Wikipedia:Uitgelicht/december

Aids is een syndroom dat veroorzaakt wordt door het HIV-virus en is meestal dodelijk. Het HIV-virus kan overgedragen worden door onbeschermd seksueel contact of door andere manieren waardoor men met menselijke lichaamssappen in aanraking komt. Het virus tast de witte bloedcellen aan, die juist verantwoordelijk zijn voor het aanvallen van virussen en andere lichaamsvreemd materiaal. Hierdoor wordt de weerstand van de patiënt verminderd en is deze meer ontvankelijk voor andere ziektes als longontsteking en bepaalde soorten kanker. Uiteindelijk zal de besmette persoon dan ook sterven aan een van deze ziektes, omdat het afweersysteem zodanig verzwakt is dat deze het niet meer kan bestrijden.

Op 1 december worden alle slachtoffers van Aids herdacht. (lees verder)

Protestliederen komen oorspronkelijk voort uit folkmuziek. Muzikanten beklaagden zich daarin over maatschappelijke of politieke problemen, zoals de Britse overheersing in Ierland of een bepaalde oorlog. In de jaren '60 maakten hippies ook veel gebruik van protestsongs in hun rockmuziek. Zij zetten hiermee een trend in, waardoor er heden ten dage, vooral in de hiphop- en punkrock-scene, nog altijd veel muzikale protesten worden uitgevoerd. (lees verder)

Een dadel is de vrucht van de dadelpalm, een tweehuizige palm. Dadels groeien in trossen aan de vrouwelijke bomen. In de vruchten bevindt zich een harde pit. Ze worden in november en december geoogst. De teelt van dadels is zeer oud en is waarschijnlijk begonnen in het Midden-Oosten. Nog steeds worden ze vooral geteeld in Noord-Afrika en de Arabische landen, maar ook in Californië. Dadels worden vers of gedroogd gegeten. lees verder

Abu Abdullah Mohammed ibn Batuta of Ibn Batuta (1304 – 1368 /1369) was een Amazigh reiziger, afkomstig uit Tanger in het huidige Marokko. Hij stamt van de Berberse stam Luwata af. In 1325 vertrok hij om een bedevaart naar Mekka te maken.

Ibn Batuta volgde de kust van Noord-Afrika tot aan Caïro en reisde daarna de Nijl op alvorens over te steken naar de Rode Zee en Mekka, waar hij echter wegens een opstand niet kon komen. Hij keerde terug naar Caïro en vandaar naar Damascus, waar hij de ramadan doorbracht. Hij bezocht Medina en Mekka en had daarmee zijn hadj volbracht. Hij keerde echter niet terug naar huis, maar bleef reizen. (Lees verder)

Wat hij Jantje toch zou schenken

Een Sinterklaasgedicht is een gedicht dat in België en Nederland voor het Sinterklaasfeest wordt geschreven en dat vaak hardop moet worden voorgelezen bij het uitpakken van een surprise of cadeau op 5 december. In een traditioneel Sinterklaasgedicht worden de minder gunstige eigenschappen van de aangesprokene op vriendelijke wijze gehekeld. Het Sinterklaasritueel heeft aldus elementen van een uitlaatklep. De meeste Sinterklaasgedichten zijn echter tamelijk simpel van opzet. Ze bestaan voornamelijk uit eindrijm en wel in het bijzonder rijm dat zeer voor de hand ligt, het zogenaamde kermisrijm. Doordat de meeste sinterklaasgedichten zo eenvoudig van opzet zijn, bestaan er computerprogramma's en websites die dergelijke gedichten automatisch samenstellen. (lees verder)

John Lennon was zanger en songwriter van de Britse popgroep 'The Beatles'. Hij was een belangrijke schakel in de hippiecultuur en het ontstaan van de huidige rockmuziek. In de jaren '60 veranderde Lennon tot spreekbuis van de maatschappij, nadat The Beatles besloten hadden zich meer uit te spreken over onder andere de Vietnamoorlog. Op 8 december 1980 werd John Lennon vermoord door een ontspoorde fan. (Lees verder)

