Wikipedia:Uitgelicht/mei

De dag van de arbeid is een feestdag, waarop de invoering van de achturige werkdag wordt gevierd. De dag vindt elk jaar op 1 mei plaats.

De dag is in veel landen een officiële feestdag, waaronder België en Duitsland. In Nederland is de dag van de arbeid geen officiële feestdag.

Tijdens deze 1 mei-vieringen, vooral in socialistische en communistische kringen, wordt het strijdlied "De Internationale" ten gehore gebracht. (lees verder)

Het Federal Bureau of Investigation (FBI) is een Amerikaans onderzoeksbureau, dat de federale instelling voor wetshandhaving in de Verenigde Staten vormt en werd vooral bekend onder J. Edgar Hoover, directeur van 1924 tot 1972 die de dienst politiek activisten liet onderzoeken. Pas sinds 1935 heet het bureau daadwerkelijk FBI, daarvoor heette het Bureau of Investigation (BOI).

Het FBI houdt zich tegenwoordig bezig met bestrijding van terrorisme, drugsdelicten, georganiseerde misdaad, spionage, geweldsmisdrijven en witteboordencriminaliteit. Sinds 2002 heeft terrorismebestrijding de hoogste prioriteit. Er zijn wereldwijd ongeveer 17.000 FBI agenten. De agenten die niet in de VS werken, zijn gestationeerd in ambassades. De dienst heeft door de jaren heen de reputatie gekregen de wet te handhaven, maar soms ook te overtreden. (lees verder)

Narnia is een fictieve wereld die is gecreëerd door C.S. Lewis. Lewis had als kind al een plaatje in zijn hoofd van een Faun bij een lantaarnpaal in een bos. Later is dit dus uitgegroeid tot het land en wereld Narnia.

In de verhalen over Narnia, onder de titel de Kronieken van Narnia, komen veel christelijke verhalen naar boven, zoals dat de wereld is geschapen door één iemand, Aslan in dit geval, en de herrijzing uit de dood, ook weer Aslan. Dit is niet zo verbazingwekkend als je weet dat Lewis christelijk is opgevoed en erg door het geloof gegrepen was.

Narnia wordt vaak vergeleken met Midden-aarde van professor Tolkien. Dit komt omdat het bekend is dat Lewis en Tolkien goede vrienden waren en samen de verhalen schreven. Zodoende brachten ze elkaar op ideeën waardoor de verhalen meer op elkaar gingen lijken. (lees verder)

Jaarlijks op 4 mei worden in Nederland de gevallenen tijdens de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) herdacht tijdens de Nationale Dodenherdenking. Een dag later wordt de bevrijding van de Duitse bezetter (1940-1945) gevierd.

Tegenwoordig worden op 4 mei ook de gevallenen tijdens andere militaire conflicten en vredesoperaties herdacht. De herdenkingen bestaan uit een plechtigheid, gevolgd door kransleggingen op de Dam in Amsterdam.

Om acht uur 's avonds worden twee minuten stilte gehouden ter nagedachtenis aan degenen die in en vanwege de oorlog zijn omgekomen. (lees verder)

In Nederland wordt bevrijdingsdag op 5 mei gevierd.

Hoewel de bevrijding plaatsvond in 1945, is pas in 1990 de datum van 5 mei uitgeroepen tot een nationale feestdag, waarop jaarlijks de bevrijding van het Nederlandse koninkrijk in 1945 van de Duitse en Japanse bezetting wordt herdacht en gevierd.

Eén en ander betekent echter niet, dat 5 mei automatisch een vrije dag is. De Nederlandse regering heeft bepaald dat werknemers en werkgevers zelf een regeling moeten treffen. Dit is terug te vinden in Staatscourant 190, 1 oktober 1990.

Werknemers in het bedrijfsleven hebben op 5 mei een vrije dag als dit in de cao is afgesproken. Als dit niet is afgesproken of als de bedrijfstak geen cao heeft, beslist de werkgever over wel of geen vrij. (lees verder)

Hij was korte tijd hoogleraar. Zijn kijk op onder andere de islam en op het vreemdelingenbeleid maar bovenal zijn politieke wijze van doen was voor sommigen de aanleiding hem te bestempelen als een populistisch politicus.

