Pim Fortuyn
Wilhelmus Simon Petrus (Pim) Fortuijn (Driehuis, 19 februari 1948 – Hilversum, 6 mei 2002), was een Nederlands politicus, auteur en columnist. Zijn achternaam luidde officieel 'Fortuijn', maar hij gebruikte later de spelling 'Fortuyn'.
Fortuyn was korte tijd buitengewoon hoogleraar. Zijn kijk op onder andere de islam en op het vreemdelingenbeleid maar bovenal zijn politieke wijze van doen, vormde vooral voor politieke tegenstanders de aanleiding hem te bestempelen als een populistisch politicus.
Fortuyn, die een flamboyante persoonlijkheid had, kenmerkte zich vooral door zijn opmerkelijke uitspraken en onconventionele manier van debatteren. Hierdoor en door de thema's die hij aansneed wist hij het politieke toneel een half jaar lang hevig te beroeren en te domineren. Ook na zijn dood is volgens sommigen zijn politieke erfenis nog goed zichtbaar.
Inhoud |
[bewerk] Biografie
Fortuyn werd geboren te Driehuis (gemeente Velsen, Noord-Holland) in een Rooms-Katholiek gezin, als zoon van een vertegenwoordiger. Na de HBS-B (tot 1967) studeerde hij sociologie, geschiedenis, rechten en economie in Amsterdam. In 1971 slaagde hij voor zijn doctoraalexamen sociologie.
Fortuyn verhuisde naar Groningen waar hij universitair docent marxistische sociologie werd aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hoewel Fortuyn aanvankelijk sympathiseerde met de CPN, werd hij uiteindelijk actief lid van de PvdA. In 1980 promoveerde Fortuyn bij Ger Harmsen in de sociale wetenschappen, op een proefschrift over de sociaal-economische politiek in Nederland van 1945 tot 1949. In 1986 werd hij aangesteld als parttime wetenschappelijk medewerker van de SER. Drie jaar later, in 1989, werd hij directeur van de OV-Studentenkaart BV in Groningen.
In 1990 verhuisde Fortuyn naar Rotterdam. Daar werd hij korte tijd bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit. Al vroeg in zijn carrière raakte hij politiek betrokken. Hij publiceerde zijn veelal eigenzinnige standpunten in zijn boeken en columns. Zo was hij acht jaar lang columnist voor het weekblad Elsevier. In zijn columns trad hij op als criticus van 'Paars'. In 1992 schreef hij Aan het Volk van Nederland, waarin Fortuyn zichzelf bestempelde als de opvolger van de tegendraadse politicus Joan Derk van der Capellen tot den Pol, die zich in de achttiende eeuw onder andere in het pamflet Aan het Volk van Nederland tegen het politieke establishment had verzet. In 1995 schreef hij het boek De verweesde samenleving, waarin hij de veronpersoonlijking van de Nederlandse samenleving besprak. In 1997 verscheen Fortuyns later spraakmakende boek Tegen de islamisering van onze cultuur. Dit werk en het verhitte debat dat in het TV-programma Het Lagerhuis volgde, waren aanleiding voor Marcel van Dam hem een "buitengewoon minderwaardig mens" te noemen.
Op 20 augustus 2001 maakte hij bekend de politiek in te willen gaan. Op 25 november van dat jaar werd hij lijsttrekker van Leefbaar Nederland (LN), op 20 januari 2002 eveneens van Leefbaar Rotterdam en na de breuk met Leefbaar Nederland op 11 februari van zijn eigen Lijst Pim Fortuyn. In april 2002 publiceerde hij zijn laatste boek, De puinhopen van acht jaar paars, dat als verkiezingsprogramma van de Lijst Pim Fortuyn ging dienen. Het boek werd op 13 maart 2002 in Nieuwspoort gepresenteerd, waarbij het zogenaamde ‘taartincident’ plaatsvond: Pauline van Tuyll van Serooskerken gooide een taart in Fortuyns gezicht. Dit incident was het begin van de discussie over Fortuyns beveiliging.
Op 6 mei 2002, negen dagen voor de Tweede Kamerverkiezingen, waar zijn Lijst Pim Fortuyn aan meedeed, werd hij op het Mediapark in Hilversum vermoord door milieuactivist Volkert van der Graaf - zie de moord op Pim Fortuyn.
Fortuyn werd in eerste instantie op 10 mei begraven op de begraafplaats Westerveld te Driehuis, in de provincie Noord-Holland. Op 20 juli werd zijn lichaam herbegraven in Provesano in Italië, waar Fortuyn bij leven een vakantiewoning bezat.