De goniometrie of trigonometrie (Grieks: γονια, hoek en μετρω, meten) is een tak van de wiskunde die zich bezig houdt met driehoeken en in het bijzonder de oorspronkelijk op driehoeken gebaseerde goniometrische functies zoals sinus (sin), cosinus (cos) en tangens (tan). Een goniometrische cirkel is een cirkel met straal 1 met als middelpunt de oorsprong van het assenstelsel, de cosinus van de hoek als x-waarde en de sinus van de hoek als y-waarde. (lees verder)

Natrium is al lange tijd bekend als component in allerlei verbindingen. Tijdens de Middeleeuwen werden natriumhoudende verbindingen gebruikt als middel tegen hoofdpijn. Het duurde echter tot 1807 voordat Humphry Davy voor het eerst in staat was om door middel van elektrolyse natrium te isoleren uit natriumhydroxide. De naam Natrium komt oorspronkelijk van het griekse nítron, wat zoiets als "natuurlijk zout" betekent. (Lees verder)

Op 11 december 2003 overleed Ann Petersen in haar woonplaats Opwijk. (lees verder)

De Faeröer zijn een West-Europese eilandengroep, gelegen in het midden van de driehoek Schotland-Noorwegen-IJsland en behorend bij het koninkrijk Denemarken. De naam Faeröer betekent 'schapeneilanden'. Er wonen ongeveer 45.000 mensen, van wie veel in de hoofdstad Tórshavn. De plaatselijke Noord-Germaanse dialecten, verwant aan het IJslands, vormen een aparte taal, gestandaardiseerd in het Faeröers. (lees verder)

De knobbelzwaan is een vertrouwde verschijning in plantsoenen en op meren. Hij leeft voornamelijk van waterplanten waar hij met zijn lange hals naar grondelt. Vooral in de broedtijd kan het mannetje behoorlijk agressief zijn, ook tegen mensen. De knobbelzwaan kwam oorspronkelijk in het noorden van Centraal-Europa, Zuid-Scandinavië en het gebied rond de Zwarte Zee voor, maar zijn verspreidingsgebied is aanzienlijk uitgebreid doordat de mens hem op verschillende plaatsen heeft uitgezet. (Lees verder)

Een mobiele telefoon is een apparaat waarmee men draadloos kan telefoneren, met behulp van een netwerk van antennes. Mobiele telefoons maken gebruik van radiogolven en van telefooncentrales om communicatie tussen de gebruikers mogelijk te maken binnen een bepaalde regio. De eerste generaties maakten gebruik van analoge modulatie, later digitale (GSM en UMTS). (lees verder)

Mohandas Karamchand Gandhi, bijgenaamd Mahatma Gandhi en Bapu (2 oktober 1869 – 30 januari 1948) was een Indiaas politicus. Hij werd geboren in Porbander, een klein dorpje in de staat Gujarat. Na een rechtenstudie in Engeland vertrok Gandhi naar Zuid-Afrika, waar hij zich voor de Indische bevolkingsgroep inzette. Na terugkeer in India werd hij leider in de Indische onafhankelijkheidsstrijd. Hij maakte hierbij geweldloosheid en passief verzet tot zijn strijdmiddelen. Hij kwam aan zijn einde doordat een radicale hindoe hem doodschoot. (lees verder)

Een aquaduct is een civieltechnisch kunstwerk. Het is een brug voor een waterloop (rivier, kanaal) of waterleiding, waarbij andere verkeersstromen onder het water door worden geleid. Ruim voor het begin van de jaartelling werden aquaducten al gebruikt als belangrijk onderdeel van irrigatiesystemen. Bekend zijn ook de grote Romeinse aquaducten, die grote steden van drinkwater voorzagen. Sommige hiervan konden zo'n 190.000 m³ per dag overbrengen. In Rome worden enkele Romeinse aquaducten zelfs vandaag de dag nog voor dit doel gebruikt. Pas in later tijden werden ook aquaducten gebouwd voor het scheepvaartverkeer. (Lees verder)

