Willem V van Oranje-Nassau
| 1748-1806 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||
| Erfstadhouder der Verenigde Nederlanden | ||||||
|
||||||
|
Willem V Batavus (8 maart 1748 - 9 april 1806), Prins van Oranje, Graaf van Nassau, was erfstadhouder van de Republiek der Verenigde Nederlanden.
Hij werd geboren in 's-Gravenhage als zoon van Willem IV en Anna van Hannover. Hij werd opgevoed door zijn moeder en vanaf 1759 door Lodewijk Ernst, hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel. In 1766, meerderjarig geworden, trad hij aan als stadhouder. Op 4 oktober 1767 trad hij in het huwelijk met Wilhelmina van Pruisen, een nicht van Frederik de Grote. Over Willem V wordt geschreven dat hij een fabelachtig geheugen had en snel van begrip was. Hij was erudiet en filosofisch ingesteld, maar tamelijk slordig en suffig met papieren. Hij was een stevige drinker, liep mank en miste twee of drie voortanden.
Willem V begon zijn carrière met voorstellen tot hervorming van de vroedschappen in de Friese steden Stavoren (1768), Workum (1772) en Bolsward (1773). De stadhouder beschikte over goede contacten ("premiers") in Friesland. Ook in Gelderland en Overijssel hadden kleine steden moeite om hun vroedschapzetels op te vullen. Het probleem van de opvulling van vroedschapszetels speelde ook in steden met een aanzienlijke katholieke bevolking, zoals Haarlem, Arnhem, Nijmegen, Oldenzaal, 's-Hertogenbosch, etc. De voorstellen tot hervorming werden hem niet in dank afgenomen. In Bolsward, toen een klein stadje met 2600 inwoners, maar met een aanzienlijke katholieke bevolking (30%), ontstond in 1778 protest, waarop de stadhouder besloot het voorstel te laten rusten.
Inhoud |
[bewerk] De patriottentijd
In 1781 kwam er steeds meer kritiek op het functioneren van Willem V en op de hertog van Brunswijk. Het pamflet “Aan het volk van Nederland” vond gretig aftrek. De schrijver was waarschijnlijk Joan Derk van der Capellen tot den Pol. Bovendien was de Republiek in oorlog geraakt met de Engelsen, vanwege wapensmokkel naar de Verenigde Staten. De vierde zeeoorlog met de Engelsen verliep desastreus. Willem V werd beschuldigd van heulen met de vijand: George III, de koning van Engeland, zijn oom. Ook uit Overijssel kwam kritiek. Baron Joan Derk van der Capelen tot den Poll sprak zich uit voor steun aan de Verenigde Staten in hun onafhankelijkheidstrijd en voor versterking van de verwaarloosde vloot. Van der Capellen tot den Pol werd daardoor in 1778 als afgevaardigde uit de Provinciale Staten gezet, maar wist in 1782 opnieuw een zetel te behalen.
Dit succes van Joan Derk van der Capellen tot den Pol inspireerde de patriotten tot nieuwe eisen. De stadhouder verloor steeds meer macht en dronk veel wijn. In 1784 werd bekend dat de hertog van Brunswijk hem in het geheim nog steeds adviseerde. De hertog werd het land uitgezet, vanwege zijn familiebanden met de keizer van Oostenrijk, heer van de zuidelijke Nederlanden. Jozef II zou opening van de Schelde willen. De kwestie was aanleiding voor de patriotten tot het oprichten van nog meer exercitiegenootschappen. De patriotten stelden voor een raad in te stellen, waarin ook zijn vrouw zitting zou hebben, die hem ter zijde zouden staan. De prins liet niets van zich horen. In september 1785 verloor Willem V zijn militaire positie in 's Gravenhage. Een wanhopige Willem V vertrok naar de grens bij Breda om van zijn daadkracht te getuigen. Het liefst had hij afstand gedaan en zich teruggetrokken op een van zijn Duitse bezittingen.
Willem V reisde af naar Friesland, zijn vrouw en zijn kinderen waren hem reeds voorgegaan. Het lukte hem en zijn vrouw om steun te verwerven in Friesland. Via Groningen trok de stadhouder naar het jachtverblijf Het Loo bij Apeldoorn.
[bewerk] Escalatie
De patriotten in de stad Utrecht gingen op 2 augustus 1786 over tot het benoemen van nieuwe patriottische vroedschapsleden, zonder de goedkeuring van de stadhouder. De prinsgezinde statenleden verlegden daarop de vergaderingen naar Amersfoort. De Provinciale Staten van Utrecht waren toen opgedeeld. Begin september 1786 werd een poging gedaan om de patriotten een halt toe te roepen. Er dreigde een burgeroorlog. Hattem en Elburg werden enige dagen bezet door stadhouderlijke troepen, waar de 24-jarige H.W. Daendels het excercitiegenootschap aanvoerde. Enkele weken later werd het de exercitiegenootschappen en de vrijcorpsen in Gelderland en Friesland verboden petities in te dienen en elkaar steun te bieden. In feite van beperking van vrijheid van meningsuiting en vergadering. In november 1786 verhuisde de stadhouderlijke familie van Apeldoorn naar Nijmegen.
