Humanisme
Het woord humanisme is in de 19e eeuw voor het eerst gebruikt en komt van het Italiaanse umanista, een leraar in de vakken van de studia humaniora.
Inhoud |
[bewerk] Kenmerken
Het moderne humanisme is een niet-godsdienstig levens- en wereldbeeld. Het humanisme definieert zelf geen opperwezen. In de praktijk blijkt het humanisme een inspiratiebron zowel voor mensen die niet geloven in het bestaan van goden als voor mensen die wel in een god of in goden geloven.
Humanisme stelt de waardigheid van de mens in het wereldbeeld en de rede in de levensbeschouwing centraal. Sleutelwoorden van het humanisme zijn zelfontplooiing, vrijheid en autonomie, verantwoordelijkheid.
Kant omschrijft humanisme als "Ausgang des Menschen aus seiner selbstverschuldeten Unmündigkeit" (de overwinning van de mens op zijn onmondigheid waaraan hij zelf schuldig is).
[bewerk] Geschiedenis
In de Griekse Oudheid waren er al humanistische denkers, één daarvan was Socrates. Socrates (470-399 v. Chr.) was de eerste van de drie invloedrijkste filosofen (naast Plato en Aristoteles). Hij vond het heel belangrijk dat mensen zelf nadachten over het leven. Volgens hem moet je steeds vragen durven te stellen bij alles wat je tegenkomt in de werkelijkheid. Vertrouwen op je eigen verstand is daarbij belangrijker dan geloof in god of goden. Voor die laatste opvatting werd hij aangeklaagd en ter dood veroordeeld.
In de 14de eeuw kregen enkele Italiaanse wetenschappers belangstelling voor de Klassieke Oudheid. De verspreiding van humanistische waarden werd vergemakkelijkt door het papier (uitgevonden door de Chinezen en veel beter dan het dure en broze perkament) en de boekdrukkunst (Johannes Gutenberg). De verspreiding was echter beperkt en dus elitair (de aristocraten van de geest). Ze ontwikkelden de experimentele methode waarbij de rede en de zintuiglijke waarneming centraal stonden. Ze wilden de waarheid weten, gestaafd door bewijzen en niet meer beantwoord door de Kerk, traditie of geloof.
Toch bleven de meeste humanisten toch actief binnen de rooms-Katholieke kerk.
Hier volgen enkele historische figuren waarvan men achteraf zou kunnen stellen dat ze min of meer humanistische principes aanhingen:
- In de filologie (=kritisch tekstonderzoek):
- bekende filologen zijn Petrarca en Boccaccio. Het bekendste werk van Boccaccio is Decamerone, een verhalencyclus van 100 verhalen verteld door 10 reisgenoten)
- de Nederlander Erasmus, die in Leuven het Collegium Trilinguae stichtte
- In de staats- en maatschappijleer:
- Thomas More (premier van koning Hendrik VIII) beschreef in "Utopia" de ideale staat met presocialistische en precommunistische kenmerken. Later werd hij onthoofd omdat hij zijn koning niet wou volgen in diens afscheuring van de rooms-Katholieke kerk.
- Machiavelli pleitte in "Il principe" ervoor dat de vorst de absolute macht nastreeft, koste wat het kost. (vandaar de term machiavellisme)
- In de positieve wetenschappen:
- De Pool Nicolaus Copernicus bewees het heliocentrisme, dus belangrijk op het vlak van astronomie en fysica.
- Vesalius, de lijfarts van Karel V en Filips II, begon met vivisecties en dissecties en zette alles op papier. Hij is de grondlegger van de anatomie.
- Mercator vond de mercator of cilindrische projectie uit. Belangrijk op het vlak van cartografie.
- De naar het noorden uitgeweken Vlaming Stevin vond het decimaal stelsel uit in de wiskunde.
- Leonardo da Vinci blonk op zowel wetenschappelijk als cultureel vlak uit. Hij benaderde het dichtst het humanistische ideaalbeeld van de homo universalis.
Tijdens de periode van de Verlichting krijgen humanistische waarden opnieuw veel aandacht. In die tijd werden belangrijke impulsen gegeven aan de opkomende natuurwetenschappen.
[bewerk] Hedendaags humanisme
Na de Tweede Wereldoorlog en in de periode dat de Nederlandse samenleving verzuild was, werd in 1946 het Humanistisch Verbond opgericht - met Jaap van Praag als belangrijkste 'huisideoloog' en voorzitter tot 1967 - als alternatief voor de dominante kerken. In 1945 was Humanitas opgericht die welzijnszorg bood uit een niet-kerkelijk en niet-godsdienstig perspectief. De kerken verzetten zich aanvankelijk sterk tegen de invloed van het humanisme.
In de tweede helft van de 20e eeuw had het georganiseerd humanisme een overwegend anti-kerkelijk en emancipatoir karakter. Aan het begin van de 21ste eeuw wordt steeds meer duidelijk dat binnen het humanisme zowel atheïsten, agnosten als gelovigen een plaats vinden. Het niet-godsdienstige karakter van het humanisme is dus niet anti-godsdienstig. Er kan onderscheid gemaakt worden naar seculier humanisme en religieus humanisme.
Een andere recente ontwikkeling binnen het georganiseerd humanisme is de onderlinge toenadering van uiteenlopende humanistische organisaties. Een voorbeeld daarvan is de Nederlandse Humanistische Alliantie.
[bewerk] Bekende humanisten
Een aanhanger van het humanisme wordt humanist genoemd. Omdat het begrip 'humanisme' betrekkelijk jong is, is het riskant om historische figuren 'humanist' te noemen. Bovendien herbergt het humanisme tegenstrijdige principes, zoals verantwoordelijkheid voor de medemens en recht op zelfbeschikking. Voor elke humanist verhouden deze waarden zich anders tot elkaar. Dat gezegd hebbende, zouden de volgende historische figuren (min of meer) tot het humanisme gerekend kunnen worden:
- Rudolphus Agricola (Nederland)
- Isaac Asimov (Verenigde Staten)
- Johannes Calvijn (Frankrijk)
- Anton Constandse (Nederland)
- Nicolaes Cleynaerts (België)
- Richard Dawkins (Verenigd Koninkrijk)
- Albert Einstein (Verenigde Staten)
- Desiderius Erasmus (Nederland)
- Erich Fromm (Verenigde Staten)
- Johann von Goethe (Duitsland)
- Justus Lipsius (België)
- Montaigne (Frankrijk)
- Thomas More (Verenigd Koninkrijk)
- Thomas Paine (Verenigde Staten)
- Jaap van Praag (Nederland)
- François Rabelais (Frankrijk)
- Bertrand Russell (Verenigd Koninkrijk)
- Friedrich von Schiller (Duitsland)
- Jean-Paul Sartre (Frankrijk)
- Socrates (Griekenland)
- Baruch de Spinoza (Nederland)
- Voltaire (Frankrijk)
- Kurt Vonnegut (Verenigde Staten)
[bewerk] Humanistische bewegingen
- Humanistisch Verbond
- Humanistische Alliantie
- Vrije Gemeente (religieus humanisme)
- Freethinker.nl (atheïstisch) (vrijdenkerij)
- de Vrije Gedachte (atheïstisch) (vrijdenkerij)
- Alevieten (Islamitisch)
- Unie Vrijzinnige Verenigingen
[bewerk] Zie ook
- Humanist (tijdschrift)
- Religieus humanisme
- Westerse cultuur
- Humanistische psychologie
- Transhumanisme
