Girolamo Savonarola
Girolamo Savonarola (Ferrara, 21 september 1452 – Florence, 23 mei 1498) was een Dominicaan en voor een korte periode alleenheerser over Florence. Savonarola wordt, met de Boheemse Jan Hus en de Engelse John Wycliffe, tot de voorlopers van de hervorming gerekend. Hij was bekend om zijn antirenaissancistische boetepreken, boekverbrandingen en de vernieling van kunstwerken. Zijn acties luidden de ondergang van de Medici-familie in. Hij was afkomstig uit Ferrara. Sinds 1484 verbleef hij in Florence. In 1491 werd hij prior in het klooster van San Marco, waar de fresco's van Fra Angelico gelukkig onbeschadigd bleven. Rond 1486 begon zijn steedse fanatiekere actie tegen de zeden en zonden van zijn tijd.
Savonarola stichtte in Florence een democratische Florentijnse Republiek die hij tevens zag als een theocratie. Zijn voornaamste tegenstanders waren de hertog van Milaan en paus Alexander VI. Savonarola verbande in 1494 Piero lo Sfortunato, de oudste zoon van Lorenzo de' Medici (mecenas van vele Renaissance-kunstenaars), vanwege diens vermeende laffe houding tegenover de Fransen. Zonder enige reserve verwelkomde hij in 1494 echter zelf Karel VIII in Florence. De paus legde Savonarola in 1495 een preekverbod op, maar dit haalde weinig uit. Hij weigerde naar Rome te komen en verdedigde zich schriftelijk tegen de klachten van de paus.
In 1497 organiseerde hij het beruchte Vreugdevuur der IJdelheden. Zijn aanhangers haalden van deur tot deur voorwerpen op die volgens hen getuigden van morele laksheid zoals spiegels, cosmetica, heidense boeken, speeltafels, luxueuze kleding, maskers, pruiken, muziekinstrumenten en geschriften met een immorele strekking. Die werden op de Piazza della Signoria verbrand. Daarbij gingen ook schilderijen van Sandro Botticelli verloren.
Op 13 mei 1497 excommuniceerde Paus Alexander VI Savonarola en in 1498 volgde zijn executie door verhanging en verbranding. Men beschuldigde hem van hoogverraad, het uiten van profetieën en religieuze dwalingen. Niccolò Machiavelli was getuige van de terechtstelling. Ten behoeve van het proces vervalste men zelfs een aantal stukken. Dit proces was duidelijk onrechtmatig.
Het eigenmachtige optreden van Savonarola dat bepaald hardhandig en radicaal mag heten, valt niet eenvoudig positief of negatief te beoordelen. Het Florence in de tijd van Savonarola is beschreven in 'De geboorte van Venus', een roman van Sarah Dunant.
Savonarola's preken, die bol stonden van dood, verderf en de verwachte apocalyps, leidden o.a. bij de jonge Michelangelo en Pico della Mirandola tot grote bewondering, gevolgd door innerlijke tweestrijd. Enerzijds dienden zij de kunst af te zweren, maar anderzijds moesten zij via de kunst Savonarola's visioenen van dood en verderf tonen. Zo vindt Savonarola paradoxaal genoeg zijn weg als belangrijk beïnvloeder van de meest progressieve kunst uit zijn tijd.
