Midden-Oosten
Het Midden-Oosten is de naam die gegeven wordt aan het gebied dat de grens vormt tussen Europa, Azië en Afrika (grofweg het meest oostelijke gedeelte van de Middellandse Zee plus achterland). Het begrip ontstond in 1918, na het uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk. Tot de Eerste Wereldoorlog sprak men van het Nabije Oosten, een term die onder andere in het Duits en de geschiedeniscontext nog steeds wordt gebruikt.
Inhoud |
[bewerk] Andere namen
Het Midden-Oosten is, net als het Verre Oosten, een eurocentrische term, het gaat uit van het geografische gezichtsveld van Europa. Andere termen hebben echter ook hun tekortkomingen. Zo is de benaming West-Azië weliswaar neutraler omdat deze niet uitgaat van een centrale positie van Europa in de wereld maar niet goed geschikt omdat deze de Afrikaanse landen Libië, Soedan en het grotendeels Afrikaanse Egypte uitsluit. Ook de benaming Arabische wereld voldoet niet omdat die niet-Arabische landen zoals Iran, Israël en Turkije buitensluit terwijl die dikwijls wel tot het Midden-Oosten worden gerekend.
Ondanks het feit dat 'Midden-Oosten' een eurocentrische term is, betekenen ook het Arabische ( الشرق الأوسط ) en het Hebreeuwse (המזרח התיכון) equivalent letterlijk 'het Midden-Oosten'.
Een andere term die wel goed overeenkomt, is de Oriënt (vandaar ook Oriënt-Express). Misleidend dan weer is dat de wetenschappelijke discipline oriëntalistiek, die zich bezighoudt met de bestudering van de "oosterse" geschiedenis, de cultuur, de talen, religie en volkeren, een veel ruimer gebied bestrijkt.
[bewerk] Landen
De landen en gebieden die tot het Midden-Oosten worden gerekend kunnen enigszins variëren, maar in het algemeen gaat het om:
Bahrein – Egypte – Irak – Iran – Israël – Jemen – Jordanië – Koeweit – Libanon – Libië – Oman – Palestijnse Autoriteit – Qatar – Saoedi-Arabië – Soedan – Syrië – Turkije – Verenigde Arabische Emiraten
Naast de "vaste" bewoners van deze landen (Arabieren, Turken, Koerden, Iraniërs, Joden, enz.) wordt het Midden-Oosten ook nog altijd bevolkt door nomaden die in de woestijn leven waarbij met name aan de Bedoeïenen moet worden gedacht.
[bewerk] Belang
Het Midden-Oosten is om verschillende reden van belang:
- Het Midden-Oosten ligt op het kruispunt van drie continenten: Europa, Azië en Afrika. Hierdoor heeft zij dikwijls een culturele en economische brugfunctie vervuld tussen diverse aangrenzende gebieden.
- Het Midden-Oosten is de bakermat van drie belangrijke, grote godsdiensten met bijbehorende culturele ontwikkelingen: het jodendom, het christendom en de islam. Deze drie wereldreligies hebben in het Midden-Oosten hun heilige plaatsen (zie verder Religieuze betekenis).
- Het Midden-Oosten beschikt over de grootste olievoorraden in de wereld. Economisch en – daaraan gekoppeld – politiek is dit een zeer belangrijk gebied.
- Het Midden-Oosten is een permanente bron van politieke, militaire, etnische en religieuze spanningen, zowel nationaal als internationaal.
- Het Midden-Oosten herbergt het in Egypte gelegen Suezkanaal dat een van de belangrijkste scheepvaartroutes van de wereld is.
- Het Midden-Oosten heeft in belangrijke mate bijgedragen aan andere beschavingen alsmede de beschaving in zijn algemeenheid. Zo is het hedendaags gehanteerde getallensysteem, dat bestaat uit de getallen 0 tot en met 9, van Arabische komaf. Zij heeft als doorgeefluik voor de wetenschappelijke en de filosofische kennis van de oude Grieken gefungeerd waaraan zij het nodige heeft toegevoegd. De wereldwijd gebruikte jaartelling is gebaseerd op de (vermoedelijke) geboorte van Jezus Christus in Bethlehem.
- Het Midden-Oosten heeft diverse historische relaties met andere gebieden in de wereld. Het gaat dan om toestanden en gebeurtenissen als het Romeinse Rijk, het Byzantijnse Rijk, de Kruistochten, het Turkse Rijk, de invallen van de Mongolen, de Eerste Wereldoorlog, de Britse koloniën, de Britse en Franse mandaatgebieden en de Amerikaanse en Russische belangen en bemoeienissen.
