Wilhelmina der Nederlanden
| 1880-1962 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||
| Koningin der Nederlanden | ||||||
|
||||||
|
Wilhelmina Helena Pauline Maria (Den Haag, 31 augustus 1880 – Apeldoorn, 28 november 1962), Prinses van Oranje-Nassau, was van 1890 tot 1948 Koningin der Nederlanden. Daarvoor en daarna droeg ze de titel Prinses der Nederlanden.
Inhoud |
[bewerk] Jeugd
Wilhelmina, in de eerste weken van haar leven Paulientje genoemd, was het enige kind van koning Willem III bij zijn tweede vrouw Emma van Waldeck-Pyrmont en werd geboren op Paleis Noordeinde. Ze had drie oudere halfbroers uit haar vaders eerste huwelijk met Sophie van Württemberg: Willem (1840-1879), Maurits (1843-1850) en Alexander (1851-1884), van wie bij haar geboorte alleen de laatste nog in leven was. Alexander, verbolgen over zijn vaders tweede huwelijk, weigerde zijn veel jongere zuster echter te zien.
Haar kinderperiode werd gekenmerkt door een nauwe band met haar ouders, vooral met haar vader, die reeds 63 jaar was toen zij werd geboren. Toen Willem III stierf op 23 november 1890 werd Wilhelmina koningin. Tot zij 18 jaar oud was regeerde haar moeder Emma als regentes in haar naam. In het Groothertogdom Luxemburg waren vanwege de daar geldende Salische wet alleen mannelijke afstammelingen erfgerechtigd. Daarom ging de groothertogelijke kroon over op een ander lid van het Huis Nassau, Adolf.
[bewerk] Koningschap en huwelijksleven
Op 6 september 1898 werd Wilhelmina ingehuldigd in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Een jaar daarvoor had zij een grote klap te verwerken gekregen. Haar tante Sophie, de zuster van haar vader, was overleden. In haar autobiografie vertelde ze later dat haar tante het laatste van vader voor haar betekende.
Op de leeftijd van twintig jaar, twee jaar na haar inhuldiging, dwong zij internationaal respect af (met uitzondering van de regeringen in de Engelse wereld) toen zij een Nederlands marineschip, Hr.Ms. Gelderland, opdracht gaf de Britse blokkade van Zuid-Afrika te negeren en Paul Kruger, de verslagen president van Transvaal, te evacueren. In 1901 trad Wilhelmina in het huwelijk met Hendrik, zoon van groothertog Frederik Frans II van Mecklenburg-Schwerin. Hun huwelijk was aanvankelijk gelukkig, maar bracht de eerste jaren vier miskramen.
Dit leidde bij sommigen tot onrust, daar indien Wilhelmina kinderloos zou overlijden de troon waarschijnlijk naar een Duitser zou gaan. Men vreesde voor een vergrote Duitse invloed op of zelfs annexatie van Nederland. Naastgerechtigde tot de troon was Wilhelmina's achterneef Willem Ernst, groothertog van Saksen-Weimar-Eisenach, een kleinzoon van Wilhelmina's tante Sophie (zuster van Willem III). Naast hem werd ook Wilhelmina's nicht Marie genoemd, de dochter van diezelfde Sophie, omdat volgens de grondwet de Nederlandse koning(in) geen staatshoofd van een ander land (met uitzondering van Luxemburg) mag zijn.
Op 30 april 1909 werd er dan toch een kind geboren, Juliana, hetgeen als een wonder werd beschouwd en in geheel Nederland spontaan werd gevierd. Als toegewijd moeder aanbad Wilhelmina haar dochter en zij bracht veel uren door met samen spelen. Ze kleedde en verzorgde haar kind zelf, in plaats van dit aan een kindermeisje over te laten. In de doopdienst voor Juliana ging de hofprediker dr. J.H. Gerretsen voor. De koningin leerde haar dochter zowel de protestantse Bijbel als alle facetten van het koninkrijk. Mede als gevolg hiervan ontwikkelden moeder en dochter een hechte band.