Pim Fortuyn, die een flamboyante persoonlijkheid had, kenmerkte zich vooral door zijn opmerkelijke uitspraken en onconventionele manier van debatteren. Hierdoor wist hij het politieke toneel een half jaar lang hevig te beroeren en te domineren. Ook na zijn dood is volgens sommigen zijn politieke erfenis nog goed zichtbaar. (lees verder)

Jan Peter Balkenende (Biezelinge, 7 mei 1956) is een Nederlands CDA-politicus en sinds 22 juli 2002 minister-president van Nederland.

Op 1 oktober 2001 werd Balkenende fractievoorzitter van het CDA. Korte tijd later werd hij gekozen tot nieuwe lijsttrekker van het CDA voor de Tweede Kamer verkiezingen.

Hij werd op 22 juli 2002 minister-president van het Kabinet-Balkenende I, een samenwerking van het CDA, de VVD en de LPF. In oktober 2002, 87 dagen na het aantreden, diende Balkenende het ontslag van het kabinet in bij de Koningin, nadat de ministers Heinsbroek en Bomhoff eerder die dag waren afgetreden.

Op 27 mei 2003 werd het kabinet-Balkenende II geïnstalleerd een samenwerking van de CDA met de VVD en D66. (lees verder)

Op 8 mei wordt bevrijdingsdag (V-dag) in de meeste Europese landen gevierd. Op 8 mei 1945 capituleerde Duitsland waardoor de Tweede Wereldoorlog aan zijn eind kwam.

In België is 8 mei geen officiële feestdag meer sedert de federalisering van dat land; de scholen hebben geen vrijaf maar sommige overheidsinstellingen (provincie- of gemeentebesturen) en ministeries geven wel een vrije dag.

In Nederland valt de herdenking op 5 mei. (lees verder)

De composietenfamilie (Compositae of Asteraceae: beide zijn toegestaan) is samen met de orchideeënfamilie de omvangrijkste plantenfamilie. Zij telt over de hele wereld gezien naar schatting wel 20.000 tot 25.000 soorten. In de tropen telt de familie ook bomen en lianen.

Het belangrijkste kenmerk van deze familie vormen de sterk gereduceerde bloempjes. Deze staan bijeen in zogenaamde bloemhoofdjes, die vaak voor bloemen worden aangezien. De groene blaadjes die tegen deze bloemhoofdjes aanliggen zijn dan ook geen kelkbladen maar omwindselblaadjes. (lees verder)

Het Wilhelmus is sinds 10 mei 1932 het Nederlandse volkslied. Bij het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden in 1815 ontstond de behoefte aan een volkslied. Het reeds bestaande Wilhelmus werd ongeschikt bevonden aangezien dit een strijdlied van de Oranje-partij was. Het gedicht Wien Neerlands bloed werd tijdens een wedstrijd gekozen en op lied gezet. Het lied sloeg echter niet aan en tijdens strubbelingen tussen het Noordelijke en Zuidelijke deel van de Nederlanden werd het Wilhelmus in het noorden steeds populairder. Bij de inhuldiging van koningin Wilhelmina op 6 september 1898 werd het Wilhemus officieel gespeeld. (lees verder)

Thailand is een koninkrijk in Zuidoost-Azië, dat in het oosten wordt begrensd door Laos en Cambodja, in het westen door Myanmar en de Andamanse Zee, in het uiterste zuiden door Maleisië en in het zuidoosten door de Golf van Thailand, een onderdeel van de Zuid-Chinese Zee. Het land heette tot 1949 Siam. De Thaise naam van het land is "Prathet Thai", waarbij Prathet land betekent en het woord Thai vrij betekent. Thailand betekent dus letterlijk in het Nederlands "vrij land". (lees verder)

In het programma moet een groep kandidaten opdrachten uitvoeren. Voor iedere opdracht kunnen ze geld verdienen. Eén van de deelnemers is echter een saboteur, de mol. De mol zal proberen het geld in de kas zo laag mogelijk te houden door de kandidaten tegen te werken. Aan het eind van elke aflevering moeten de kandidaten een aantal vragen over de mol beantwoorden. Degene die dan het minst van de mol weet, valt af. De mol blijft altijd in het spel en kan dus niet afvallen. Uiteindelijk blijven er drie kandidaten over: een winnaar, een verliezer en de mol.

De Belgen begonnen in 1999 met de serie en maakten drie reeksen (1999, 2000 en 2003). De Nederlanders begonnen met de serie in 2000. (lees verder)

Chet Baker (geboren als Chesney Henry Baker, Jr.; 23 december 1929, Yale (Oklahoma) - 13 mei 1988, Amsterdam) was een Amerikaans trompettist en zanger.

