Poëzie
Op de vraag wat poëzie (ook wel dichtkunst genoemd) nu eigenlijk is, zijn in de loop der tijden uiteenlopende antwoorden op gegeven. Gelaagdheid, dat wil zeggen het op meerdere manieren kunnen lezen en kunnen begrijpen van een tekst, speelt een belangrijke rol. Toch zijn vele gedichten niet tot nauwelijks gelaagd. En ook in andere vormen van literatuur is gelaagdheid uiteraard van belang.
Een eenvoudige definitie zou kunnen zijn: poëzie is een literair genre dat uit gedichten bestaat.
Bij het schrijven hecht de dichter meestal veel belang aan een zorgvuldige woordkeuze, waarbij het woord niet alleen omwille van de betekenis wordt gekozen, maar ook omwille van zijn associatieve kracht, zijn klank- en gevoelswaarde, enz. De wijze waarop iets wordt gezegd wordt in poëzie drager van betekenis. Zoals in elke vorm van literatuur is stijl van groot belang in de poëzie.
In z'n algemeenheid is poëzie (traditioneel aangeduid met de term lyriek), net als de andere 2 traditionele literaire genres (epiek en drama), zeer moeilijk helder en duidelijk af te bakenen. Tussen verschillende tekstsoorten en genres vinden immers constant kruisbestuivingen plaats, conventies worden met de voeten getreden of er worden nieuwe conventies uitgevonden. Literatuur is nog steeds een dynamisch iets, dat aan veranderingen onderhevig is.
De taalkundige en literatuurwetenschapper Roman Jakobson vond kenmerkend voor 'poëticiteit' dat het woord als woord wordt ervaren, en niet slechts als vertegenwoordiger van het benoemde object of als gevoelsuiting.
Inhoud |
[bewerk] Poëtica
De theorie over het schrijven van poëzie wordt poëtica genoemd.
Iedere dichter heeft zijn eigen poëtica. Schrijver en criticus Simon Vestdijk bijvoorbeeld somt in De glanzende kiemcel (1941/43) op wat poëzie volgens hem van proza onderscheidt:
- een grotere concentratie in de zinsbouw
- een grotere rijkdom van schijnbaar overbodige beelden
- herhaling van bepaalde woorden
- een andere rangschikking van de woorden dan in het proza gebruikelijk is
- het optreden van vergelijkingen, die letterlijk genomen onjuist zijn, maar tot de levendigheid van de impressie bijdragen
- de klank van het vers, waaronder tevens het rijm en in zekere zin ook het metrum valt
Het volgende citaat beschrijft zijn opvatting:
 |
De dichter doet alles met zijn woorden om het proza te ontlopen. Ten aanzien van het proza is het gedicht iets bijzonders, een 'abnormaliteit', een onderbreking - een bijzonder moment in de voortvloeiende bewustzijnsstroom of in de stroom van gebeurtenissen, die door het proza op de voet worden gevolgd. Het gedicht isoleert zich als het ware uit de sfeer van het proza; het geeft een stilstand te zien, een zwevende stilstand (...) daar waar het proza voortstroomt, voortkabbelt, en nooit stilstaat, maar daarnaast ook nooit zweeft. De poëzie is een verticaal, het proza een horizontaal phenomeen. |
 |
Bron: Simon Vestdijk, De glanzende kiemcel. Acht lezingen over wezen en techniek der poëzie. Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 1975
[bewerk] Uitoefening
- In de regel wordt Poëzie geschreven voor een "lezerspubliek" en/of een publiek van toehoorders (zie verder onder Publicatie/presentatie).
- Daarnaast schrijven veel mensen gedichten voor zichzelf als een soort dagboekaantekeningen.
- Ook worden er zogenaamde gelegenheidsgedichten geschreven, zoals de naam al zegt worden deze gemaakt in het kader van een bepaalde (gedenkwaardige) gebeurtenis. Dergelijke gedichten zijn vaak minder serieus en voor een klein publiek van intimi bestemd (een typisch Nederlandse vorm is het Sinterklaasgedicht). Maar ook serieuze dichters schrijven gelegenheidsgedichten, bijvoorbeeld bij belangrijke gebeurtenissen in een stad, regio of land. Soms doen zij dat in opdracht.
Het is niet voor niets dat over het schrijven van goede poëzie soms erg lang wordt gedaan. Van Chr. J. van Geel, een schrijver van veel ultrakorte gedichten, is bekend dat hij steeds iets aan zijn gedichten veranderde. Pas als zijn uitgever het van hem afpakte, was het "gereed".
[bewerk] Publicatie/presentatie
- Poëzie wordt onder andere gepubliceerd in de vorm van:
- poëziebundels (boeken met gedichten van meestal één dichter),
- publicatie in tijdschriften,
- open publicatie op het internet,
- bloemlezingen (waarin een samensteller gedichten van één of meerdere dichters opneemt).
- Van oudsher wordt poëzie voorgedragen voor een publiek van toehoorders. In voorgaande eeuwen gebeurde dat vaak door diverse voordragers (wie de tekst geschreven had, was vaak niet eens bekend), tegenwoordig draagt meestal de dichter zelf zijn eigen gedichten voor. Er zijn echter ook dichters die uitdrukkelijk kenbaar maken dat hun poëzie zich niet tot voordragen leent, maar slechts 'gelezen' moet worden.
-
- Soms vormt een voordracht (onderdeel van) een vastgesteld en aangekondigd literair programma. Dichters die nog niet bij een (groot) publiek bekend zijn, dragen voor bij een podiumactiviteit (proces) voor "onbekende" schrijvers (vaak een open podium).
- Een moderne vorm van voordracht is de Poetry Slam, of Poëzieslag.
- Poëzie kan ook verwerkt zijn in een theatervoorstelling of in liedteksten.
- Poëzie komt soms voor als kunst in de openbare ruimte. Een voorbeeld daarvan is het project "Dicht op de Muur" in Leiden. In het kader van dit project heeft stichting TEGEN-BEELD 101 gedichten op evenzoveel Leidse buitengevels afgebeeld. In onder andere 's-Hertogenbosch, Nieuwpoort en Rotterdam zijn soortgelijke projecten. Een andere vorm van poëzie in de openbare ruimte zijn de posters van Loesje. Ten slotte zijn er evenementen als Poëziezomer Watou, waarbij er kunstinstallaties geïnspireerd op gedichten geëxposeerd worden.