[bewerk] Beknopte geschiedenis
[bewerk] Vóór Christus
Rond 2400 v. Chr. waren in het gebied van Mesopotamië (ongeveer overeenkomend met het huidige Irak) al grote beschavingen te vinden. Onder meer de Sumeriërs, Assyriërs, Babyloniërs en andere volken vormden in het gebied opeenvolgend grote staten. Niet veel later ontstond in Egypte de Oud-Egyptische beschaving.
In de periode tussen 1500 en 1000 v. Chr. veroverden de Israëlieten grote delen van Kanaän. Hieruit ontstond in de 11e eeuw v. Chr. het Israëlitische koninkrijk.
Vanaf ongeveer 500 v. Chr. werd de regio gedomineerd door enkele grote rijken. De eerste was het Perzische Rijk, dat zich uitstrekte over Perzië, Mesopotamië en Syrië. Het Perzische Rijk werd in de 4e eeuw v. Chr. verslagen door Alexander de Grote die het gebied inlijfde bij het Macedonisch-Griekse Rijk. Hierdoor kwam deze regio in aanraking met de Griekse taal en cultuur waaruit het Hellenisme ontstond. De volgende 200 jaar kwamen enkele Griekssprekende dynastieën op waaronder de Seleuciden in Syrië en de Ptolemaeën in Egypte.
In de 1e eeuw v. Chr. werd een deel van het gebied (de streek rondom de Middellandse Zee) veroverd door het Romeinse Rijk. Hierdoor werd dit gedeelte van het Midden-Oosten verenigd met Noord-Afrika en een groot deel van Europa.
[bewerk] Eerste eeuwen na Christus
In de eerste eeuwen na Christus verspreidde het christendom zich over de door de Romeinen bezette gebieden van het Midden-Oosten. In de 4e eeuw werd het Romeinse Rijk opgevolgd door het Byzantijnse Rijk met als hoofdstad Constantinopel (het huidige Istanbul). Ten oosten van het Byzantijnse Rijk, in Perzië, kwamen de Parthen en later de Sassaniden op. Mesopotamië lag als een buffer tussen het Byzantijnse Rijk en de Perzische rijken in.
[bewerk] Opkomst islam
Door de opkomst van de islam kreeg het Midden-Oosten in korte tijd een cultuur, religie en een identiteit ten opzichte van Europa en Afrika die het in de 21e eeuw in grote lijnen nog steeds heeft. Na de komst van de islam, in de 7e eeuw na Christus, wordt dit gebied goeddeels door deze wereldreligie getempeld, hoewel er ook nog andere culturen en religies (bijvoorbeeld de Kopten in Egypte), zijn. Vanaf 634 werd de islam door volgelingen van Mohammed verspreid vanaf Mekka. Mohammed en zijn volgelingen stichtten het Arabische Rijk. In 636 werd Palestina veroverd, in 637 Mesopotamië, in 640 Egypte en Syrië en in 642 Perzië. Weliswaar werd de islam als religie niet opgedrongen, maar de voordelen, zoals belasting en privileges, waren voor veel niet-moslims reden om zich te bekeren.
Het Arabisch, de taal van de Koran, werd de lingua franca van het Midden-Oosten. Het geloof in één leider of kalief, zowel religieus als wereldlijk, leidde tot de vorming van het kalifaat. In deze tijd verklaarden de Arabische moslims de oemma, één land voor alle moslims, als een (religieus) ideaal te zien.
Maar al snel kwamen er scheuren in het verenigde Midden-Oosten. Met de dood van Kalief Ali nabij de stad Koefa in 661 trad een definitieve scheuring op binnen de islam: het soennisme en het sjiisme ontstonden. In het oosten werd Perzië weer snel min of meer onafhankelijk.
De Arabische legers veroverden steeds meer gebieden in Noord-Afrika en Spanje. Ook voeren Arabische handelsschepen naar India, Indonesië en langs Oost-Afrika.
Het Midden-Oosten kende in deze periode een grote culturele bloei. Waar Europa na de val van het Romeinse Rijk in een diepe crisis kwam, met een dalende bevolking, invasies en opkomende armoede, kwamen steden als Alexandrië, Basra, Damascus en vooral Bagdad tot grote bloei. De bevolking van deze steden groeide en op gebieden als literatuur, architectuur, geneeskunde en wetenschap kwam de regio mijlenver voor te liggen op Europa.
