhoud van zijn onderzoek.

Open-sourcesoftware en open content worden nog wel volgens die principes gemaakt en daardoor staat het bijvoorbeeld iedereen vrij het bovenstaande te weerleggen of te nuanceren (Wikipedia is een vorm van 'open content').