Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

**Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden**
Vlag	Wapen


Kaart

Hoofdstad	Den Haag (zetel Staten-Generaal)
Regeringsvorm	confederale republiek
Staatshoofd	stadhouder
Dynastie	n.v.t.
Bestaan	26 juli 1581 - 18 januari 1795
Ontstaan uit	Unie van Utrecht
Opgegaan in	Bataafse Republiek
Oppervlakte
Inwoners	1.500.000
Taal	Nederlands
Religie	Protestants (staatsreligie), rooms-katholiek (officieel verboden religie; uitsluiting uit openbare leven)
Munteenheid	florijn

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was de naam van de republiek die in 1581 ontstond tijdens de Tachtigjarige Oorlog op het grondgebied van wat nu ongeveer Nederland is. Deze kleine republiek verwierf in de 17e eeuw grote politieke, maar vooral economische macht. Het speelde een tijdlang een hoofdrol op het wereldtoneel. Het einde valt samen met de inval van de Franse troepen in 1794.

[bewerk] Context

Opmerkelijk in de kleine Republiek - die nooit meer dan 2,5 miljoen inwoners bevatte - was het ongeëvenaarde succes van de Nederlandse handel over de gehele aarde, de grote militaire successen tegenover veel sterkere machten zoals Spanje en Engeland en de verovering van Indië (Indonesië), de enorme vloot (met 2000 schepen groter dan die van Engeland en Frankrijk samen), en de evenzeer ongeëvenaarde bloei van schilderkunst (Rembrandt e.v.a.) en wetenschappen (Hugo de Groot e.v.a.) gepaard gaand met grote geestelijke vrijheid. Daarnaast was er sprake van een ongehoorde immigratie, waarbij in de 17de eeuw ongeveer éénderde van de bewoners van buitenlandse afkomst was - in sommige steden zoals Leiden op een bepaald moment zelfs ruim de helft van alle inwoners.

[bewerk] Situering

De zeven Nederlanden waren de gewesten die deel uitmaakten van de Republiek: Holland, Zeeland, Groningen, Utrecht, Friesland, Gelderland en Overijssel. Drenthe was ook een gewest met een eigen Statenvergadering, maar had geen stemrecht in de Staten-Generaal.

Vanaf 1648 (Vrede van Münster) hoorden ook delen van Vlaanderen (Staats-Vlaanderen) en Brabant (Staats-Brabant) en Overmaas (Staats-Limburg) bij de Republiek. Het gebied rond Venlo was tot 1590 in handen van de Republiek en sinds 1715 officieel bij de Republiek (als Staats-Opper-Gelre). Maastricht had ook een speciaal statuut. Al deze gebieden hadden niet de status van een zelfstandig gewest en werden door de Staten-Generaal als generaliteitslanden bestuurd.

De Republiek was een tamelijk losse confederatie (statenbond) van 7 provincies, die elk een zeer verregaande autonomie hadden. Binnen deze provincies genoten op hun beurt de steden (en zeker de wat grotere steden) weer een zeer verregaande mate van zelfbestuur. Het was enerzijds de stadhouder, die als kapitein-generaal (opperbevelhebber) van de strijdkrachten fungeerde, en anderzijds de zeer dominerende positie van het gewest Holland (dat voor ongeveer 60% van de staatsinkomsten verantwoordelijk was), die enige mate van politieke samenhang verzekerde.

[bewerk] Ontstaan van de Republiek

Overzichtskaart van de Republiek, van Joannes Janssonius; uit diens collectie Belgii Foederati Nova Descriptio, gepubliceerd te Amsterdam in 1658

Vanaf 1568 kwamen de Nederlanden in opstand tegen de Spaanse overheersing en in het bijzonder tegen de invoering van de Tiende Penning (een belastingmaatregel) en de strafmaatregelen die de hertog van Alva nam tegen ketters. Het verzet tegen deze belastingmaatregel dient wel als een belangrijk element te worden gezien voor het ontstaan van de opstand tegen de Spaanse overheersing. Het was gebruikelijk dat een koning belasting hief via een bede of verzoek. Alva echter, voerde deze nieuwe belastingmaatregel in voor de hele Nederlanden. Vooral de Tiende Penning veroorzaakte een ernstige verzwakking voor de concurrentiepositie als handelsnatie. Dit alles leverde verdere brandstof voor de opstand. Deze opstand ging later de Tachtigjarige Oorlog heten.