Op 15 november 2004 werd hij in het gelijknamige KRO-televisieprogramma gekozen tot 'de grootste Nederlander'. Deze stemming werd verricht door het Nederlandse publiek, en wel door middel van telefoon en Internet. De KRO berichtte een dag later dat veel stemmen door overbezette lijnen niet tijdens de uitzending waren ontvangen; omdat de KRO had afgesproken alleen die stemmen te laten gelden die tot en met de uitzending waren binnengekomen, werden deze te laat ontvangen stemmen niet meer meegenomen in de eindtelling. Was dat wel gebeurd, dan zou niet Pim Fortuyn maar Willem van Oranje de grootste Nederlander zijn geworden.
[bewerk] Standpunten
[bewerk] Kijk op islam en vreemdelingenbeleid
Fortuyn had een kritische kijk op de islam, en meer in het bijzonder de islamisering van de Nederlandse samenleving. Daarnaast was Fortuyn volgens sommigen een tegenstander van religieus fundamentalisme in het algemeen.
In augustus 2001 citeerde het Rotterdams Dagblad hem onder andere als volgt: "Ik ben ook voor een koude oorlog met de islam. De islam zie ik als een buitengewone bedreiging, als een ons vijandige samenleving." Verschillende organisaties dienden vanwege deze uitspraak een aanklacht tegen hem in op grond van Nederlandse anti-discriminatiewetten.
Op 9 februari 2002 zei hij in een interview in de Volkskrant dat Nederland met zestien miljoen inwoners vol was, en dat het toelaten van veertigduizend asielzoekers per jaar gestopt moest worden. Dat was volgens Fortuyn elke vier jaar het aantal inwoners van een stad als Groningen. Als hij deelnam in de volgende regering, zou hij een uitzonderlijk strikt immigratiebeleid voeren. Ook zei Fortuyn dat hij liever het antidiscriminatieartikel van de grondwet zou schrappen dan het artikel dat vrijheid van meningsuiting garandeert. Desgevraagd zei Fortuyn over de islam: "Ik haat de islam niet" maar ook "Ik vind het een achterlijke cultuur."
"Overal waar de islam de baas is, is het gewoon verschrikkelijk. Al die dubbelzinnigheid. Het heeft wel iets weg van die oude gereformeerden. Gereformeerden liegen altijd. En hoe komt dat? Omdat ze een normen- en waardenstelsel hebben dat zo hoog ligt dat je dat menselijkerwijs niet kunt handhaven. Dat zie je in die moslimcultuur ook. Kijk dan naar Nederland. In welk land zou een lijsttrekker van een zo grote beweging als de mijne openlijk homoseksueel kunnen zijn? Daar mag je trots op zijn. En dat wil ik graag effe zo houden."
Hij voegde eraan toe dat hij wegens zijn uitspraken waarschijnlijk problemen zou krijgen met de partijleiding van Leefbaar Nederland. Inderdaad kwam het naar aanleiding van zijn voorstel tot afschaffing van Grondwetsartikel 1 tot een breuk. Enkele dagen later richtte hij zijn eigen politieke beweging op, de Lijst Pim Fortuyn.
De vergelijkingen met de politici Haider en Le Pen werden in Nederland geïntroduceerd door de buitenlandse media. Vervolgens werd hieraan veelvuldig gerefereerd door Nederlandse journalisten en politici. Een expliciete vergelijking met Le Pen werd bijvoorbeeld gemaakt door Ad Melkert, toenmalig lijsttrekker van de PvdA, die in Emmen op 24 april 2002 zei: "Als je flirt met Fortuyn, dan gebeurt er in Nederland straks hetzelfde als in Frankrijk. Daar zijn ze wakker geworden met Le Pen, straks worden wij wakker met Fortuyn." (Het Financieele Dagblad van 25 april 2002). En columnist Jan Blokker schreef: "Na lezing (...) was ik er eens te meer van overtuigd dat Professor Pim wel degelijk de Jean-Marie Le Pen, de Filip Dewinter, de Jorg Haider en de nieuwe Hans Janmaat van Nederland mag heten." (de Volkskrant van 25 maart 2002).
Fortuyn zei echter zichzelf niet te zien als een extreemrechts politicus, evenmin als een libertijnse populist, en hij verzette zich tegen deze vergelijkingen. Hij zei bijvoorbeeld dat hij niet zoals Le Pen de Holocaust zou bagatelliseren en evenmin buitenlanders gedwongen het land zou willen uitzetten. Hij voegde daaraan toe dat hij een algemeen pardon voor alle circa 5000 toenmalige asielzoekers in Nederland voorstond. Volgens hem zou iedereen die al in Nederland was, ook in Nederland moeten kunnen blijven, met uitzondering van illegale immigranten uit de Nederlandse Antillen.