Door overmatig drugsgebruik staat Baker ook bekend als mooie jongen waarmee het verkeerd afliep. Uiteindelijk valt hij in de nacht van 12 op 13 mei 1988, waarschijnlijk onder invloed van drugs, uit een raam van een hotel aan de Prins Hendrikkade te Amsterdam. Hij overleeft zijn val niet. (lees verder)

Het Warschaupact was een militair bondgenootschap van communistische landen in Oost-Europa, de tegenhanger van de NAVO.

Opgericht op voorstel van Nikita Chroesjtsjov, de Sovjet partijleider, werd het verdrag op 14 mei 1955 in Warschau ondertekend door de Sovjet-Unie, Albanië (trok zich later terug op grond van ideologische verschillen), Bulgarije, Roemenië, Oost-Duitsland, Hongarije, Polen en Tsjechoslowakije.

Alle communistische staten in Oost-Europa waren lid van de organisatie, buiten Joegoslavië. De leden van het Pact beloofden om elkaar te verdedigen indien een of meerdere leden werden aangevallen. Het verdrag beweerde ook dat de relaties tussen de ondertekenden gebaseerd waren op onderlinge onafhankelijkheid en respect voor nationale soevereniteit. Later zou echter anders blijken uit de interventies in Hongarije en Tsjechoslowakije.

Albanië stapte uit de organisatie in 1961, na de breuk tussen de USSR en China. Enver Hoxha van Albanië gaf de Volksrepubliek gelijk in haar verzet tegen het stalinistische regime van de Sovjet-Unie. (lees verder)

Tot de ijsheiligen worden gerekend Mamertus (11 mei), Pancratius (12 mei), Servatius van Maastricht (13 mei), Bonifatius van Tarsus (14 mei) en Sophia van Rome (15 mei).

In sommige landen wordt St. Mamertus niet meegeteld, in andere landen hoort St. Bonifacius er niet bij. Sommige landen, waaronder Duitsland, Hongarije en Zwitserland, rekenden in het verleden ook 15 mei (ook wel aangeduid als koude Sophie) nog tot de IJsheiligen. (lees verder)

De gewone vampier (Desmodus rotundus) is een middelgrote Latijns-Amerikaanse vleermuissoort, de meest algemene van de drie soorten vampiervleermuizen. Net als de andere vampiervleermuizen leeft de gewone vampier voornamelijk van het bloed van warmbloedige dieren.

De gewone vampier leeft, anders dan de andere vampiervleermuizen, van het bloed van middelgrote en grote zoogdieren als vee, tapirs, herten en apen. Ook mensen kunnen worden aangevallen, maar de mens is geen favoriet prooidier. Met zijn scherpe snijtanden maakt de vampiervleermuis een klein wondje in de huid, waarna hij met de tong het bloed oplikt. Het prooidier slaapt meestal als het wordt aangevallen, en merkt niets van de vleermuis. Wel kan een vampier op deze manier ziekten als hondsdolheid verspreiden. (lees verder)

Mount Saint Helens, de 'St. Helenaberg', is een vulkaan in Skamania County, Washington, VS. De berg maakt deel uit van de Cascade Range. Hij stond bij de Indianen bekend als Louwala-Clough wat "rokende of vuurberg" betekent in de taal van de Klickitats. In het Engels is de berg naar de Britse eerste Baron van St. Helens vernoemd, nadat een Brits team het gebied in kaart had gebracht.

De vulkaan staat vooral bekend vanwege de grote uitbarsting op 18 mei 1980. Dat was de meest dodelijke en verwoestende vulkaanuitbarsting in de geschiedenis van de Verenigde Staten. 57 personen kwamen om het leven en 200 huizen, 47 bruggen, 24 km spoorweg en 300 km weg werden vernield. lees verder

Teken zijn achtpotige geleedpotigen; ze zijn nauw verwant aan mijten en iets minder aan spinnen, die eveneens acht poten hebben. Teken zijn zeer gespecialiseerde eters: ze leven parasitair, van bloed en lichaamsvloeistoffen van gewervelde gastheren zoals de mens. Wanneer men met onbedekte benen of armen door hoog gras of struiken gaat, loopt men in vooral bosrijke gebieden het risico op een tekenbeet. Wordt men gebeten dan is het van belang de teek/teken snel te verwijderen (zonder alcohol of olie!) omdat ze allerlei ziekten kunnen veroorzaken (met name de Lyme-ziekte). (lees verder)

Cuba is een land in Midden-Amerika. Het is een socialistische/communistische dictatuur. Het land wordt sinds 1959 geleid door Fidel Castro. Cuba verklaarde zich onafhankelijk na de Spaans-Amerikaanse Oorlog op 10 oktober 1898. De onafhankelijkheid werd internationaal erkend op 20 mei 1902.