[bewerk] Kruistochten
Toen in 1071 het christelijke Byzantijnse Rijk in de Slag bij Manzikert door de islamitische Seltsjoeken verslagen werd, stuurde de Byzantijnse keizer Alexius I van Byzantium een verzoek om hulp aan Paus Urbanus II. Deze organiseerde in 1095 de eerste kruistocht en dit leger van kruisvaarders veroverde Jeruzalem in 1099. De kruisvaarders richtten een bloedbad aan onder joden en moslims. Hierna stichtten zij het Latijnse Koninkrijk van Jeruzalem, evenals drie andere staatjes. De rijken van de Abbasiden, Seltsjoeken en Fatimiden reageerden enigszins onverschillig aangezien zij nauwelijks geïnteresseerd waren in het gebied.
In 1187 veroverde de Koerdische leider Saladin Jeruzalem op de kruisvaarders. In tegenstelling tot de kruisvaarders 88 jaar eerder, spaarde hij de levens van de inwoners. Hierna werden nog verschillende kruistochten georganiseerd, maar geen daarvan waren van grote invloed op het Midden-Oosten.
[bewerk] Mongolen
In 1219 vielen Mongoolse troepen onder leiding van Dzjengis Khan het Midden-Oosten binnen. In 1243 werden de Seltsjoeken vazallen en met de val van de hoofdstad Bagdad in 1258 werd het Abbassidenkalifaat vernietigd. In 1258-1260 werden de Mammelukken uit Syrië verdreven. De Mongolen bleven tot de dood van Timoer Lenk in 1405 de grootste macht in het Midden-Oosten.
[bewerk] Ottomaanse Rijk
Rond 1300 kwam in Anatolië Osman I aan de macht en hij stichtte het Ottomaanse Rijk. Nadat het in de eerste eeuwen van zijn bestaan op de Balkan en in Oost-Europa veel gebied had veroverd, begon het rijk in 1516 met de verovering van Syrië, Palestina en Egypte op de Mammelukken. In 1517 erkende de Sjarif van Mekka de Sultan als Kalief. In 1534 werd Bagdad veroverd en in 1546 Basra. Ook Bahrein en delen van Oman en Jemen vielen onder Ottomaanse controle. Tot aan de Eerste Wereldoorlog hield het Ottomaanse Rijk zijn greep op het Midden-Oosten.
[bewerk] Eerste Wereldoorlog
Tijdens de Eerste Wereldoorlog, waarin het Ottomaanse Rijk verslagen werd door de Entente, veranderde de politieke situatie ingrijpend. Van de meeste huidige staten werd tijdens deze oorlog het grondgebied bepaald. De Britten haalden Hoessein ibn Ali, de Sjarif van Mekka, over om de Arabische Opstand tegen de Ottomanen te beginnen. De Britten beloofden de Sjarif onafhankelijkheid voor de Arabieren. Zover kwam het echter niet, want na de oorlog besloot de Volkerenbond dat de nieuwe landen Irak, Transjordanië, en Palestina onder Brits mandaat en Syrië en Libanon onder Frans mandaat kwamen te vallen. De Britten gaven Irak en Transjordanië een zekere autonomiteit, de andere gebieden bleven onder strengere controle.
[bewerk] Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog ging grotendeels aan het Midden-Oosten voorbij. Iran dat de zijde van Duitsland had gekozen, werd vervolgens door de geallieerden binnengevallen. Generaal Erwin Rommel bereikte vanuit Libië Egypte, maar de Britten wisten stand te houden.
[bewerk] Einde van de mandaten en de Koude Oorlog
Binnen enkele jaren na de oorlog werden de verschillende mandaten opgeheven en werden deze landen zelfstandig. Op 22 maart 1945 werd de Arabische Liga gevormd.
In 1917 was de Balfour-verklaring uitgegeven, die de Joden de vorming van een Joods Nationaal Tehuis in Palestina beloofde. Nadat het Britse mandaat voor Palestina afliep, werd de staat Israël uitgeroepen. De Arabieren, die al decennia tegen de instroom van joden waren, verklaarden prompt de oorlog, wat leidde tot de Eerste Arabisch-Israëlische oorlog.