[bewerk] Andere standpunten en uitspraken
Uit het voorgaande zou zijn af te leiden dat Pim Fortuyn aansloot bij de Nederlandse tradities. Dat was echter niet altijd het geval. Hij was verklaard republikein en lid van het Republikeins Genootschap. Desgevraagd zei hij de bestaande staatsrechtelijke verhoudingen te respecteren als deel van het Nederlands staatsbestel en van de Nederlandse Grondwet, maar liever vandaag dan morgen een gekozen president te hebben.
Hij was een voorstander van het Amerikaanse democratische tweepartijenstelsel - welke twee partijen over moesten blijven liet hij in het midden - met een gekozen president, gekozen burgemeesters en politiecommissaris. Een kabinet met hem als premier zou bestaan uit niet meer dan zes ministers met staatssecretarissen. Wie de andere departementen zouden leiden, liet hij niet in het midden, maar zette Fortuyn uiteen op pagina 142 van zijn boek De puinhopen van acht jaar Paars. Fortuyn stelt zes clusters voor, met elk een minister aan het hoofd, die de verantwoordelijkheid krijgt over enkele samengevoegde departementen die nu nog door aparte ministers bestuurd worden. Later heeft Wouter Bos een soortgelijk idee geopperd: volgens Bos moet het aantal ministers drastisch verminderd worden en moeten er veel meer staatssecretarissen komen, want die zouden dan beter doorhebben wat er gaande is in hun departementsdeel.
Fortuyn stelde ook in zijn columns en boeken de tekortkomingen van de Nederlandse overheid aan de orde. Hij viel daarbij vooral op door zijn kritische, organisatiekundige invalshoek. Zo bekritiseerde hij veelvuldig de overheidsbureaucratie in de zorg, de economie en het onderwijs.
Tijdens zijn politieke loopbaan stelde hij voor dat de WAO alleen zou moeten worden toegekend aan door het werk ziekgeworden werknemers (risque professionel). Net voor zijn dood zei hij dat hij voorlopig het SER-voorstel voor de WAO zou accepteren, en dat hij na twee jaar zou evalueren of hij tevreden is met de afname van het aantal WAO'ers.
In zijn politieke programma wilde hij het overheidsapparaat efficiënter maken ten einde zo meer middelen ter beschikking te krijgen voor de uitvoering van zijn inhoudelijke programma.
In de laatste maanden van zijn leven leek Fortuyn nader tot de Rooms-Katholieke Kerk van zijn jeugd te komen. Hij trad meermaals met de oude Haagse pastoor Louis Berger naar voren in tv-programma's en stond erop, dat priester Berger hem vergezelde.
[bewerk] De effecten
Ondanks de kritiek erkenden zowel zijn aanhangers als zijn tegenstanders dat Fortuyn het talent bezat stem te geven aan bestaande onlustgevoelens, en dat deed in een taal die de mensen aansprak. Van hem werd gezegd dat hij de politieke verhoudingen wakker heeft geschud en dat hij het Haagse 'regentendom' in het hart heeft getroffen. Vraagstukken die voorheen politiek incorrect waren werden aan de kaak gesteld en zijn bespreekbaar(der) geworden.
Sommige ideeën van Fortuyn zijn dan ook door politieke partijen, waaronder initiële tegenstanders, overgenomen. Met name zijn analyse van de 'falende overheid' is overgenomen door de heersende politieke stromingen. Zie daarvoor bijvoorbeeld de 'Code Interbestuurlijke Verhoudingen', een document waarin het rijk, de provincies en de gemeenten hebben vastgelegd wat zij als overheden moeten doen om de onvrede van de burger over het functioneren van de overheid aan te pakken (Code Interbestuurlijke Verhoudingen, Den Haag 2005, Ministerie van Bzk, IPO en VNG).
[bewerk] Politieke carrière
Fortuyn was actief lid van de PvdA tot 1989. Later was hij VVD-lid.
[bewerk] Leefbaar Nederland
Op 25 november 2001 werd Pim Fortuyn door de nieuw gevormde politieke partij Leefbaar Nederland gekozen tot lijsttrekker voor de parlementsverkiezingen van 15 mei 2002. Hij zei dat hij links noch rechts was, vroeg om meer openheid in de politiek, drukte zijn misnoegen uit over het zogeheten subsidiesocialisme. Hij stelde minder overheidsinmenging voor in het onderwijs en de (gezondheids-)zorg en was een voorstander van een hardere aanpak door de politie. Hij bekritiseerde de media als een Siamese tweeling met de politiek. Een aantal, voornamelijke linkse, leden van de partij zegden hun lidmaatschap op uit protest tegen zijn benoeming.