Het land wordt sinds het moment, dat de Cubaanse Revolutie in communistisch vaarwater kwam, geboycot door de Verenigde Staten. (lees verder)

Charles Augustus Lindbergh, bijgenaamd The lone eagle (4 februari 1902 – 26 augustus 1974) was een Amerikaans luchtvaartpionier.

Hij werd geboren in Detroit maar groeide op in het landelijke Minnesota. Na zijn training als luchtmachtvliegenier werkte hij in de burgerluchtvaart als luchtpostpiloot in de twintiger jaren. Hij werd wereldberoemd door het feit dat hij als eerste piloot solo en non-stop over de Atlantische oceaan vloog, van New York naar Parijs op 20 - 21 mei 1927. De naam van zijn vliegtuig was Spirit of St. Louis. Hij won daarmee de Orteig prijs van $25.000.

Lindbergh wordt verder erkend voor zijn werk in het ontdekken en vastleggen van polaire vluchtroutes, vliegtechnieken op grote hoogte en het verbeteren van de vliegtijd door het verminderen van het brandstofverbruik. Zijn vernieuwingen legden de basis voor het moderne intercontinentale luchtverkeer. (lees verder)

De Chinese Drieklovendam in de Blauwe Rivier wordt 's werelds grootste waterkrachtcentrale en dam. De constructie begon in 1994, bouwkundig gezien was de constructie afgewerkt op 20 mei 2006.

De voorstanders rechtvaardigen zijn noodzaak met de voordelen in de bescherming tegen overstromingen, de energieproductie (hydro-elektrische elektriciteitsinstallatie) en de verbetering van transport via waterwegen. De tegenstanders vrezen de ecologische gevolgen en de sociaal-culturele gevolgen van het project. (lees verder)

Burj Dubai (Arabisch: برج دبي (Toren van Dubai)) is een wolkenkrabber in Dubai, waaraan men sinds 15 april 2005 aan het bouwen is. De toren zal meerdere hoogterecords breken, niet alleen wordt de wolkenkrabber het hoogste gebouw ter wereld, het wordt de hoogste constructie ter wereld. Het wordt groter dan de huidige wereldrecordhouders: de Taipei 101 (509 m) en dan de tv-zendmast te North Dakota (628,8 m). De constructie werd ontworpen door Skidmore, Owings, en Merrill, die ook de Sears Tower en de Freedom Tower ontwierpen. Het interieur zal worden ingekleed door Giorgio Armani. (lees verder)

Auguste Comte (1798-1857) was een Frans filosoof en socioloog. Hij is de grondlegger van de filosofische stroming van het positivisme. Comte stelde zich de verbetering van de maatschappij ten doel en baseerde zijn oplossing op het credo 'orde en vooruitgang'. Deze twee begrippen werden tot dan toe als onverenigbaar beschouwd. De vooruitgang waarin de denkers van de Verlichting rotsvast geloofden, was volgens hen immers onlosmakelijk verbonden met chaos. Hij beschouwde het als zijn doel om de Franse Revolutie af te sluiten. (lees verder)

Samsun is een stad in het noorden van Turkije, gelegen aan de Zwarte Zee. De stad is de hoofdstad van de gelijknamige provincie en telt 396.900 inwoners (2004).

Samsun is de grootste Turkse stad aan de Zwarte Zee en het belangrijkste industriële en economische centrum van de regio.

Opgravingen wijzen op een nederzetting daterend uit de kopertijd. De eerste bekende naam was Gasgalarca. Van de Milesiërs kreeg ze rond 750 v.Chr. de naam Amisos.

In latere tijden was Samsun de residentie van de bisschop. In 1413 veroverde de Ottomaanse sultan Mehmed I de stad op de Seltsjoeken.

