Keizer

Keizer is de hoogste vorstelijke titel die er bestaat en heeft de betekenis van soeverein wereldlijk leider. Het vrouwelijke equivalent is keizerin.

De titel keizer is afgeleid van de Latijnse eigennaam Caesar, hoewel het Latijnse equivalent imperator is. Caesar was het cognomen van Gaius Julius Caesar. Hij werd door de senaat benoemd tot dictator perpetuus ("eeuwig leider"). In feite herstelde men hiermee de monarchie in het Romeinse Rijk. Het cognomen werd later ook aan zijn opvolgers gegeven, die evenals Gaius Julius dictator voor het leven waren en als imperator over het Romeinse Rijk heersten. Langzamerhand werd Caesar een synoniem voor de titel van imperator-dictator.

[bewerk] Keizer versus koning

In de Westerse wereld was er aanvankelijk sprake van telkens slechts één keizer. Deze opeenvolgende monarchen beschouwden zich als de rechtmatige opvolgers van de Romeinse keizers. De keizer werd als een machtiger heerser dan een koning aangezien. Na het herinvoeren van de keizertitel in het jaar 800 werden de Europese koningen als een leenman van de keizer beschouwd. In hun koninkrijk fungeerden zij in naam van de keizer van het Romeinse Rijk. De keizer is in die visie de opperste door God aangeduide bewaarder van het volk en het land, terwijl een koning slechts in zijn land als vorst is verkozen. Het keizerdom put ook gezag uit de christelijke profetie dat de wereld zou vergaan indien er een einde aan het Romeinse Rijk zou komen. Men streefde daarom naar een soort voortzetting van het Romeinse Rijk.

Dubbelportret keizer Wilhelm II van Duitsland en keizer Frans Jozef I van Oostenrijk

[bewerk] West-Europa

In het westen werd dit ideaalbeeld verwezenlijkt door Karel de Grote, die tot nieuwe keizer (imperator) van het Westen werd gezalfd door de paus. De titel was al 400 jaar niet meer gedragen sinds de val van het West-Romeinse Rijk in 476. In West-Europa moet de herinvoering van de keizertitel moet vooral gezien worden als een poging van de Kerk om meer politieke invloed te krijgen. Door de keizerskroning afhankelijk te maken van gunst van de paus, werd tegelijk een tegengewicht gecreëerd tegenover de Oost-Romeinse keizers. Karel de Grote kon als gezalfd door de paus zelf, als hoogste bewaarder van het geloof in de strijd tegen andere vorsten ingezet worden. De rechtmatigheid van deze nieuwe keizerstitel is altijd betwist geweest door de heersers van het Oost-Romeinse Rijk (Byzantijnse Rijk). Volgens hen waren de Oost-Romeinse keizer de rechtmatige Romeinse keizers, omdat de Oostgoot Odoaker in 476 de keizerlijke insignes en attributen van de laatste Romeinse keizer naar het hof van Constantinopel had teruggestuurd.

Na de dood van Karel de Grote en de splitsing van zijn rijk in Frankrijk, het Middenrijk van Lotharius en het Heilige Roomse Rijk, ging de keizerstitel naar zijn oudste zoon Lotharius. Toen deze lijn uitstierf, ging de titel samen met de meeste territoria van het Middenrijk naar het Duitse rijk. Hier bleef de titel zo'n 9 eeuwen lang. Formeel bleef de Duitse keizer ook heerser over de koningen van Frankrijk en Engeland, maar sommigen tijdvakken was zijn militaire macht ontoereikend om enig gezag af te dwingen. De Duitse koningen werden later meestal tot keizer gezalfd, maar niet altijd. Er moest vaak onderhandeld of zelfs oorlog gevoerd worden om de instemming van de paus te verwerven. Tijdens de Investituurstrijd liet de Duitse koning Hendrik IV bijvoorbeeld de zetelende paus Gregorius VII uit Rome verjagen, om vervolgens een tegenpaus te benoemen die hem tot keizer zou kronen.

