Friesland
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||||||||||||||
Friesland (
uitspraak (info·uitleg)), officieel (Fries): Fryslân ( uitspraak (info·uitleg)), is een provincie in het noorden van Nederland, in het oosten begrensd door Groningen en Drenthe, in het zuiden door Overijssel en Flevoland, in het zuidwesten door het IJsselmeer, en in het westen en noorden door de Waddenzee (buiten de Waddeneilanden door de Noordzee). Met de Afsluitdijk is Friesland verbonden met Noord-Holland.
Tot de provincie behoren de Waddeneilanden Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog. Deze zijn per veerboot bereikbaar vanaf de Friese kust (Harlingen, Holwerd en Lauwersoog in Groningen). Friesland heeft ongeveer 643.000 inwoners. De hoofdstad ervan is Leeuwarden (Fries: Ljouwert). De officiële talen zijn Nederlands en Fries.
Inhoud |
[bewerk] Naam
Sinds 1 januari 1997 is alleen het Friestalige Fryslân in Nederland de officiële naam van de provincie. In november 2004 heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken besloten erop toe te zien dat de officiële naam in overheidsstukken ook consequent wordt gebruikt. In het dagelijks spraakgebruik in de rest van Nederland en in het Nederlands taalgebruik wordt echter vrijwel altijd de Nederlandstalige naam Friesland gebruikt. Ook op de Nederlandstalige Wikipedia wordt de naam Friesland gehanteerd.
Om de provincie te onderscheiden van Noord- en Oost-Friesland en de Kreis Friesland in Nedersaksen wordt de provincie in wetenschappelijke kringen ook wel aangeduid als Westerlauwers Friesland.
[bewerk] Heitelan
It Heitelân (Nederlands: Het vaderland) is voor Friezen een veel gebruikte term om de provincie Friesland aan te duiden. Het wordt vaak gebruikt om de sterke band met Friesland aan te geven. Met name nationalistisch ingestelde Friezen maken vaak gebruik van het woord.
Een lied met de naam It Heitelân is geschreven door J.L. van den Burg en werd muzikaal ondersteund door J. Lindeman. Vlak na de Tweede Wereldoorlog gingen er stemmen op om het huidige volkslied, De âlde Friezen (Nederlands: De oude Friezen), van Friesland te vervangen door dit lied. De reden hiervoor was het karakter van het 'Folksliet'. De tekst zou niet in verhouding staan met de nuchtere Friezen. Tevens is het nummer de laatste jaren opnieuw uitgebracht, onder meer door de band Reboelje en het Lemster Mannenkoor.
Er heeft ook een Fries week- en maandblad bestaan die als naam It Heitelân had. Het maandblad werd in 1919 voor het eerst geproduceerd door de Jong-Fryske Mienskip (Jonge Friese Gemeenschap).
[bewerk] Karakter
Friesland heeft van oorsprong een uitgesproken agrarisch karakter. De provincie stond vooral bekend vanwege de veeteelt en de daarmee verbonden zuivelindustrie. Toerisme, met name op de meren in het zuidwesten van de provincie en op de Waddeneilanden, is in de zomer een belangrijke bron van inkomsten. Deze streken kennen in de winter een grote seizoenswerkloosheid. De sterk opkomende dienstensector concentreert zich in Leeuwarden, Drachten en Heerenveen. De natuurgebieden worden beheerd door de vereniging It Fryske Gea (het Friese landschap).
Binnen het Friese cultuurgebied kunnen nog drie grote cultuurgebieden worden onderscheiden: de Kleistreek, de Friese Wouden en de Zuidwesthoek.
De tien grootste woonplaatsen in de provincie naar het aantal inwoners op 1 januari 2006 zijn:
| Nr. | Plaatsnaam | Aantal |
|---|---|---|
| 1 | Leeuwarden | 91.770 |
| 2 | Drachten | 44.270 |
| 3 | Sneek | 32.160 |
| 4 | Heerenveen | 28.470 |
| 5 | Harlingen | 15.020 |
| 6 | Franeker | 13.210 |
| 7 | Dokkum | 13.150 |
| 8 | Joure | 12.930 |
| 9 | Wolvega | 12.110 |
| 10 | Lemmer | 10.220 |
Bron: Provincie Fryslân
Friesland is met een bevolkingsdichtheid van 192 inwoners per km² na Drenthe de dunstbevolkte provincie van Nederland.
[bewerk] Geschiedenis
Zie hoofdartikel Geschiedenis van FrieslandAan het begin van de Middeleeuwen strekte Friesland zich uit van het Zwin (bij de Belgische grens), aan de kust, tot aan de rivier Wezer in Duitsland. In de zevende eeuw was het onafhankelijk. Voor het jaar 678 wordt een Friese koning Aldgillis genoemd. Kort daarop is Redbad koning, en als hij in 719 overlijdt is Poppo de aanvoerder. Na de inlijving in het Frankenrijk in de 8e eeuw bestond Friesland, volgens de Lex Frisionum (de Friese wet), uit drie delen: het gebied tussen Zwin en Vlie, het gebied tussen Vlie en Lauwers en het gebied tussen Lauwers en Wezer. Een deel viel rond het jaar 1000 onder de graven van Holland. De overige delen hadden in die tijd over het algemeen veel zelfstandigheid omdat geen enkele Graaf of Hertog het gebied onder controle kon krijgen. In 1287 en 1288 veroverde Graaf Floris V van Holland West-Friesland.
