Oude Egypte
 |
Portaal Egyptologie |
Het Oude Egypte was een beschaving die rond 3000 v. Chr. is ontstaan in het Nijldal. De beschaving ging ten onder na de verovering van Egypte door Alexander de Grote in 332 v. Chr.. De essentiële factor in het overleven van de beschaving was de irrigatie van een landbouwgebied rond de Nijl. De focus lag bij de Egyptenaren dan ook vooral op het cyclische karakter van het leven en niet op het lineaire, zoals in Sumer. Hoe gestructureerd deze maatschappij was, wordt duidelijk door de tempels, mastaba's en piramides die deze grootse beschaving naliet.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Zie Geschiedenis van het oude Egypte voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De officiele geschiedenis van het Oude Egypte begon toen Egypte een verenigde staat werd, ergens rond 3300 v. Chr. Archeologisch bewijsmateriaal wijst er niettemin op dat ontwikkelde culturen in het Nijldal al veel eerder bestonden.
Veranderingen in het klimaat leidden tot de uitdroging van Egypte rond het 8e millennium voor Christus. Uiteindelijk vormde zich een woestijn, de Sahara (c. 2500 v. Chr.). De oude stammen migreerden natuurlijk naar de rivier de Nijl waar zij een geregelde landbouweconomie ontwikkelden. Als gevolg hiervan werd de maatschappij meer gecentraliseerd. Er is bewijsmateriaal dat er rond het 7e millennium voor Christus een landbouwcultuur in de oostelijke Sahara bestond. Bewijzen van menselijke beschaving in de zuidwestelijke hoek van Egypte, dichtbij de grens met Soedan dateren ook uit de periode voor 8000 v. Chr.
De nakomelingen van deze culturen kunnen ten grondslag liggen aan de Egyptische beschaving in de Nijlvallei. Ook verbindt een recente genetische studie de traditionele bevolking van Boven-Egypte met oostelijk Afrika.
De eerste heerser van het verenigde Egypte was Menes, een Egyptenaar die volgens Oud-Egyptische traditie aan het begin staat van de 30 faraonische dynastieën waarin de oude geschiedenis van Egypte verdeeld wordt: het Oude Rijk, het Middenrijk, het Nieuwe Rijk, en de Late Periode. De piramides van Gizeh (dichtbij Caïro), die in de vierde dynastie werden gebouwd, getuigen van de macht van de faraonische staat en ideologie. De Grote Piramide van Giza, het graf van farao Khufu (die ook onder de Griekse naam Cheops bekendstaat), is het enige overgebleven monument van Zeven Wereldwonderen.
Het Oude Rijk eindigt rond 2150 v. Chr. bij Pepi II, waarna het centrale gezag ondermijnt wordt door lokale machthebbers. Rond 2040 v. Chr. verenigt Nebhepetre Mentuhotep het rijk opnieuw en begint een tweede bloeitijd die aangeduid wordt als het Middenrijk. Het Middenrijk kende een sterke uitbreiding, maar bleef toch vrij geïsoleerd. Dit veranderde rond 1640 v.Chr. toen de Hyksos het in Egypte kwamen. De Hyksos stichtten een rijk in het noorden, maar het zuiden bleef onafhankelijk. Vanuit het zuiden werd een heroveringsoorlog begonnen die eindigde rond 1550 v. Chr.
Het Nieuwe Rijk ving aan met de overwinning van Kamose op de Hyksos en betekende een nieuw hoogtepunt voor de Egyptische beschaving. De farao's breidden hun rijk verder uit in het zuiden, westen (Libië) en het oosten (onder Tutmoses III tot aan de Eufraat)en met name de Ramsessidische koningen Ramses II en Seti I brachten de macht van Egypte tot op een hoogtepunt.Ramses III kreeg te maken met de invallende Zeevolken vanuit de Middellandse Zee. Hij versloeg ze, maar na hierna zou het Nieuwe Rijk voorgoed zijn machtspositie in het Nabije Oosten verliezen.