In 1956 wilden de Fransen en Britten het Suezkanaal, dat door de Egyptische president Nasser genationaliseerd was, opnieuw onder controle krijgen. Zij maakten een geheime afspraak met Israël, dat zelf de Sinaï wilde controleren om Egyptische aanvallen te kunnen weerstaan, waarna de Suezcrisis van 1956 een feit was. De Verenigde Staten steunden de aanval niet, waarmee de VS aan invloed wonnen. Ook de Sovjet-Unie mengde zich in de politiek van het gebied, op zoek naar invloed. De Sovjets steunden verschillende landen in hun arabisch-nationalistische aspiraties.
Na de Zesdaagse Oorlog van 1967 werden veel Palestijnen naar Jordanië verdreven, vanwaar uit zij terroristische aanslagen begonnen te organiseren. Gedurende de jaren zeventig en tachtig werden, wereldwijd, vele vliegtuigkapingen, gijzelingen en ontvoeringen uitgevoerd.
Nadat in 1979 de Iraanse Revolutie werd gehouden, waarbij de pro-westerse sjah werd afgezet ten gunste van de fundamentalistische ayatollah Khomeini, viel buurland Irak onder Saddam Hoessein Iran binnen. De bloedige Irak-Iranoorlog duurde zeven jaar en kostte waarschijnlijk aan 1 miljoen mensen het leven.
[bewerk] Einde van de 20e eeuw
In 1990 viel Irak buurland Koeweit binnen. Vrijwel de gehele Arabische wereld veroordeelde de inval en onder leiding van de Verenigde Staten werd in de Golfoorlog van 1990-1991 Koeweit bevrijd.
De Palestijnse leider Yasser Arafat had in het conflict tussen Irak en de coalitie officieel een bemiddelende rol, maar veel Arabische landen vonden dat Arafat teveel op de hand van Saddam Hoessein was. Als gevolg hiervan werd de geldkraan naar de PLO vanuit de Arabische wereld grotendeels dichtgedraaid. De PLO kwam hierdoor in grote problemen en moest haar koers herzien.
In Oslo werden 'geheime' vredesbesprekingen gehouden tussen Israël en de Palestijnen, waarna in 1993 de Oslo-akkoorden gesloten worden. De Palestijnen krijgen beperkte autonomie met uitzicht op een eigen staat in ruil voor de erkenning van Israël. Yasser Arafat, de Israëlische minister-president Yitzhak Rabin en de Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Shimon Peres ontvingen hiervoor de Nobelprijs voor de Vrede.
[bewerk] 21e eeuw
Ondanks de Oslo-akkoorden kwam er geen rust in de regio. Na een bezoek van de Israëlische oppositieleider Ariel Sharon aan de Tempelberg en de Klaagmuur eind september 2000 brak de Tweede Intifada uit. Anno 2005 is er nog steeds sprake van dagelijks geweld, waarbij aan beide kanten veel slachtoffers vallen. De Tweede Intifada wordt gekenmerkt door bloedige zelfmoordaanslagen door Palestijnse terroristen en liquidaties van Palestijnse leiders door het Israëlische leger. Aan beide kanten vallen hierdoor veel slachtoffers, vooral onder de burgerbevolking.
Op 11 september 2001 werd de wereld opgeschrikt toen drie, door fundamentalistische moslims van al Qaida, gekaapte vliegtuigen zich in het World Trade Center en het Pentagon boorden. Een vierde vliegtuig stortte neer in onbewoond gebied. De Verenigde Staten openden de Oorlog tegen het terrorisme. Allereerst werd Afghanistan aangevallen, waar al-Qaida diverse bases had. Het Talibanregime in Afghanistan werd verdreven. Begin 2003 werd Irak in de Irakoorlog binnengevallen en Saddam Hoessein afgezet.
Het moslimterrorisme leidde ook in Egypte, Saoedi-Arabië en Jordanië tot aanslagen.
Zie ook: Recente geschiedenis van het Midden-Oosten.
[bewerk] Conflicten
In het Midden-Oosten zijn diverse conflicten gaande of waren in het (recente) verleden van belang.
[bewerk] Grensconflicten
Niet alle grenzen in het Midden-Oosten zijn goed gedefinieerd. Veel van de grenzen zijn gedefinieerd aan het einde van de Eerste Wereldoorlog door de verschillende verdragen die door de Volkenbond zijn bekrachtigd. Zo was de directe aanleiding voor de Irak-Iranoorlog een onduidelijke locatie van de grens in het zuiden van de landen. Ook gedeeltes van de grenzen tussen Saoedi-Arabië en Jemen en tussen Saoedi-Arabië en Irak zijn niet goed gedefinieerd, maar leiden vooralsnog niet tot grote conflicten.