[bewerk] Voor en tijdens de Eerste Wereldoorlog
Voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog bezocht de jonge Wilhelmina keizer Wilhelm II van Duitsland. Deze pochte tegenover de kind-koningin van het kleine landje dat zijn gardisten bijna twee meter lang waren. Wilhelmina glimlachte beleefd en antwoordde dat, wanneer de sluizen geopend werden, dit kleine landje twee en een halve meter onder water stond. Na de Eerste Wereldoorlog vroeg deze zelfde keizer op 10 november 1918 politiek asiel. Het Nederlandse regering verleende hem dit asiel, ondanks de woede van de geallieerde mogendheden Frankrijk, Groot-Brittannië en vooral België. Wilhelmina vermeed elk contact met de ex-keizer. Zij verweet hem gebrek aan leiderschap en het verlaten van zijn volk. Toch zou de Duitse revolutie ook in Nederland natrillen. Zie hieronder.
Wilhelmina bleek een krachtdadig vorstin, die goed van haar bevoegdheden gebruik maakte. Zij wist waar de grenzen van haar macht lagen en had hier respect voor, zij het met tegenzin. Veel had ze niet op met de politici van haar tijd, wat vaak tot conflicten leidde tussen haar en haar ministers. Met name in de Amerikaanse pers zijn berichten gepubliceerd dat zij door haar goede zakelijk inzicht het familiekapitaal vergrootte tot een miljard dollar. De Nederlandse koninklijke familie zou een van de grootste aandeelhouders van Koninklijke Olie zijn. Zij koos de zijde van Engeland en de Verenigde Staten inzake de annexatie van Mexicaanse olie. Haar sterke wil bracht Nederland ook in conflict met Venezuela over de Nederlandse Antillen. (In 2003 heeft prins Bernhard zich tot Forbes Magazine gewend met cijfers die een veel minder goudomrand financieel plaatje te zien gaven.)
Wilhelmina ontwikkelde zich tot een van de invloedrijkste monarchen sinds Willem van Oranje. Als negentien jaar jonge koningin bood ze een van haar paleizen in Den Haag aan als plaats waar landen hun geschillen vreedzaam konden laten beslissen door deze voor te leggen aan het Permanent Hof van Arbitrage. Ze bood ook een galadiner aan bij de afsluiting van de eerste Haagse Vredesconferentie. Maar ze zag weinig in deze initiatieven, en hechtte meer aan een sterke defensie. Daarover kwam ze meermalen in conflict met de achtereenvolgende regeringen, die toentertijd streefden naar een volksleger.
Hoewel zij hielp om Nederland gedurende de Eerste Wereldoorlog neutraal te laten blijven, besloot Engeland om een handelsblokkade tegen Nederland in te stellen.
[bewerk] Na de Eerste Wereldoorlog
Burgerlijke onrust, aangemoedigd door de Grote Crisis en de communistische revolutie in Rusland in 1917, stak in de naoorlogse jaren ook in Nederland de kop op. Een proclamatie door Wilhelmina kalmeerde de gemoederen toen ook de verschillen tussen extreem rijk en extreem arm werden aangepakt: ziekenhuizen, nieuwe woningen en beperking van de uitbuiting van arbeiders. De grote waterstaatkundige werken in de Zuiderzee stimuleerden de ontwikkeling. Nederland ontwikkelde zich tot een industriële natie.
Het overlijden van haar echtgenoot in 1934 bracht een moeilijk jaar ten einde, waarin ook haar moeder overleed.
Enkele jaren later, in 1937, was er weer reden voor een betere stemming: dochter Juliana trouwde met prins Bernhard van Lippe-Biesterfeld en in 1938 werd Beatrix als Wilhelmina's eerste kleindochter geboren.
In februari 1939 werd besloten tot de bouw van een centraal vluchtelingenkamp voor uit Duitsland gevluchte joden. Gekozen werd voor een locatie bij Elspeet. Koningin Wilhelmina verzette zich daar tegen; zij vond de afstand van twaalf kilometer tot haar zomerverblijf paleis Het Loo veel te weinig. Het kamp werd uiteindelijk bij Hooghalen gebouwd (kamp Westerbork).