[bewerk] Lijst Pim Fortuyn
Een interview in de Volkskrant van zaterdag 9 februari zorgde voor veel ophef. Fortuyn haalde een aan Voltaire toegeschreven citaat aan: "Ik kan uw mening nog zo abject vinden, maar ik zal uw recht verdedigen om die te uiten." Daarna vervolgde hij met: "Ik ben ook voor afschaffen van dat rare Grondwetsartikel: gij zult niet discrimineren. Prachtig. Maar als dat betekent dat mensen geen discriminerende opmerkingen meer mogen maken, en die maak je in dit land nogal snel, dan zeg ik: dit is niet goed. Laat mensen die opmerkingen maar maken." Door veel journalisten werden deze woorden opgevat als een pleidooi voor het schrappen van artikel 1. Verder noemde hij de islam "een achterlijke cultuur" en vond hij dat Nederland een vol land was. Toen de interviewers Frank Poorthuis en Hans Wansink hem voorhielden dat hij dat laatste niet mocht zeggen van zijn partij, repliceerde hij met "Nou, daar moest ik me maar eens niet zoveel meer van aantrekken."
Fortuyn werd door Leefbaar Nederland ontboden voor spoedoverleg. Hij wilde zijn woorden niet terug nemen en werd op 10 februari 2002 ontslagen als lijsttrekker. De dag daarna, 11 februari, kondigde hij zijn eigen beweging aan, de Lijst Pim Fortuyn (LPF), die op 14 februari officieel werd opgericht. De meeste aanhangers van Leefbaar Nederland vertrokken naar de nieuwe partij en deze scoorde in de daarop volgende weken hoog in de opiniepeilingen.
Als lijsttrekker van Leefbaar Rotterdam behaalde Fortuyn een zeer grote overwinning bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2002. De partij wist bijna vijfendertig procent van de zetels (17 van de 45) in de wacht te slepen waarmee ze de grootste in de gemeenteraad werd. Tevens werd hij fractievoorzitter.
Bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer in mei 2002 behaalde zijn LPF het eveneens zeer grote aantal van 26 zetels, voor een debuterende partij een unicum in de Nederlandse parlementaire geschiedenis.
[bewerk] Na het overlijden
Na de moord op Fortuyn waren er diverse personen in de Nederlandse lokale of landelijke politiek, die het gedachtengoed van Fortuyn wilden voortzetten of gelijksoortige ideeën hadden. Zo werd het standpunt over artikel 1 van de Nederlandse grondwet, dat Fortuyn wilde afschaffen, hetgeen leidde tot zijn uitzetting uit Leefbaar Nederland, in 2006 overgenomen door Geert Wilders. Wilders wilde het artikel vervangen door een ander artikel, dat de joods-christelijke en humanistische cultuur in Nederland als leidraad ziet. Wilders was destijds onafhankelijk Tweede Kamerlid, na zijn vertrek uit de VVD.
[bewerk] Belangrijkste publicaties
- Sociaal-economische politiek in Nederland 1945-1948 (dissertatie 1980).
- De Nederlandse verzorgingsstaat. Terugblik en vooruitzien, Hoofdstuk 1: ‘Het tenslotte’ en redactie (1983).
- Om de toekomst van de werkgelegenheid (1985).
- Stakingsrecht in theorie en praktijk 1872-1986 (1985).
- De positie bepaald, de koers uitgezet (1989).
- De overheid als ondernemer (1992).
- Aan het volk van Nederland (Contact, 1993; ISBN 90-254-0303-4).
- Zakenkabinet–Fortuyn (1994).
- De verweesde samenleving (1995).
- Beklemmend Nederland (1995).
- Uw baan staat op de tocht (Bruna, 1995).
- Mijn collega komt zo bij u (1996?).
- Zielloos Europa (1997).
- Tegen de Islamisering van onze cultuur (1997; vernieuwde heruitgave Karakter, 2002; ISBN 90-6112-861-7).
- Zonder ambtenaren (1997).
- 50 Jaar Israël. Hoe lang nog? (Bruna, 1998; ISBN 90-229-8407-9).
- Babyboomers (1998; vernieuwde heruitgave Karakter, 2002; ISBN 90-6112-941-9).
- De derde revolutie (Bruna, 2000; ISBN 90-229-84441-9).
- Droomkabinet (Van Gennep, 2001; ISBN 90-5515-286-2).
- De verweesde samenleving (Vernieuwde heruitgave Karakter, 2002; ISBN 90-6112-931-1).
- De puinhopen van acht jaar paars (Karakter, 2002; ISBN 90-6112-911-7).
[bewerk] Secundaire literatuur
- Pels, Dick, De geest van Pim, Het gedachtegoed van een politieke dandy (Amsterdam 2003).
- Wansink, Hans, De erfenis van Pim Fortuyn. De Nederlandse democratie na de opstand van de kiezers (Amsterdam 2004).
- Herwaarden, Clemens van, Fortuyn, Chaos en Charisma (Amsterdam 2005) over Fortuyn als charismatisch politicus
[bewerk] Externe links
 |
Wikiquote heeft een collectie citaten gerelateerd aan Pim Fortuyn. |