[bewerk] Dictatoriale regimes
Een aantal landen in het Midden-Oosten wordt dictatoriaal of autoritair geregeerd, al neemt dit aantal langzaam af. De enige landen waar helemaal niet gestemd kan worden zijn Libië en Syrië .
Wel is de democratie in de meeste landen nog zeer beperkt. Zo stond Egypte tot voor kort geen deelname toe van andere partijen aan de presidentsverkiezingen, dit werd mede gedaan om fundamentalistische kandidaten te weren. In Iran moeten politici 'gescreend' worden door een geestelijke raad (Raad van Hoeders) die bepaalt of zij deel mogen nemen aan de verkiezingen of niet. In Jordanië is kritiek hebben op de koning strafbaar.
Een meerderheid van landen, zoals Israël, Turkije, Jordanië, Libanon, Koeweit, Egypte, Irak, Iran, de Palestijnse Autoriteit, Saoedi-Arabië (op gemeenteniveau) en de Verenigde Arabische Emiraten kent gehele of (sterk) beperkte democratische verkiezingen. De democratie is in deze landen vaak nog beperkt, maar onder interne en internationale druk neemt het democratisch gehalte wel langzaam toe.
[bewerk] Etnische spanningen
Minderheden (bijvoorbeeld Koerden, Druzen, Kopten, etc.) worden vaak niet gelijkwaardig behandeld of zelfs systematisch onderdrukt.
Vaak hebben dergelijke spanningen een etno-religieuze achtergrond. Zo verschillen soennieten en sjiieten etnisch niet of nauwelijks van elkaar en zelfs de religieuze verschillen zijn (vergeleken tussen protestanten en katholieken) vrij beperkt. In Irak anno 2005 plegen soennieten zeer regelmatig aanslagen op sjiieten met honderden doden tot gevolg. Ook in andere streken zoals Saoedi-Arabië worden sjiieten slechter behandeld. In Iran worden bijvoorbeeld Arabieren (in het zuidwesten van het land) achtergesteld.
Ook het traditionele denken in stammen en clans leidt tot een achterstelling van groepen.
In Libanon zijn de etnische en religieuze tegenstellingen een al decennia voortdurende bron van spanning, al is dit de laatste jaren afgenomen.
In Israël worden Israëlische Arabieren volgens diverse onderzoeken achtergesteld ten opzichte van joden.
[bewerk] Verdeling van de olierijkdom
Het Midden-Oosten is gezegend met de grootste oliereserves ter wereld. De oliereserves zijn niet gelijk verdeeld over het gebied. Sommige landen hebben veel reserves, andere vrijwel niets. Saoedi-Arabië heeft verreweg de grootste hoeveelheid olie, gevolgd door Irak en Iran. De kleine Golfstaten hebben eveneens aanzienlijke reserves. In 1990 viel Irak Koeweit binnen om het in te lijven, waarbij de olierijkdom van het land als één van de redenen werd gezien.
[bewerk] Seculiere waarden versus religieuze waarden
In het Midden-Oosten is in de loop van de 20e eeuw in veel landen een seculiere regering aan de macht gekomen. Soms leggen deze regeringen dwingende maatregelen op tegen religieuzen en worden kleding en religieuze gebruiken afgedaan als 'achterlijk' of zelfs verboden. Dit leidt tot conflicten met religieuze groepen. In andere landen daarentegen blijft het bewind vaak traditioneel islamitisch, wat dan weer op weerstand van moderne hervormers stuit, die voor democratie of vrouwenrechten strijden.
Volgens de meeste onderzoekers, zoals Karen Armstrong, kan het moslimfundamentalisme niet los gezien worden van de onderdrukking van religieuze waarden door seculiere machthebbers en het verlies in vertrouwen in wat het (westers) secularisme zou brengen. Voorbeelden van uitvloeisels hiervan zijn de Iraanse revolutie, de opkomst van islamistische partijen zoals de Moslimbroederschap in Egypte en de opkomst van terroristische organisaties zoals Al Qaida.