Vanaf 525 v. Chr. werd de Egyptische samenleving steeds vaker bezet door afwisselend Assyriërs, Perzen en Macedonische Grieken. Alexander de Grote veroverde Egypte in 332 v. Chr. Na de dood van Alexander nam Ptolemaeus I Soter de macht over in het Nijlgebied. Alexandrië werd de hoofdstad. In 30 v. Chr. werd het Egyptische rijk ingelijfd bij het Romeinse Rijk en werd Augustus de eerste romeinse farao in Egypte.
[bewerk] Taal en schrift
Het Egyptische schrift is een beeldschrift, waarvan de schrifttekens bekend staan onder de naam hiërogliefen. Het schrift geeft geen klinkers (vocalen) weer, er worden alleen medeklinkers (consonanten) geschreven. Er zijn twee hoofdvormen van hieroglyfen, de logogrammen en de fonogrammen. Een logogram is een teken waarvan de uiterlijke vorm verwijst naar het begrip waarvoor het staat. Het wordt gebruikt om de precieze betekenis van een woord toe te lichten. Een fonogram is een teken dat puur gebruikt wordt om een klank aan te duiden, zoals wij dat kennen uit de rebus-vorm.
Naast het hieroglyfenschrift, dat alleen gebruikt werd op monumenten, is er ook een cursieve variant die hiëratisch genoemd wordt en op papyrus gebruikt wordt.
Een van de oudste archeologische vondsten die hiërogliefen bevat is het palet van Narmer. Vanaf ongeveer 2900 v. Chr. zijn teksten geschreven in het Oud-Egyptisch. De eerste teksten van enige omvang dateren uit de periode van 2500 v. Chr. Vanaf het Middenrijk (ca. 2140-1650 v. Chr.) schrijft men teksten in het Middel-Egyptisch, een taalsatdium dat in latere periodes wordt beschouwd als klassiek. De Middel-Egyptische grammatica wordt gekenmerkt door synthetische werkwoordsvormen. Het Nieuw-Egyptisch, de taal van het Nieuwe Rijk, kenmerkt zich juist door analytische werkwoordsvormen. Dit taalstadium gaat vervolgens rond de 7e eeuw v. Chr. over in het Demotisch. Vanaf ca. 330 v. Chr. wordt in Egypte eveneens het Grieks gebruikt. In die tijd worden documenten vooral in Grieks en Demotisch opgesteld. In de 3e eeuw na Chr. ontstaat het Koptisch als taalfase, de inheemse Egyptische taal wordt dan met Griekse lettertekens geschreven. Het Arabisch wordt vanaf 800 gebruikt en is tot op heden de schrijf-en spreektaal in Egypte.
Zie ook:
- Egyptisch (taal)
- Egyptische cijfers
- Hiëroglief
- Oud-Egyptisch (taalstadium uit het Egyptisch)
- Koptisch
- Papyrologie
[bewerk] Geografie
[bewerk] Afbakening
Het grootste deel van Egypte ligt in Noord-Afrika; het Sinaï-schiereiland ligt daarentegen in Zuidwest-Azië. Het land wordt in het noorden begrensd door de Middellandse Zee en de Rode Zee; in het westen grenst het aan Libië, in het zuiden aan het Nubische cataractengebied(Sudan), en in het oosten aan de Gazastrook, Palestina en Israël.
[bewerk] Geografie
Het oude Egypte was oorspronkelijk verdeeld in twee cultuurgroepen, die als Boven- en Beneden- Egypte bekendstaan. Beneden-Egypte was het noordelijke deel waar de Nijl in de Middellandse Zee uitmondt. Boven-Egypte was het zuidelijke deel. De reden voor deze in onze ogen omgekeerde benaming is dat Egypte als de "Gift van de Nijl" werd gezien en daarom deze rivier als maatstaf diende voor de plaatsbepaling. De oorsprong van de Nijl en het punt waar de Nijl Egypte binnenstroomt ligt in het hoger gelegen zuiden. De rivier stroomt via de lager gelegen Delta Middellandse Zee in.