Onder Atatürk werd de stad belangrijker. (lees verder)

New Brunswick (Nederlands: Nieuw-Brunswijk) is een provincie van Canada. Het is de enige provincie die officieel tweetalig Engels-Frans is. De provincie heeft een oppervlakte van 73.440 km² en telt circa 730.000 inwoners. Het hoogste punt is de top van Mount Carleton (820 m). In de baai van Fundy, die New Brunswick scheidt van de provincie Nova Scotia, vindt tweemaal per dag het grootste getijdeverschil ter wereld plaats: 16 meter. Bij hoogtij vloeit telkens 100 miljard ton zeewater binnen in de 290 km lange baai. De grootste stad is Saint John, de hoofdstad is Fredericton. (lees verder)

Een paradox is een schijnbare tegenstrijdigheid, die vaak lijkt in te gaan tegen ons gevoel voor logica, onze verwachting of onze intuïtie. Schijnbaar omdat de vermeende tegenstrijdigheid berust op een denkfout of een verkeerde redenering. Het is ook mogelijk dat de paradox een uitspraak is die verschillende semantische niveaus bevat.

Een beroemde paradox uit de logica is de paradox van Epimenides. Deze luidt: De Kretenzer Epimenides zegt: "Alle Kretenzers liegen altijd." De vraag is natuurlijk: Spreekt Epimenides de waarheid? (lees verder)

De Afsluitdijk sluit het IJsselmeer (de voormalige Zuiderzee) af van de Waddenzee en loopt van Den Oever op het voormalige eiland Wieringen naar het Friese plaatsje Zurich. De dijk is 30 kilometer lang en zo'n 90 meter breed, en is een onderdeel van de Zuiderzeewerken ontworpen door Cornelis Lely.

Op 28 mei 1932, om twee minuten over een 's middags, werd De Vlieter gesloten, het laatste gat in de Afsluitdijk. Nabij de plaats waar de dijk werd gesloten, bevindt zich een door de architect Dudok ontworpen monument annex uitkijktoren en een standbeeld van een steenzetter. (lees verder)

De Mount Everest is met zijn hoogte van 8850 meter de hoogste berg op aarde. Hij wordt ook wel het dak van de wereld genoemd. De berg bevindt zich in het Himalayagebergte, op de grens tussen Nepal en China (Tibet) en is genoemd naar de Britse geograaf Sir George Everest, 'surveyor general' van India.

De eerste personen die de Everest met succes beklommen waren de Nieuw-Zeelander Sir Edmund Hillary en de sherpa Tenzing Norgay. Zij bereikten op 29 mei 1953 de top, nadat een aantal eerdere expedities hadden gefaald.

Junko Tabei uit Japan was de eerste vrouw die de top bereikte. Deze prestatie vond plaats op 16 mei 1975. (lees verder)

De Indianapolis 500 is de belangrijkste autorace van het jaar in de VS. De race wordt verreden op de Indianapolis Motor Speedway in Speedway, Indiana. De race behoort samen met de 24 uur van Le Mans en de Grand Prix van Monaco tot de bekendste races van de autosport. De "Indy 500" wordt elk jaar gereden op Memorial Day (30 mei).

De Indianapolis Motor Speedway werd geopend in 1909. De ovale baan is 2½ mijl lang (bijna 4 kilometer). Het wegdek bestond aanvankelijk uit een mengsel van teer en steenslag, maar werd al snel vervangen door klinkers. Tot op de dag van vandaag liggen er bij de start als herinnering hieraan nog enkele rijen klinkers dwars over de baan.

Er werden vanaf 1909 al enkele nationale wedstrijden met auto's georganiseerd, maar in 1911 volgde de eerste 500 mijls-race. (lees verder)

De Priorij van Sion is een op 7 mei 1956 door de Fransman Pierre Plantard in het leven geroepen geheim genootschap. Het genootschap komt voor in de populaire boeken Holy Blood - Holy Grail en De Da Vinci Code. In deze boeken volgt men - alhoewel Plantard later toegaf dit zelf te hebben verzonnen - de geschiedenis volgens welke deze priorij al sinds de middeleeuwen zou hebben bestaan. De organisatie zou onder leiding van roemruchte 'grootmeesters' als Leonardo da Vinci, Isaac Newton, Claude Debussy, Victor Hugo en Robert Boyle eeuwenlang in het geheim hebben geijverd om de dynastieke rechten van de Merovingen veilig te stellen. Plantard meende dat hijzelf een rechtstreekse afstammeling van deze Merovingen — zelfs van Jezus Christus — was en daarmee recht had op de titel koning van Frankrijk. (lees verder)