Niet alleen richten deze groepen zich tegen het Westen of Israël, maar vaker nog zijn seculiere partijen, zoals president Anwar Sadat van Egypte, of zelfs andere groepen moslims het slachtoffer, zoals de sjiieten in Irak anno 2005.
Niet alleen in islamitische landen speelt deze problematiek, ook in Israël en Libanon zijn er spanningen tussen seculiere waarden en religieuze waarden.
Zie ook Al Qaida, Hezbollah, Hamas, FIS
[bewerk] Israëlisch-Arabisch conflict
Sinds haar oprichting in 1948 vormt de staat Israël een bron van spanning. De Arabische landen hebben gepoogd Israël te vernietigen en Israël heeft in de diverse oorlogen gebieden veroverd op Arabische landen. Met Egypte en Jordanië is inmiddels een vredesakkoord gesloten. Naast territoriale aanspraken uit Arabisch nationalisme, is herovering voor de islam voor Iran en vele moslimfundamentalisten een doel. Een mogelijke oplossing zou de door de Arabieren voorgestelde Land voor Vrede-oplossing zijn, waarbij de Arabische landen Israël erkennen, mits zij de in 1967 veroverde gebieden verlaten. Eén van de belangrijkste twistpunten hierbij is de status van Jeruzalem en de bezetting van de Westelijke Jordaanoever. De Routekaart voor Vrede lijkt anno 2006 in het slop te zitten.
[bewerk] Gebrek aan water
Het Midden-Oosten is een relatief droog gebied. Rondom de belangrijkste rivieren Nijl, Eufraat, Tigris en de veel kleinere Jordaan, maar ook vele andere waterbronnen, lopen diverse bestuurlijke conflicten. Tot op heden zijn er geen gewapende conflicten geweest waarbij water de hoofdrol speelde, maar met een toenemende bevolking en het verder opraken van waterbronnen wordt dit door experts in de toekomst niet ondenkbaar geacht.
De bouw van enkele grote stuwdammen in Turkije, in de bovenloop van Eufraat en Tigris, is tegen de zin van stroomafwaarts gelegen landen als Syrië en Irak.
Water van de Jordaan wordt door Israël, Libanon en Jordanië gebruikt voor irrigatiedoeleinden. De Golan vormt niet alleen een strategische hoogte, maar is tevens een belangrijke bron van water voor de Jordaan.
De rivier de Nijl wordt ook door Soedan gebruikt voor irrigatie, wat leidt tot minder water voor Egypte.
[bewerk] Positie van vrouwen
In veel landen in deze regio zijn vrouwen achtergesteld en mogen zij maar in beperkte mate deelnemen aan het publieke leven, al zijn er diverse variaties in deze beperkingen. Wel hebben zij in vrijwel alle landen die democratisch zijn (zie elders) zowel actief als passief kiesrecht. Het enige land waar dat niet zo is, is Saoedi-Arabië.
[bewerk] Godsdienst en cultuur
[bewerk] Religieuze betekenis
Zie ook: Geschiedenis van het jodendom, Geschiedenis van het christendom en Geschiedenis van de islam.
Het Midden-Oosten is de bakermat van verschillende godsdiensten. Drie religies met wereldwijde betekenis vinden hier hun oorsprong: jodendom, christendom en islam; de laatste twee zijn zelfs de grootste godsdiensten van de wereld. Ook hun bijbehorende heilige boeken, te weten de Tenach, de Bijbel en de Koran dragen het stempel van de cultuur van het Midden-Oosten. Verder rekenen veel aanhangers op toekomstige belangrijke gebeurtenissen in dit gebied. Zo verwachten (bepaalde) joden de komst van de messias die de tempel in Jeruzalem zal herbouwen en dat God vanaf de nabijgelegen Olijfberg zal beginnen met het opnieuw tot leven wekken van alle gestorvenen. Veel christenen verwachten op hun beurt dat Jezus, die zij als de messias beschouwen, uit de hemel zal terugkeren op de al eerder genoemde Olijfberg teneinde vanuit Jeruzalem zijn vrederijk op te richten. Moslims daarentegen verwachten dat de messias (vaak ook Jezus, soms de mahdi) in Mekka zal komen om daar een wereldgericht te houden. Voorts is Mekka voor hen van groot belang omdat zij zich in hun gebed richten tot die stad en het een begeerte en een plicht van elke moslim is om tenminste eenmaal in zijn leven Mekka met het heiligdom de Ka'aba te bezoeken.