Door onderlinge verdeeldheid splitsten de Nederlanden zich in gewesten die de opstand steunden en gewesten die de Spaanse koning (Filips II) steunden. In 1579 tekenden enkele noordelijke gewesten de Unie van Utrecht, waarin zij afspraken gezamenlijk in opstand tegen de Spaanse overheersing te komen. De Unie van Utrecht werd op 26 juli 1581 (volgens sommige bronnen 22 juli 1581) gevolgd door de Acte van Verlatinghe, waarin de verschillende gewesten zich formeel onafhankelijk verklaarden. Ook de meeste Vlaamse en Brabantse steden sloten zich daarbij aan, maar werden enkele jaren later door de Spanjaarden heroverd.

Aanvankelijk zochten de Nederlanden buitenlandse landvoogden om het bestuur op zich te nemen. De inmenging van de Franse hertog van Anjou en enkele jaren later de Engelse graaf van Leicester waren echter geen succes. De Staten-Generaal besloten daarom zelf het land te besturen. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, ofwel de Republiek, was geboren.

Bij de Vrede van Münster werd de nieuwe Republiek officieel erkend als zelfstandige natie.

[bewerk] De Republiek in oorlog

Geschiedenis van de Nederlanden
1384 1494 Bourgondische Nederlanden		Prinsbisdom Luik Prinsdom Stavelot- Malmedy Hertogdom Bouillon e.a.
1477 1556 Zeventien Provinciën (Bourgondische Kreits)
1556 1795 Spaanse Nederlanden
1581 1795 Verenigde Provinciën	Zuidelijke Nederlanden
	Oostenrijkse Nederlanden (Nederlandse Staten)
1795 1806 Bataafse Republiek	1795 1804 Eerste Franse Republiek
Koninkrijk Holland
1804 1815 Eerste Franse Keizerrijk
1815 1830 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden		Groot- Hertogdom Luxemburg
1830 heden Nederland	1830 heden België	Luxemburg

In 1648 was de Republiek een grote zeemogendheid en een redelijke landmogendheid. Al in 1646 waren de Staten-Generaal van mening dat Spanje had afgedaan als ernstige bedreiging voor de Republiek te land. Maar het Frankrijk van Lodewijk XIV was in opkomst. In de jaren voor de Vrede van de Pyreneeën (1659) veroverde Frankrijk grote delen van de Spaanse Nederlanden, terwijl Spanje te zwak was om er iets tegen te doen.

Engeland werd een ernstige bedreiging op zee. De Engelse en Nederlandse koopvaarders concurreerden hevig met elkaar en met de Act of Navigation verklaarde Engeland de Republiek informeel de oorlog. De Eerste Engelse Oorlog volgde (1652-1654). Deze oorlog verloor de jonge Republiek, en het verloor zijn beste admiraal: Tromp. Na de Vrede van Westminster bleef de "Acte van Navigatie" van kracht. In 1665 verklaarde Engeland de Republiek weer de oorlog. De Tweede Engelse Oorlog volgde (1665 - 1667). In deze oorlog vernietigde Michiel de Ruyter een groot deel van de Engelse vloot bij de tocht naar Chatham. In de Vrede van Breda werd overeengekomen dat de Act of Navigation versoepeld werd.