In het oosten ligt de Arabische keten, waar talrijke mineralen gedolven werden, en goud werd gevonden in de gebieden tussen de Nijl en de Rode Zee, en in de cataractenregio. Het goud werd vooral gedolven om er tempels mee te voorzien, en om handel te drijven met het buitenland. In het westen ligt de Libische keten waar vooral zandsteen en kalksteen gevonden wordt, waarmee monumenten zoals tempels, piramides en sculptuur gerealiseerd werden.
[bewerk] Nijl
De Nijl is 6695 km lang en de gehele Egyptische maatschappij is rond haar oevers gebouwd. In het zuiden van Egypte was er slechts een kleine strook vruchtbaar gebied, terwijl de Nijl in het noorden zich opsplitste in verschillende vertakkingen. Dit is de Delta waar het grootste deel van de vruchtbare gronden lagen. Een zijtak van de Nijl, de Bahr Yusef bevoorraadt daarnaast de Fayum met water, waardoor daar eveneens vruchtbare gronden liggen.
De Nijl zelf was echter de ware levensader van het Oude Egypte. De jaarlijkse overstromingen zorgden voor een vruchtbare laag slib die achterbleef op het land als het overstromingswater zich terugtrok. De moessonregens op de Afrikaanse hoogvlaktes zorgden ervoor dat de rivier de Nijl rond de zomer overvloedig overstroomde. Juist het feit dat de overstromingen zich in de zomer voordeden zorgde ervoor dat de landbouw grote opbrengsten gaf. Het kon echter voordoen dat de overstromingen te zwak of te sterk waren, wat in beide gevallen kon leiden tot hongersnood. Mogelijk zijn enkele jaren van achtereenvolgende ontoereikende overstromingen ten gevolge van klimaatveranderingen de oorzaak voor het uiteenvallen van het Oude Rijk, resulterend in deEerste Tussenperiode.
[bewerk] Steden
- Thebe
- Alexandrië
- Naqada (stad)
- Heliopolis
- Luxor
- Abydos
- Giza
- Memphis
- Tanis
- Rosetta
- Amarna
- Fajum
- Sakkara
- Dashoer
[bewerk] Religie
Egyptische Goden en Godinnen: Pre-dynastische Geschiedenis Egyptische goden representeren meer dan 50 verschillende godheden, waarvan de meeste terugdateren tot pre-dynastische tijden. De stammen die in de oudheid de regio bevolkten aanbaden hun eigen afzonderlijke goden, die normaal gesproken het lichaam van een dier hadden. Terwijl de Egyptische beschaving avanceerde namen de godheden menselijke eigenschappen aan. In veel gevallen werden de goden afgebeeld met menselijke lichamen, maar behielden zij hun dierenhoofden. Aan het begin van de Dynastie van het Oude Koninkrijk (3100 voor Christus) ontwikkelde zich uit de primitieve lokale en stamgebonden religies een nationale religie. Maar, veranderingen in politieke machtsverhoudingen resulteerden in een veranderende status van de Egyptische goden. In het algemeen kan gezegd worden dat wanneer verschillende steden of regio's politiek dominanter werden, dat dan ook een bepaalde god dominanter werd.
Egyptische Goden en Godinnen: De Scheppingsmythen Veel Egyptische goden vinden hun oorsprong in verscheidene van de Egyptische scheppingsmythen. Deze mythen probeerden de plaats van de Egyptenaren in de kosmos te verklaren, gebaseerd op de observatie van natuurlijke processen. Dit was vooral het geval voor het overstromen van de Nijl. Het overstromen van de Nijl was kritisch voor de Egyptische beschaving. Als gevolg hiervan overheersten goden die met de natuur geïdentificeerd werden in de Egyptische scheppingsverhalen. Enkele van de meest voorkomende scheppingsmythen refereren aan Nu of Nun, en zij beschrijven de kolkende zee van de chaos die voor de schepping bestond. Uit deze chaos rees de Egyptische zonnegod Ra. Ra schiep vervolgens zowel mannelijke als vrouwelijke godheden. Op hun beurt werden uit deze godheden weer nieuwe godheden geboren, en deze laatste geschapen godheden waren verantwoordelijk voor de schepping van de fysieke wereld. Ra was ook verantwoordelijk voor de schepping van de mensheid. Eén bepaalde scheppingsmythe verhaalt over de schepping van de mensheid uit de tranen van Ra.