Napoleon maakte een einde aan het Heilige Roomse Rijk in 1806. De laatste Roomse keizer, Frans II, behield nochtans zijn keizerstitel, omdat het aartshertogdom Oostenrijk werd verheven tot het keizerrijk Oostenrijk. Twee jaar voordien had Napoleon zichzelf tot keizer gekroond, omdat hij meende dat Frankrijk nu de grootsheid van het rijk van Karel de Grote weerspiegelde, in plaats van het verbrokkelde Heilige Roomse Rijk. Ook durfde hij het niet aan om de gehate Franse koninklijke monarchie opnieuw in te voeren. Op dat ogenblik waren er in de westerse wereld twee keizers. Na de val van Napoleon bleef Oostenrijk, later Oostenrijk-Hongarije, als enige de keizerstitel houden. Door de unificatie van verschillende Duitse staten uit de Duitse Bond, een proces dat zijn hoogtepunt bereikte tussen 1866-1871, beschouwden de Hohenzollerns zich als de rechtmatige opvolgers van het Heilige Roomse Rijk en erfgenamen van de keizerstitel. Dit werd officieel na de overwinning op Frankrijk in 1870. Ondertussen was ook in Frankrijk opnieuw het keizerschap ingevoerd onder Napoleon III, maar werd korte tijd later een republiek na de nederlaag in Versailles tegen het Duitse Keizerrijk.

In Oostenrijk en Duitsland-Pruisen werd het keizerdom opgeheven in 1918 na de Duitse volksopstanden ten gevolge van de nakende nederlaag in de Eerste Wereldoorlog.

[bewerk] Oost-Europa

In het oosten bleef het Oost-Romeinse Rijk met zijn keizerstitels bestaan tot de invallen van de Ottomanen er een einde aan maakten in 1453. Daar was er dus continuïteit van de keizerstitel, van Keizer Augustus tot de laatste keizer Constantijn XI. Nochtans eigenden de koningen van Moskovië zich ook de titel toe en verstevigden hun aanspraak na de val van het Byzantijnse Rijk. De titel luidt hier tsaar, wat eveneens van "caesar" is afgeleid. Zij beschouwden zich als de opvolgers van het Oost-Romeinse Rijk. Naarmate Moskovië de overheersende staat in Rusland én de Orthodoxe Kerk werd en de tsaren hun hoofdstad in Rusland gingen vestigen, werd dat beeld nog meer versterkt. De titel bleef bestaan tot in 1917, tot de Russische Revolutie.

Ook de Sultans van het Ottomaanse Rijk beschouwden zich als de opvolgers van de (Oost-)Romeinse keizers. Hadden zij immers niet de oude hoofdstad Constantinopel en het vroeger byzantijnse Midden-Oosten veroverd? Deze titel verdween in 1922 toen het sultanaat werd afgeschaft en de republiek Turkije werd gesticht.

[bewerk] Buiten Europa

• India: Koningin Victoria van Engeland verwierf de titel keizerin van India in 1877, toen India formeel deel ging uitmaken van het Britse Rijk. Er wordt wel beweerd dat haar wens om die titel te dragen werd ingegeven door jaloezie op de keizertitels van sommige van haar koninklijke familieleden in Duitsland en Rusland. Het idee werd haar waarschijnlijk ingefluisterd door minister-president Benjamin Disraeli. Toen Victoria stierf en haar zoon Edward VII haar opvolgde, kreeg hij de titel 'keizer van India'. De titel bleef in gebruik tot India in 1947 onafhankelijk werd en werd gedragen door George V, Edward VIII en George VI. In Groot-Brittannië was de keizertitel ongebruikelijk in het protocol, behalve in het monogram (bijvoorbeeld "GVIRI" : George VI Rex Imperator).
• Centraal-Afrikaanse Republiek: Dictator Jean-Bédel Bokassa, beschermeling van Frankrijk, kroonde zichzelf in 1976 met pracht en praal tot keizer. De ceremonie was een kopie van de keizerkroning van Napoleon Bonaparte. Zijn heerschappij duurde tot 1979, toen hij na moordpartijen op schoolkinderen en tegenstanders het land moest ontvluchten.
• Latijns-Amerika: Verschillende landen zoals Mexico, Haïti en Brazilië, hebben na hun onafhankelijkheid enige tijd een keizer gehad. Al deze keizerrijken zijn inmiddels republieken geworden.
• In andere delen van de wereld heeft de keizerstitel helemaal geen affiniteit met het Romeinse Rijk, zoals in China, Abessinië en Japan. Japan is tegenwoordig (2006) het enige land ter wereld dat een keizer heeft (keizer Akihito).

[bewerk] Zie ook

• Keizerskroon