Ondertussen hadden de Fransen de Spaanse Nederlanden weer aangevallen. Om de Franse dreiging het hoofd te bieden vormde Johan de Witt met Zweden en Engeland de Triple Alliantie tegen de agressieve politiek van Lodewijk XIV. De Fransen kochten echter de Engelsen om en Zweden beloofde neutraal te blijven. In 1672 vielen Frankrijk, Keulen en Münster de Republiek over land aan en Engeland over zee. Voor deze Hollandse Oorlog (1672-1678) hadden de Fransen een geweldig leger van 120.000 man verzameld. Zij zouden richting Holland trekken. Keulen en Münster zouden het noorden aanvallen, en de gecombineerde Engelse en Franse vloten zouden aan de kust van Holland een leger aan land zetten. Dit werd het rampjaar. Johan en Cornelis de Witt werden gelyncht in Den Haag door een woeste menigte. Het Staatse leger was verwaarloosd en werd haastig versterkt voor de verdediging.

Willem III werd stadhouder gemaakt en ondernam tevergeefs een veldtocht. Hij trok zich daarna terug achter de Hollandse Waterlinie en hield daar stand. Ondertussen hervormde en breidde hij zijn leger uit. In het noorden werden de legers van Keulen en Münster tegengehouden bij de linie van Groningen onder leiding van Rabenhaupt. Op zee werden de Engelsen en Fransen verslagen door Michiel de Ruyter. De Republiek hield stand.

In het jaar 1673 veroverde de kersverse stadhouder Bonn waardoor de Fransen de Republiek moesten ontruimen, en Keulen en Münster niets anders konden doen dan voor vrede te tekenen. In 1674 werd met Engeland, dat geen enkel voordeel uit de oorlog had gehaald, Münster en Keulen de vrede getekend. De oorlog tegen Frankrijk ging door. Er volgden enkele veldslagen, maar het front zat muurvast in de Spaanse Nederlanden, en uitzicht op verbetering was er niet. In 1678 werd in Nijmegen de vrede getekend.

Willem III was zijn verdere leven de grote tegenstrever van Lodewijk XIV. Hij vormde de Grote Alliantie tussen Engeland, de Republiek en de Duitse keizer tegen Frankrijk. Willem werd in 1688 koning van Engeland, wat Lodewijk XIV niet over zijn kant kon laten gaan. In de Negenjarige Oorlog (1688-1697) die daarop volgde veroverden de Fransen in snel tempo een aantal vestingen in de Spaanse Nederlanden. De geallieerden onder Willem III waren de hele oorlog bezig deze weer ongedaan te maken. In 1697 werd de vrede in Rijswijk getekend. Vanwege de vrede met Frankrijk was de Republiek niet echt geneigd om de kant van Peter de Grote te kiezen in zijn anti-Turkse alliantie tegen het Ottomaanse Rijk (waarvan Frankrijk een bondgenoot was), tijdens zijn Grote Ambassade in de Republiek.

In 1701 stierf de kinderloze Spaanse koning Karel II. Hij had een kleinzoon van Lodewijk XIV als troonopvolger aangewezen. Lodewijk zou de kroon voor zijn kleinzoon waarnemen. Frankrijk en Spanje onder één kroon was onacceptabel voor de leden van de Grote Alliantie en in 1702 werd de oorlog verklaard aan Frankrijk. In 1702 stierf Willem III aan een longontsteking die hij opliep toen hij van zijn paard gevallen was. De regenten namen de touwtjes over.

De Spaanse Successieoorlog volgde. De Republiek speelde een belangrijke rol hierin. Het leger van de Republiek groeide in deze oorlog tot wel 100.000 man in het veld. Er waren grote Staatse contingenten aanwezig in de slagen van Blenheim, Ramillies, Oudenaarde en Malplaquet. Door de grote oorlogsinspanningen op het land bleef de vloot achter. De Republiek verloor langzamerhand de positie van grote zeemogendheid. Deze oorlog ging de kracht van de Republiek ver te boven, maar dat gold voor alle deelnemers aan deze oorlog. Toen in 1713 de Vrede van Utrecht gesloten werd, was de Republiek na bijna 40 jaar oorlog met Frankrijk toe aan een periode van vrede.