De verschillende aspiraties van deze godsdiensten zorg(d)en soms ook voor onderlinge conflicten. In het verleden was dit bijvoorbeeld het geval met de kwestie van de Kruistochten waarbij Europese christelijke ridders met aanhang het Heilige Land van de islamitische overheersing wilden ontdoen.
En de strijd tussen de joodse Israëliërs enerzijds en de Palestijnen en bepaalde Arabische landen anderzijds heeft gedeeltelijk ook een religieuze dimensie (gekregen) waarbij het vooral gaat om de status van het oude deel van Jeruzalem en daarbinnen om het complex van de Tempelberg.
[bewerk] Muziek
Het Midden-Oosten kent een eigen muziekvorm die in geen enkele andere muziekcultuur terug te vinden is. Net als in de westerse muziek gaat de Arabische muziek uit van een toonladder van 8 tonen, maar deze zijn onderverdeeld in 17 ongelijke delen (ook wel kwarttonen genoemd). De melodie kan gebruikmaken van al deze ongelijke delen. Hierdoor zijn vormen mogelijk, die met de Westerse octaafsysteem vrijwel onmogelijk zijn. De Arabische muziek heeft hierdoor een geheel eigen geluid.
Een typisch Arabisch muziekinstrument is de ud (ook "oed"), in het Nederlands Arabische luit genoemd. De ud is ontstaan uit de Byzantijnse luit en enkele muziekinstrumenten die al voor de komst van de islam gebruikelijk waren, zoals de mizhar en kiran, en de Perzische barbat en sintar.
Bekende Arabische zangeressen die over het hele Midden-Oosten bekend zijn, zijn Umm Kulthum en Farid al-Atrash.
Andere zangers en zangeressen hebben een weer op het Westen georiënteerde muziekstijl. In Europa bekendere voorbeelden zijn Ofra Haza en Noa, beiden uit Israël.
[bewerk] Literatuur
De oudst bekende Arabische literatuur komt uit de periode tussen de 4e en de 7e eeuw. Deze oude literatuur bestaat voornamelijk uit poëzie die handelde over het leven van alledag. Kort na de opkomst van de islam kwam er een korte inzinking in de ontwikkeling van deze poëzie ten gunste van Koran-gerelateerde literatuur. Maar tijdens de economische en culturele bloeiperiode vanaf de 8e en de 9e eeuw, kwam ook de literatuur weer opzetten. Bekende schrijvers uit die tijd zijn Abu Nuwas (overleden in 810), Masudi (overleden in 956), Ibn Khaldun (1332-1406), Al Ghazali (1058-1111), Abu Muhammad Al-Kasim Al Hariri (1054-1122). Een bekend literair werk uit die tijd is De Verhalen van Duizend En Een Nacht.
Tussen ruwweg 1300 en 1900 kwam de Arabische literatuur weer in een dip te zitten. Aan het begin van de 20e eeuw kwam de literatuur weer in een opleving. Bekende hedendaagse Arabische schrijvers zijn Naguib Mahfouz (1911-2006), winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur, Mahmud Tymur, Ahmad Shawqi (1868-1932), Tawfiq al-Hakim (1898-1987) en de Libanees-Amerikaanse schrijver Khalil Gibran (bekendste boek De Profeet). Daarnaast zijn er enkele beroemde dichters uit de regio afkomstig, zoals Hafiz Ibrahim (1872-1932) en Nazik al-Malaikah.
Ondanks deze grote namen is de literaire productie in het Midden-Oosten klein in vergelijking met andere werelddelen klein qua omvang. Volgens het Arab Human Development Report uit 2003 werden in 1996 slechts ongeveer 2000 literaire boeken gepubliceerd in alle Arabische landen. Een verkoop van 5000 voor het hele Arabische taalgebied (ruim 270 miljoen inwoners) geldt als hoog. Dit komt onder meer omdat in de Arabische cultuur het vertellen van verhalen in groepsverband socialer wordt gevonden dan het (in je eentje) lezen van een boek. Ook de hoge ongeletterdheid en de censuur die in een aantal landen nog steeds op geschreven teksten wordt toegepast worden als redenen opgegeven.