[bewerk] De Tweede Wereldoorlog
Zie Koningin Wilhelmina in de Tweede Wereldoorlog voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Op 10 mei 1940 viel Duitsland Nederland binnen. Juliana en de kinderen vluchtten zo snel als mogelijk was naar Groot-Brittannië. Dit om de dynastie veilig te stellen. Koningin Wilhelmina moest even later onder grote druk van generaal Winkelman uitwijken. Haar plan was om met een Engelse cruiser vanuit Den Haag naar Zeeland te varen, en daar met haar troepen op hulp van de Geallieerden te wachten. Aan boord echter werd duidelijk dat dit plan onmogelijk bleek. De Duitse legers troken steeds verder Frankrijk in, terugkeren was niet mogelijk, waarna zij het besluit nam naar Londen te vertrekken. Zij wou zo snel mogelijk terug, maar een dag later capituleerde generaal Winkelman na het bombardement op Rotterdam. In Londen gaf ze leiding aan de Nederlandse regering in ballingschap. Evenals Winston Churchill, die haar "de enige man in de Nederlandse regering" zou hebben genoemd, zond Wilhelmina radioboodschappen aan haar volk, via Radio Oranje. Zoals altijd nam ze geen blad voor de mond. Adolf Hitler noemde ze de 'aartsvijand van de mensheid'. Ondanks de hierop gestelde straf werden de uitzendingen in Nederland veel beluisterd. Gedurende de bijna vijf jaar durende bezetting groeiden zij en de kleur oranje uit tot het symbool van bevrijding. Dit uitte zich in kleine zaken als het planten van oranje bloemen of het tonen van wortels zonder groen bij de groenteboer. Gedurende de oorlog werd zij bijna gedood door een Duitse bom die dichtbij haar huis in South Mimms in Engeland neerkwam. Verscheidene van haar lijfwachten kwamen hierbij om, en het huis werd beschadigd. In de oorlog ontwikkelde zij een nieuw politiek denkbeeld, de 'vernieuwing'. Dit is nooit helemaal uitgebeeld, maar de kernthema's waren als volgt: Afschaffing van de zuilen, een grotere macht voor de Kroon en een eendrachtiger Nederland. Zij had menigmaal heftige conflicten met haar ministers, die voorstander waren van een terugkeer naar het vooroorlogse bestel. Zij geloofde echter dat het volk achter haar zou staan.
[bewerk] Na de Tweede Wereldoorlog
Wilhelmina stimuleerde na de oorlog de wederopbouw van Nederland. Uit woede over het gebruik van Paleis het Loo door de nazi's, gaf zij opdracht dit paleis af te breken. Het gezonde verstand overwon echter. Uit medeleven met het Nederlandse volk heeft Wilhelmina na de Tweede Wereldoorlog (september 1945 - april 1946) tijdelijk in een burgerhuis gewoond aan de Nieuwe Parklaan in Den Haag. Verder bracht zij persoonlijke bezoeken door het hele land, soms op de fiets.
Haar rol tijdens de politionele acties in Nederlands-Indië was onderwerp van scherpe kritiek. Teleurstelling kreeg zij ook te verwerken als het ging om de vernieuwing. Nederlanders bleken hun normale leven weer op te pakken en daarmee kwamen ook de oude politieke partijen en zuilen weer terug. Wilhelmina had zich vergist, de Nederlanders waren nog niet klaar. Uiteindelijk kreeg ze echter gedeeltelijk gelijk. Haar grote doel, de ontzuiling, voltrok zich gedurende de jaren '60. Na een vijftigjarige ambtsperiode deed zij in 1948 troonsafstand ten gunste van haar dochter Juliana.
Na haar troonsafstand trok zij zich terug in Paleis het Loo. Tijdens de watersnoodramp van 1953 trad zij nog enkele malen in het publiek op, zij het per auto in plaats van op de fiets. Zij werkte tot op hoge leeftijd aan haar zakelijke investeringen, waarbij zij onder andere contact had met de Amerikaanse familie Mellon en de Europese Rothschilds. Gedurende haar laatste levensjaren schreef ze haar autobiografie 'Eenzaam maar niet alleen'.
Een van de laatste keren dat zij in het openbaar verscheen was bij de 18-de verjaardag van haar kleindochter, Beatrix in 1956.
Wilhelmina stierf op 28 november 1962, 82 jaar oud, en werd bijgezet in het familiegraf in de Grafkelder van de Oranjes in de Nieuwe Kerk in Delft. Haar hele leven had zij geen voet in Nederlands-Indië gezet.
Na haar abdicatie nam de invloed van de Nederlandse monarchie af, al bleef het Koninklijk Huis populair.
[bewerk] Trivia
Auguste Escoffier, de Franse topkok, heeft een beroemd recept van een dessert, genaamd Fraises Wilhelmine, bestaande uit in sinaasappelsap, poedersuiker en kirsche gemarineerde aardbeien, geserveerd met slagroom en gezoet met vanillesuiker, genoemd naar Koningin Wilhelmina.
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Wilhelmina_of_the_Netherlands op Wikimedia Commons. |