Egyptische Goden en Godinnen: Leven na de Dood De Egyptische goden waren nauw verbonden met het sterke Egyptische geloof dat er leven na de dood was. De doden werden voorzien van voedsel, drank, wapens en andere noodzakelijkheden. Familieleden bezochten vaak de graftomben met nog meer geschenken. Een correcte zorg voor de doden was vereist om eeuwig leven te verzekeren. De Egyptische kijk op het leven na de dood bestond uit een aantal verschillende concepten, waarvan de meest belangrijke "ba" genoemd wordt -- deze kan doorgaans vergeleken worden met het bestaan van de ziel van een individu. Het concept van "ba" resulteerde in de fysieke manifestatie van een individu na de dood. Deze manifestatie vond gewoonlijk plaats in de vorm van een vogel. Op deze manier werd het individu een onderdeel van de levende seizoenen van de natuur.
Egyptische Goden en Godinnen: Een Aanraking met Monotheïsme De Egyptische religie in de oudheid was een steeds maar veranderend mengsel van verschillende Egyptische goden en stamgebonden en regionale tradities. Het gevolg hiervan was dat er verschillende conflicterende geloofsystemen bestonden. Er bestond geen verzameling van eendrachtige leerstellingen zoals de Bijbel. De koning (farao) was belast met het vaststellen van de wil van de goden. Na verloop van tijd werden deze conflicten verenigd en een trend naar monotheïsme begon zich te ontwikkelen. Deze trend bereikte zijn hoogtepunt tijdens de heerschappij van Amenhotep IV toen hij Aten als de enige universele god instelde. Dit concept druiste in tegen duizenden jaren van Egyptische religieuze tradities. Het concept van één god eindigde daarom al snel na de dood van één van zijn opvolgers, Achnaton. De aanbidding van meerdere goden werd tijdens de heerschappij van een zeer jonge koning met de naam Toetanchamon volledig hersteld (Het is ironisch dat de ontdekking van Koning Toetanchamon's graftombe één van de grootste archeologische vondsten in de geschiedenis werd). Er bestaat weinig in de oude Egyptische religies die direct vergeleken kunnen worden met de hedendaagse religies zoals het Christendom, het Jodendom en de Islam. Maar, de concepten van goddelijke schepping en van leven na de dood zijn op zijn minst gedeelde thema's. Een overheersend idee is dat Egyptische goden zich, net als alle andere goden en religieuze geloofsystemen, ontwikkelden als gevolg van pogingen van de mensheid om de fysieke wereld te verklaren. Een andere gedachte is dat alle mensen geboren zijn met een ingeboren begrip van het bestaan van een soevereine schepper, en dat veel oude religies ontstonden als een gevolg van deze universele waarheid.
[bewerk] Goden
De Egyptische godsdienst kende verschillende mythologische en cosmologische uiteenzettingen die inzicht gaven in de schepping van de goden- en de mensenwereld. De grote tempels speelden een belangrijke rol bij het doen voortbestaan van de schepping. De rituelen die in deze tempels werden uitgevoerd hadden tot doel de orde van de schepping te bewaren en alle kwade invloeden op die het voortbestaan van de wereld bedreigden te verdrijven. Er is veel bekend over de Egyptische religie omdat er veel schriftelijke bronnen zijn, zoals papyri, teksten in graven, en vooral veel teksten in tempels, die inzicht verschaffen in de dagelijkse tempelrituelen en feesten die plaats hadden gedurende het jaar.
[bewerk] Oud-Egyptische kunst
Zie Oud-Egyptische kunst voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Het oude Egypte is vooral bekend door zijn kunstwerken die over musea in de hele wereld zijn verspreid en die in Egypte zelf te bewonderen zijn. De Egyptische kunst bleef goed bewaard doordat de Egyptenaren veel waarde hechtten aan religie en het leven na de dood, waarvoor duurzame materialen werden gekozen, zodat de monumenten en sculptuur de tand des tijds zouden kunnen overleven.