[bewerk] Cinema
Met name in Egypte en Turkije zijn films populair. Egypte is de belangrijkste producent van films in de regio. Hierdoor kan het Egyptisch dialect van het Arabisch in vrijwel het hele Midden-Oosten verstaan worden. De dominante rol van de Egyptische filmindustrie is echter kleiner dan in de jaren '50 en '60 van de vorige eeuw. Toen werden jaarlijks honderden films in Egypte gemaakt, aan het begin van de 21 eeuw zijn dit er nog maar zo'n tien per jaar. Belangrijkste redenen voor deze afname zijn de toenemende concurrentie van met name Amerikaanse films, de boycot van Egyptische films door veel Arabieren vanwege de vrede die Egypte met Israël gesloten heeft, verschillende censuurregels in de landen en de burgeroorlog in Libanon, dat voor de oorlog een grootafnemer van Egyptische films was.
Bekende filmmakers uit de bloeiperiode van de Egyptische filmindustrie zijn Kamil el-Telmassani (bekende film: The Black Market uit 1946) en Kamal al-Sheikh (bekende film: Life or death, 1954)), Youssef Chahine, (Cairo station, 1958), Henri Barakat en Chadi Abdelsalam (The Mummy uit 1970).
Ook de Turkse filmindustrie, ook wel Yesilçam genoemd naar een straat in Istanbul waar de grote filmmaatschappijen zijn gevestigd, kende een bloeiperiode halverwege de vorige eeuw. In die periode werden enkele honderden films per jaar geproduceerd. Na de militaire staatsgreep in Turkije kwam de filmindustrie onder zware censuur te staan en ondanks het feit dat Turkije inmiddels een parlementaire democratie is, zijn er anno 2004 nog steeds verhalen over censuur op films.
Een bekende naam uit de Turkse filmindustrie is Yilmaz Guney, een schrijver/acteur die controversiële films maakte. In de jaren '70 werd hij gevangengezet. Na zijn ontsnapping uit de gevangenis vluchtte hij naar Frankrijk, waar hij de film Yol maakte die in 1982 een Gouden Palm won op het het filmfestival van Cannes.
[bewerk] Televisie
De televisie, vooral via de satelliet, is van toenemende populariteit. Er zijn drie belangrijke, officieel onafhankelijke nieuwszenders: Al Jazeera, Al Arabia en Al Hurra (deze laatste is door de VS gesponsord). Daarnaast zijn er nog entertainment- kanalen zoals MBC en het Libanese Future TV.
De Arabische versie van Idols, waarbij deelnemers uit verschillende landen mee deden, was bijzonder populair. Uiteindelijk stemden 15 miljoen mensen, de winnaar was een student uit Libië.
In het Midden-Oosten zijn er ook programma's geweest die door een (dictatoriale) regering werden verboden. Zo werd de Arabische versie van Big Brother al na twee dagen door de regering van Dubai verboden.
[bewerk] Internet
Hoewel internettoegang in het Midden-Oosten in vergelijking met West-Europa nog beperkt is, speelt het een toenemende rol in de uitwisseling van informatie. Internet is in veel landen nog sterk gecontroleerd door de overheid.
In bijvoorbeeld Iran wordt er door bloggers actief politieke oppositie gevoerd.
Tijdens de Irakoorlog hield de Irakees Salam Pax een blog bij vanuit Bagdad, waarbij hij zijn visie op de oorlog naar de rest van de wereld kon verspreiden.
[bewerk] Literatuur
- Het Midden-Oosten: 2000 jaar culturele en politieke geschiedenis, Bernard Lewis en Sara Lewis, 2004, 431 blz., uitgeverij Forum - Amsterdam, ISBN 9022539652
- Het Midden-Oosten: een politieke geschiedenis, Ruud Hoff, 1991, Het Spectrum BV te Utrecht, ISBN 90-274-2786-0
- Het Midden-Oosten: een politiek handboek, onder redactie van Michiel Beker, Roemer van Oordt en Robert Soeterik, 1997, Instituut voor Publiek en Politiek - Middle East Research Associates te Amsterdam, ISBN 90-6473-328-7
- In de Arabische wereld, Michael Field, 1997, Het Spectrum BV te Utrecht, ISBN 90-274-5184-2
- Zicht op het Midden-Oosten: politiek, economisch, strategisch spanningsveld, onder redactie van Leonard Biegel, 1985, Boom & Venture Press te Amsterdam, ISBN 90-6009-648-7
- De Grote Beschavingsoorlog De verovering van het midden-oosten, Robert Fisk, 2005, Anthos Standaard Uitgeverij 1437 blz. ISBN 90-8549-001-4
| Bron(nen): |
|