[bewerk] Aanhouding bij Goejanverwellesluis
Begin mei 1787 is vanuit Amersfoort een poging gedaan Utrecht te heroveren. Er vielen enkele slachtoffers. Prinses Wilhelmina reisde enkele weken later in twee koetsen met zestien paarden naar 's-Gravenhage. Zij werd tegengehouden langs de Vlist. Het gezelschap werd onder geleide naar Goejanverwellesluis gevoerd, in afwachting van een beslissing van de Staten van Holland. Prinses Wilhelmina moest onverrichterzake terugkeren naar Nijmegen. De broer van Wilhelmina, de nieuw aangetreden koning van Pruisen, kwam op haar initiatief zijn zuster te hulp. Hij stuurde een leger van maar liefst 20.000 man naar Nederland. De patriotten verlieten Utrecht bij de nadering van het Pruisische leger. Ook in Gorkum werd huisgehouden, waar een neef van Van der Capellen de patriotten aanvoerde. Op 23 september 1787 was de rust hersteld. Prinses Wilhelmina en haar echtgenoot keerden terug naar Den Haag. (Waarschijnlijk is Prinsjesdag naar die gebeurtenis vernoemd). In de weken daarna werden honderden patriotten gevangen genomen en er volgden wraakakties door prinsgezinden. Enkele duizenden patriotten zijn via Brussel naar Noord-Frankrijk uitgeweken. Er werden in de navolgende jaren vijf doodvonnissen uitgesproken. Het betrof Robert Jasper van der Cappelen van de Marsch, de leider van de patriotten in Gelderland, alsmede H.W. Daendels en twee van zijn medestanders uit Hattem. Ten slotte Cornelis van den Burg, een burgemeester van Bolsward. De vonnissen zijn nooit uitgevoerd of zijn omgezet in verbanning. Hersteld in de oude rechten, nam Willem V allerlei represailles tegen de patriotten. Door deze starheid verhaastte hij de val van de ‘oude Republiek’.
[bewerk] De vlucht naar Engeland en de periode na 1795
Bij de komst van de Franse troepen onder Pichegru vertrok Willem V op 18 januari 1795 naar Engeland. De gevluchte stadhouder nam in 1795 als balling aangekomen voor enkele weken zijn intrek in Kew Palace (ook wel Dutch House genoemd). Vrijwel zijn eerste werk aldaar was de uitvaardiging van de beruchte brieven van Kew (7 februari 1795), volgens sommigen op advies van de Britse premier William Pitt, waarin hij alle Hollandse koloniale bezittingen onder Britse bescherming stelde en de bestuurders beval zich over te geven aan de Britten. Dit leidde tot woede uiteraard van zijn tegenstanders in de Bataafse Republiek. Nadat Willem V deze brieven had uitgevaardigd namen de Fransen de privébezittingen van Willem in beslag. Het latere Koninkrijk der Nederlanden (1815) kreeg de meeste van de in 1795 afgestane gebieden, waaronder de Kaapprovincie en Ceylon nooit weer terug, Java slechts met grote moeite evenals Sumatra. Willem V verhuisde later in 1795 naar Hampton Court Palace. Toen Willem V samen met zijn zoon, de erfprins, in augustus 1799 een proclamatie uitvaardigde waarin hij de Nederlanders opwekte steun te geven aan de Brits-Russische inval in het noorden van Holland leidde dit eveneens als in 1795 tot grote verontwaardiging van de Bataafse Republiek. De militaire inval mislukte jammerlijk. In december 1801 echter deed hij de brieven van Oranienstein uit, waarin hij de Bataafse Republiek als wettig erkende. Hiermee deed hij afstand van al zijn rechten als erfstadhouder en voldeed hij aan de aan zijn zoon door Napoleon Bonaparte gestelde voorwaarden voor het verkrijgen van een schadeloosstelling voor de in 1795 toegepaste verbeurdverklaringen. Hij deed dat pas na lange aarzeling en hij wenste later de soevereiniteit over Fulda en Corvey niet als gunst van Bonaparte te aanvaarden, wel verkreeg hij de titels van vorst van Fulda en graaf van Corvey in 1802. Zijn zoon, de erfprins, aanvaardde de soevereiniteit over Fulda en Corvey wèl en bleef aldaar vazal van Napoleon tot oktober 1806.
In 1801 trok Willem ”Batavus” zich terug op zijn Duitse buitenplaats Oranienstein bij Dietz an der Lahn. Dit prachtige paleis is dan ruim een eeuw in bezit van de Oranjes. Tijdens zijn jaarlijkse bezoek aan zijn dochter Louise overleed Willem V in Brunswijk en werd daar begraven. Het stoffelijk overschot is in 1958 bijgezet in de Nieuwe Kerk (Delft). Zijn zoon werd in 1813 koning Willem I.
De geschiedenis van Willem V tussen 1795 en 1806 werd - om de integriteit en populariteit van het koningshuis te beschermen - veelal verzwegen. In de vaderlandse geschiedenis zoals dat werd gegeven op de lagere scholen en het voortgezet onderwijs in de negentiende en twintigste eeuw werd dit hoofdstuk volkomen genegeerd.
[bewerk] Kinderen
Uit het huwelijk van Willem V en Wilhelmina werden vijf kinderen geboren:
- Naamloze zoon (23 maart 1769 - 24 maart 1769)
- Frederica Louisa Wilhelmina (28 november 1770 – 15 oktober 1819), gehuwd met Karel van Brunswijk-Wolfenbüttel, zoon van Karel Willem Ferdinand van Brunswijk
- Naamloze zoon (6 augustus 1771)
- Willem Frederik (24 augustus 1772 – 12 december 1843), koning der Nederlanden
- Willem George Frederik (15 februari 1774 - 6 januari 1799)
| Voorganger: Willem IV |
Prins van Oranje | Opvolger: Willem VI |