Steden werden langs de Nijl gebouwd, en gezien het feit dat de Nijl zich in de loop der tijd heeft verlegd en de meeste oude steden onder moderne steden begraven liggen, zijn er slechts enkele steden opgegraven. Daarentegen zijn de funeraire monumenten die aan de andere kant van de Nijl lagen, wel goed bewaard gebleven. Hierdoor lijkt de Oud-Egyptische samenleving nogal sterk gericht te zijn geweest op het bouwen van graven en het leven na de dood. Zoals echter uit het voorgaande blijkt, kunnen de resten die bewaard zijn gebleven een enigszins vertekend beeld geven.
Zie ook
[bewerk] Samenleving
De meeste oude Egyptenaren waren boeren en leidden een eenvoudig leven. Zij bezaten kleine stukjes grond langs de Nijl. Rond de Nijl verbouwden de Egyptenaren 8-9 maanden per jaar tarwe, vruchten en groente. Ze hielden ook geiten, schapen en vee om in hun levensonderhoud te voorzien ten tijde van de jaarlijkse overstromingen.
De rol van de vrouw is opmerkelijk. In vergelijking met de klassieke oudheid van Griekenland hadden de vrouwen in Egypte veel meer rechten. Er waren vrouwelijke farao's zoals Hatshepsut, en de troonsopvolging verliep via de vrouwelijke lijn. Verder zijn er administratieve papyri waarin vrouwen genoemd worden als grootgrondbezitters.
[bewerk] Regering
Zie Lijst van koningen van Egypte voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Aan het hoofd van de Egyptische maatschappij stond de koning; in latere tijden ook wel farao genoemd. Hij werd gezien als zoon van Re en stond aan het hoofd van het militaire, religieuze en bestuurlijke apparaat en daarnaast kon hij ook in rechtzaken uitspraak doen. Zijn macht was niet altijd absoluut; in periodes van zwak cenraal gezag namen de lokale gouverneurs of nomarchen veel autonomie. De farao kon zijn rijk natuurlijk niet alleen besturen en werd daardoor bijgestaan door ministers en ambtenaren. Aan het hoofd van de administratie stelde hij de vizier aan. Wat men soms vergeet is dat er ook vrouwelijke farao's hebben geregeerd over het Oude Egypte, zoals Hatsepsut en Cleopatra.
Een selectie van de bekendste heersers over Egypte in de oudheid:
- Narmer
- Menes
- Djoser
- Chufu
- Mentuhotep II
- Sesostris III
- Hatshepsut
- Thutmoses III
- Achnaton
- Tutanchamon
- Ramses II
- Ptolemaeus I
- Cleopatra VII
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Literatuur
Non-fictie
- J. Baines and J. Malek, Atlas of Ancient Egypt, New York, 1994.
- B. Trigger, Ancient Egypt, a social history, Cambridge, 1983.
- B. Kemp, Ancient Egypt. Anatomy of a civilization, London, 1989.
- C. Aldred, Egyptian art in the days of the pharaohs, London, 1980.
- W.S. Smith, The art and architecture of Ancient Egypt, New Haven, 1998.
- D.B. Redford, The ancient gods speak: a guide to Egyptian religion, New York, 2002.
- W.K. Simpson, The literature of ancient Egypt, Cairo, 2003.
- D.B. Redford, The Oxford encyclopedia of ancient Egypt, Oxford, 2001.
- C. Jacq, Magic and mystery in ancient Egypt, Londen, 1998. ISBN 0285634623
- A.A. Tadema - B. Tadema Sporry, Groot Egypte Boek, Houten, 1989.
- B. Tadema Sporry, De geschiedenis van Egypte, Bussem - Haarlem, 1976.
- B. Tadema Sporry, Het wereldrijk der farao's, Bussum, 1975.
Fictie
- C. Jacq, De lichtsteen-serie, 2000-2001; De vizier van Eqypte-serie, 1999-2000; Ramses-serie, 1997-1998. Alle uitgegeven door Luitingh-Sijthof.
[bewerk] Externe links
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Ancient Egypt van Wikimedia Commons. |