Anime is de Japanse benaming voor tekenfilms. Het is afkomstig van het Engelse woord animation. Buiten Japan wordt dit woord gebruikt om Japanse tekenfilms aan te duiden. Velen denken dat deze tekenfilms manga of mangafilms heten, maar dat is een misverstand. Manga zijn Japanse stripverhalen.(Lees verder)

Zweefvliegen is vliegen met een zweefvliegtuig. Een zweefvliegtuig vliegt op dezelfde manier als een vliegtuig, maar het heeft geen motor. Daardoor verloopt de vlucht normaliter in een dalende lijn, waarbij het toestel 0,5 à 1 m/s aan hoogte verliest. Door hoogte te winnen in stijgwind kan het toestel langer en verder vliegen. Na de start kan hoogte gewonnen worden door gebruik te maken van thermiek, hellingstijgwind of golf. Als dit er niet is, duurt een vlucht middels een lierstart 4 tot 13 minuten. (Lees verder)

E = mc² (spreek uit e is m c-kwadraat) is een verband tussen de natuurkundige grootheden massa en energie, dat in 1905 is opgemerkt door Albert Einstein en wordt de massa-energierelatie genoemd. Dit verband is waar te nemen bij kernreacties, waarbij massa wordt omgezet in stralingsenergie. Kernreacties treden bijvoorbeeld op in de zon (kernfusie) en in een kernreactor (kernsplijting). (lees verder)

De Grote moskee van Damascus, ook wel de Omajjadenmoskee genoemd, is de belangrijkste moskee van de Syrische hoofdstad Damascus. De moskee is belangrijk in religieus en architectonisch opzicht. Bijzonder is ook dat de moskee de relikwieën van Johannes de Doper bevat, die zowel door christenen als moslims als profeet wordt beschouwd. (lees verder)

De winter is een van de vier seizoenen in de gematigde en polaire streken. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de astronomische winter en de meteorologische winter. De astronomische winter begint op het noordelijk halfrond als de zon op de Steenbokskeerkring loodrecht aan de hemel staat, en deze dag valt daarom ook samen met de kortste dag op het noordelijk halfrond. In 2006 begint de winter op 22 december om 01.22 uur. (lees verder)

De zonnewende die op het noordelijk halfrond op de langste dag plaatsvindt (rond 21 juni), wordt de zomerwende of midzomer genoemd. De zonnewende (ook wel in het Latijn aangeduid als solstitium) vindt twee keer per jaar plaats en markeert het begin van de zomer en de winter. De zon bereikt de meest noordelijke of zuidelijke positie, vanuit de aarde gezien. De zonnewende die in de winter op de kortste dag plaatsvindt (rond 22 december) heet ook wel de winterwende of midwinter. Deze plaatsen op aarde worden aangeduid door de Kreeftskeerkring (zomer) en de Steenbokskeerkring (winter). (lees verder)

Het merendeel van de Nederlandse en Belgische toeristen die skivakantie houden in de Alpen, gaat er skiën op alpine wijze. De alpineskiër staat op ski's die met stevige bindingen gefixeerd worden aan rigide skischoenen die de skiër tot halverwege de kuit reiken. De skilatten zijn meestal meer dan 6 cm breed en hebben een ijzeren snede om het loopvlak. De alpineskiër skiet steeds op of in de buurt van geprepareerde pistes, waarlangs allerlei infrastructuur is gebouwd: skiliften, sneeuwkanonnen, bars en restaurants, EHBO-posten en andere veiligheidsvoorzieningen. (Lees verder)

De kerstman is in Nederland en België niet echt deel van de kersttradities, hij heeft echter een prominente plaats verworven op kerstkaarten, in etalages, in kerstmuziek en elders. De Kerstman gaat terug op twee voorgangers: de ene is Sinterklaas, die door Nederlandse kolonisten werd meegenomen naar de Verenigde Staten en daar Santa Claus ging heten. Het zijn ook de Amerikanen die het uiterlijk van de Kerstman bepalen. De andere voorganger is de Finse Joulupukki. (Lees verder)