In de 14e eeuw kreeg de stad Groningen steeds meer macht in Friesland tussen Lauwers en Eems. In de 15e eeuw werd Ulrik Cirksema Graaf van Oost-Friesland. In 1498 benoemde keizer Maximiliaan van Oostenrijk Hertog Albrecht van Saksen tot Heer van heel Friesland. Hij kreeg echter alleen Westerlauwers Friesland onder controle. Toen was de opsplitsing van het oude Friesland een feit.
[bewerk] Talen
De talen die het meeste worden gesproken in de provincie zijn het Nederlands en het Fries (Frysk). Het Fries heeft de status van minderheidstaal en wordt naast het Nederlands als een officiële landstaal erkend onder het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden. De taal wordt gebruikt door de overheid, in de rechtspraak, in het onderwijs en in de media.
De dialecten van Kollumerpomp en de Stellingwerven worden tot het Nedersaksisch gerekend. Het Nedersaksisch is onder bovengenoemd handvest erkend als regionale taal. In veel Friese steden spreekt men geen (of weinig) Fries maar Stadsfries, een Nederlands dialect met sterke Friese invloeden. Ook in Midsland, op Ameland en in Het Bildt worden verwante dialecten gesproken.
Door de officiële status van het Fries hebben de meeste plaatsen in de provincie zowel een Nederlandse als een Friese benaming. Sommige plaatsen hebben alleen een gebruikte Nederlandse benaming omdat ze buiten het officiële Friese taalgebied vallen. Van de plaatsen in de gemeenten Tytsjerksteradiel, Ferwerderadiel, Boarnsterhim en Littenseradiel zijn alleen de Friese benamingen officieel, zoals Hurdegaryp, Burgum, Grou, Jirnsum en Raerd.
[bewerk] Bestuur
De provincie Friesland wordt bestuurd vanuit het "Provinsjehûs" (provinciehuis) aan de Tweebaksmarkt in Leeuwarden. De Provinciale Staten van Friesland tellen 55 leden. Het college van Gedeputeerde Staten is op het moment zes personen groot en staat onder voorzitterschap van Commissaris van de Koningin Ed Nijpels.
Uitslag in Friesland van de verkiezingen voor de Provinciale Staten van maart 2003 (links) en voor de Tweede Kamer van november 2006 (rechts):
| Uitslag Statenverkiezingen 2003 | ||
|---|---|---|
| Partij | Stemmen in % | Zetels |
| CDA | 27,4 | 16 |
| PvdA | 26,2 | 15 |
| FNP | 13,2 | 7 |
| VVD | 10,9 | 6 |
| ChristenUnie/SGP | 5,6 | 3 |
| GrienLinks | 5,4 | 3 |
| SP | 4,8 | 2 |
| D66 | 2,5 | 1 |
| Gemeentebelangen Friesland |
1,9 | 1 |
| LPF | 1,7 | 1 |
| NCPN | 0,3 | - |
| Opkomst | 57,8 | 55 |
| Uitslag Kamerverkiezingen 2006 | ||
|---|---|---|
| Partij | Stemmen in % | +/- (2003) |
| CDA | 28,1 | - 3,9 |
| PvdA | 27,5 | - 6,0 |
| SP | 17,1 | + 11,1 |
| VVD | 10,6 | - 2,0 |
| ChristenUnie | 6,1 | + 2,9 |
| GroenLinks | 3,8 | - 0,7 |
| PVV | 3,3 | + 3,3 |
| PvdD | 1,3 | + 1,3 |
| D66 | 1,1 | - 1,7 |
| SGP | 0,4 | - 0,1 |
| LPF | 0,2 | - 3,5 |
| Opkomst | 82,9 | - 0,7 |
College van Gedeputeerde Staten:
- Commissaris van de Koningin: drs. E.H.T.M. (Ed) Nijpels - VVD
- Gedeputeerde: J. (Jan) Ploeg - CDA
- Gedeputeerde: dr. B.J. (Bertus) Mulder - PvdA
- Gedeputeerde: P.A. (Piet) Bijman - CDA
- Gedeputeerde: mr. A.M. (Anita) Andriesen - PvdA
- Gedeputeerde: T. (Ton) Baas - VVD
- Provinciesecretaris: mr. J. (Jan) Wibier
[bewerk] De gemeenten (en hoofdplaatsen)
(Op Wikipedia worden de Nederlandstalige namen gehanteerd)
[bewerk] Zie ook
- Lijst van steden en dorpen (met Friestalige namen)
- Lijst van gouverneurs en Commissarissen van de Koning(in) van Friesland
- Lijst van Friese wateren (met Friestalige namen)
- Friesland van A tot Z
- Friezen (volk)
- Lijst van bekende Friezen
- Fries
- Friesland in brede zin
- Fjirtum (cultuur)
[bewerk] Literatuur
- De wereld van het Friese landschap,onder redactie van M. Schroor uitgegeven door Wolters Noordhoff 1993 ISBN 9001955193
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Friesland van Wikimedia Commons. |
[bewerk] Externe link
- De digitale toegangspoort van de provincie: deze website helpt u bij uw zoektocht naar informatie over Friesland
- Het Fries Film Archief is het audiovisueel archief van Friesland
|
|
 |
||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||||||||
| {{{afb_links}}} | Departementen van het Koninkrijk Holland (1806-1810) | |
{{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
Brabant - Gelderland - Stad en Lande - Holland (1807 Amstelland - Maasland) - Friesland - Oost-Friesland (1807) - Overijssel - Utrecht - Zeeland |
|||