De Republiek bleef een grote mogendheid door het Barrièreverdrag. De Grote Alliantie tussen Engeland, de Republiek en het Duitse keizerrijk bleef bestaan en Frankrijk was oorlogsmoe. Pas na 20 jaar was Frankrijk weer in staat om zich weer in een grote oorlog te mengen. In de Poolse Successieoorlog (1733-1738) bleven de Republiek en Engeland neutraal. Pas in de 1740 zou de Republiek zich weer gaan mengen in de Europese machtspolitiek.

In 1740 stierf keizer Karel VI en had alleen een dochter om hem op te volgen. De keurvorst van Beieren had zich kandidaat gesteld voor het keizerschap en had de steun van Lodewijk XV. Oostenrijk werd ondertussen aangevallen door Pruisen, een Franse bondgenoot. De Oostenrijkse Successieoorlog was begonnen. Voor de Republiek begon de oorlog pas in 1744 toen de Fransen de Oostenrijkse Nederlanden binnenvielen. De Republiek had een leger van 80 - 90.000 man op de been. De oorlog verliep slecht voor de Grote Alliantie. De slagen van Fontenoy, Rocourt en Lafelt werden allemaal verloren. Talloze vestingen in de Oostenrijkse Nederlanden gingen verloren. In 1747 werd de Republiek zelf aangevallen. De vestingplaats Bergen op Zoom, de trots van de Republiek, viel na een beleg van drie maanden en 20.000 Franse doden. Willem IV werd stadhouder maar zijn aanstelling had niet het gehoopte effect. In 1748 werd de Vrede van Aken gesloten.

Het was duidelijk dat het 'Oude Systeem' niet meer werkte. In 1756 sloot Frankrijk een bondgenootschap met Oostenrijk, waardoor het Barrièreverdrag nutteloos werd. Deze ommekeer van allianties wordt de renversement des alliances genoemd. De Republiek, zonder barrièreverdrag en dus zonder bondgenoot Oostenrijk, werd hierdoor volledig aangewezen op Engeland. De Republiek werd een tweederangsmogendheid, nu ook op het land. In de volgende Zevenjarige Oorlog (1756-1763) bleef de Republiek neutraal.

[bewerk] Einde

Met de Bataafse Revolutie vielen in 1794 Franse troepen de Republiek binnen en met hun steun werd in 1795 de Bataafse Republiek uitgeroepen. Hiermee kwam een einde aan de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De laatste stadhouder, Willem V van Oranje-Nassau, vluchtte naar Engeland. Na de Franse overheersing ging Nederland verder als monarchie, tot 1830 samen met België.

[bewerk] Gebieden

De Republiek omvatte 8 landen en 3 Generaliteitslanden:

Men spreekt over de 7 Nederlanden, omdat Drenthe te arm werd geacht en niet mee mocht beslissen. Drenthe was echter geen Generaliteitsland en kon zichzelf besturen. Westerwolde in Groningen was formeel ook een Generaliteitsland, maar werd feitelijk bestuurd door de stad Groningen.

[bewerk] Politiek

De Republiek bestond uit zeven provinciën of gewesten, die elk een grote mate van vrijheid hadden. Iedere provincie werd bestuurd door een stadhouder en de Provinciale Staten. In theorie benoemden en controleerden de Provinciale Staten de stadhouder, in de praktijk werd de rol van stadhouder vaak vervuld door leden van de Oranje-familie. Gedurende het bestaan van de Republiek was er een vrijwel continue strijd tussen de Oranje-gezinden en de Regenten-gezinden.

Iedere provincie had een vertegenwoordiging in de Staten-Generaal. De Staten-Generaal zetelden in Den Haag en hielden zich met landszaken bezig. Ook het bestuur van Drenthe, Brabant en Limburg was een taak van de Staten-Generaal.

Gaandeweg evolueerde de Republiek van een confederatie naar een federatie, om na de Franse Revolutie over te gaan naar een eenheidsstaat en een monarchie, samen met de Zuidelijke Nederlanden en het prinsbisdom Luik. Na de afscheiding van België ontstond het moderne Nederland.