Volgens de verkondigde christelijke leer is Jezus Christus de eniggeboren Zoon van God, de door God in het Oude Testament (de joodse Tenach) beloofde Messias, de Verlosser die de mensen zou redden van hun zonden en de harmonie tussen God en mens zou herstellen. Hij beloofde mensen die in Hem geloven te 'behouden' en 'eeuwig leven' te geven. Zijn dood aan een kruis, de in het Nieuwe Testament beschreven opstanding uit de dood en Zijn terugkeer staan centraal in de theologie van het traditionele christendom. (Lees verder)

Kerstmis of kerstfeest is een feest waarbij christenen de geboorte van Jezus Christus vieren. Het kerstfeest wordt in de christelijke wereld gevierd op 25 december, behalve in de oosters-orthodoxe kerken, waar het twee weken later valt. In veel streken zijn er tevens speciale vieringen op de avond ervoor (kerstavond) en/of op de dag erna. Het feest is in hoge mate geseculariseerd en veel elementen in de wijze waarop men Kerstmis viert gaan terug op prechristelijke en Germaanse tradities. (lees verder)

Een kaars is een meestal cilindrische staaf van een bij kamertemperatuur vaste, vetachtige stof als bijenwas of stearine, waar door het midden een pit loopt, een katoenen koord, dat meestal op speciale wijze is gevlochten. Als men de pit aansteekt verbrandt deze, waardoor het vet vlakbij de pit smelt en door capillaire werking in de pit wordt gezogen. (Lees verder)

De Imazighen, meervoud van Amazigh, traditioneel vaak Berbers genaamd, vormen een volk in Noord-Afrika. Van oorsprong leefden de Imazighen in een gebied dat zich uitstrekte van de Atlantische Oceaan tot aan de oase Siwa in Egypte. Tegenwoordig zijn Imazighen voornamelijk te vinden in Marokko, Algerije en Libië. Tunesië daarentegen is zodanig gearabiseerd, dat de meeste Imazighen de Arabische cultuur en identiteit overnamen, bijvoorbeeld de taal en de keuken. Naast andere Afrikaanse landen als Mauritanië, Mali en Ghana, wonen ook zo'n 3 miljoen Imazighen in Europa. (lees verder)

Vuurwerk is een constructie van materialen zoals karton, papier, plastic en metaal, met daarin ontplofbare- en/of brandbare mengsels van chemische stoffen (ook wel sassen genoemd) verwerkt, die bij ontsteking verschillende effecten veroorzaken, zoals licht, geluid, rook of beweging. In vuurwerk wordt vaak buskruit gebruikt, dit bestaat uit kaliumnitraat(KNO₃), koolstof (C) en zwavel (S) in de gewichtsverhouding 75:15:10. Hierbij is het kaliumnitraat de zuurstofleverancier. Bij de reactie komen o.a. de gasvormige producten CO, CO₂ en N₂ vrij, naast kaliumsulfaat en -carbonaat. Vanaf 29 december tot en met 31 december mag er in Nederland vuurwerk verkocht worden, in verband met de jaarwisseling, waar het van 10.00h op oudjaar tot 2.00h in het nieuwe jaar mag worden afgestoken. In België mag dat het hele jaar door. (lees verder)

Champagne is vooral een witte, mousserende wijn, die wordt geproduceerd in het gelijknamige gebied in Frankrijk. Andere "bubbeltjeswijn" die niet in deze regio gemaakt wordt, mag niet de naam champagne hebben, maar moet méthode traditionelle worden genoemd.

In de meeste Westerse landen wordt Champagne traditioneel gedronken met Oudjaar of tijdens een andere bijzondere gebeurtenis zoals de doop van een schip. (Lees verder)

Oudejaarsavond wordt gevierd op de avond van de laatste dag van het jaar, 31 december. In Nederland is het traditie om oudejaarsavond met familie en vrienden te vieren, waarbij oliebollen en/of appelflappen worden gegeten. Inmiddels is de oudejaarsconference, die op de televisie wordt uitgezonden, ook een Nederlandse traditie geworden. Om klokslag 12 uur begint het nieuwe jaar, er wordt dan ter viering van het nieuwe jaar op grote schaal vuurwerk afgestoken en champagne gedronken. (Lees verder)