Het devies van de Republiek was: Concordia res parvae crescunt oftewel (vrij vertaald) Eendracht maakt macht (een spreuk die later is overgenomen door België). Het devies was ontleend aan De Bello Jughurtino van Sallustius.

[bewerk] Personen

De Republiek vond haar eerste leider in Willem van Oranje, die bij zijn dood in 1584 werd opgevolgd door zijn zoon Maurits van Oranje, gevolgd door Frederik Hendrik, Willem II en Willem III. Belangrijke andere politici waren Johan van Oldebarneveldt, Constantijn Huygens, Johan de Wit, naast admiraals als de meest succesvolle Michiel de Ruyter, en verder Piet Hein, Maarten Tromp en diens zoon Cornelis Tromp, Jan Evertsen, Witte de With. Op het gebied van de handel waren waren de kanonnenkoning Louis de Geer, zijn compagnon, Jacob Trip en de Zeeuwse reder Cornelis Lampsins toonaangevend. Als regenten oefenden de Amsterdamse burgemeesters een overheersende invloed op de Republiek uit, waaronder Cornelis de Graeff, Gillis Valckenier en Andries Bicker en Nicolaas Witsen.

[bewerk] Wetenschappers

Daarnaast waren er wetenschappers en bekwame vaklieden op allerlei terrein in de Nederlanden te vinden. Hugo de Groot (1583-1645) als nimmer geëvenaard instigator van het volkenrecht, oorlogs- en zeerecht, Christiaan Huygens (1629-1695) als wiskundige en uitvinder van het slingeruurwerk en ontdekker van de ringen van Saturnus, de waterbouwkundige Simon Stevin die bovendien decimale getallen uitbreidde met de cijfers achter de komma, Jan Leeghwater als waterbouwkundige en architect van de belangrijkste Nederlandse polders, Benedictus Spinoza (1632-1677) als filosoof van het atheïsme. De Franse wiskundige en filosoof René Descartes ((1596-1650), beroemd door zijn filosofische stelling "Ik denk dus ik ben", leefde gedurende langere tijd in een aantal Nederlandse steden, waaronder Leiden. Het is opmerkelijk dat er in de Nederlanden van die tijd zoveel talent kon opbloeien.

[bewerk] Cultuur

Vanwege de enorme rijkdom van de Republiek als gevolg van de succesvolle handel bloeide de cultuur, met name de schilderkunst, sterk in de 17de eeuw. Deze eeuw kreeg dan ook de bijnaam Gouden Eeuw. In totaal werden er volgens berekeningen van kunsthistorici drie miljoen schilderijen geproduceerd door ongeveer 5000 kunstenaars, waaronder Rembrandt, Vermeer, Frans Hals, Govert Flinck, Ferdinand Bol, Jan Steen. Ook architecten als Jacob van Campen (Paleis op de Dam) waren succesvol. Het aantal literatoren bleef achter bij het aantal kunstschilders, maar in het eigen taalgebied werden Joost van den Vondel, P.C. Hooft en Brederode bekend. Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621) werd bekend als componist en organist.

In de 18de eeuw zakte het culturele leven in de Nederlanden geheel in, en werd volkomen overvleugeld door Frankrijk (literatuur, muziek, toneel), Duitsland (muziek met o.m. Bach, literatuur met o.m. Goethe) Italië (muziek) en Engeland (literatuur en muziek).

[bewerk] Benamingen

Gebruikelijke namen voor de Republiek der Verenigde Nederlanden:

de Republiek
Republiek der Verenigde Nederlanden
Republiek der Verenigde Provinciën
Republiek der Zeven Provinciën
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Republiek der Zeven Verenigde Provinciën
de Verenigde Gewesten
de Zeven Verenigde Gewesten

[bewerk] Literatuur

J. I. Israel: The Dutch Republic, Its Rise, Greatness, and Fall 1477-1806, Oxford University Press, New York 1995, ISBN 0198730721 (gebonden), ISBN 0198207344 (paperback)
J. I. Israel: *De Republiek, 1477-1806, ISBN 9051942214

Koloniën van de Republiek der Verenigde Nederlanden