Geschiedenis van de DDR
 |
Duitsland in de geschiedenis | |
|
|
||
|
||
Geschiedenis van de Duitse Democratische Republiek
Inhoud |
[bewerk] 1945-1949
Na de Duitse capitulatie van 9 mei 1945, werd er door 'De Grote Vier' in Potsdam, een voorstad van Berlijn besloten dat Duitsland in vier zones moesten worden verdeeld: een Amerikaanse zone, een Britse zone, een Franse zone en een Sovjet-Russische zone. De voornaamste reden voor deze opdeling in vier bezettingszones was het voorkomen dat Duitsland opnieuw als (militaire) macht zou herrijzen.
De Sovjet-Russische zone kwam net als de andere zones onder leiding te staan van een militaire bevelhebber. Al snel lieten de Russen toe dat het politieke leven zich hervatte. Er werden verscheidene partijen opgericht, waaronder een CDU (christen-democraten), een LDP (liberaal-democraten), een SPD (sociaaldemocraten) en een communistische partij, de KPD. De KPD bestond al voor de Tweede Wereldoorlog, maar was na de machtsovername van Hitler in 1933 verboden. De communisten werden daarna meedogenloos vervolgd. Een aantal communistische leiders week uit naar het buitenland, waaronder Walter Ulbricht, die na de oorlog naar Duitsland terugkeerde. Ulbricht en de zijnen richtte na de terugkeer met Russische hulp de KPD op. De Russen steunden vanaf het begin de KPD, maar de verkiezingen die in de Sovjet-Russische zone werden gehouden in de loop van 1945, verliepen ongunstig voor de communisten, terwijl de sociaal-democratische SPD het juist heel goed deed. De Russen wilden dat de communisten aan de macht kwamen en besloten over te gaan op een andere tactiek.
De communistische ideologie werd op bevel van de Russen door de KPD-leiding in de ijskast gezet en men sloeg een gematigde toon aan. In april 1946 vond er een fusie plaats tussen de linkervleugel van de sociaal-democratische SPD en de KPD. Hieruit kwam een nieuwe partij voort: de SED (Sozialitische Einheitspartei Deutschlands). De SED presenteerde zich als een gematigd socialistische partij met Wilhelm Pieck (communist) en Otto Grotewohl (socialist) als voorzitters. De SED was alleen actief in de Sovjet-Russische zone. Het deel van de SPD dat niet wilde toetreden tot de nieuwe SED werd behalve in Oost-Berlijn, verboden. Om er zeker van te zijn dat de SED de verkiezingen zou gaan winnen werd er door de Russen een Antifascistisch Blok ("Antifa-blok") opgericht. Hierin waren alle partijen die met de SED wilden samenwerken in ondergebracht, waaronder de CDU en de LDP. Onder toeziend oog van de Russen werden er nog twee partijen opgericht, de boerenpartij (DBD) en de nationaal-democratische partij (NDPD). De DBD en de NDPD waren duidelijk satellietpartijen van de SED. De taak van de DBD was de landhervormingen te steunen en kiezers weg te snoepen bij de CDU, terwijl de taak van de NDPD was om oud-Wehrmacht soldaten en lagere officieren en middenklassers aan te spreken. Bij de verkiezingen na 1946 won het Antifascistisch Blok de verkiezingen en werd de SED binnen het blok de grootste partij.
In 1948 werd er een Volksraad opgericht waarin vertegenwoordigers van het Antifascistisch Blok zitting hadden. Op 7 oktober 1949 werd de Duitse Democratische Republiek (DDR) uitgeroepen. De DDR was de voortzetting van de Sovjet-Russische bezettingszone. De Volksraad werd vervangen door de Volkskammer (parlement). Wilhelm Pieck werd op 11 oktober 1949 tot president gekozen. Om dit te vieren werd een (nazi-achtige) fakkeloptocht gehouden in Oost-Berlijn. De DDR was echter nog geen soevereine staat, dat werd het pas op 20 september 1955.
[bewerk] Jaren vijftig en zestig
In 1950 werd Walter Ulbricht secretaris-generaal van de SED, het belangrijkste ambt in de DDR. De macht van president Pieck en premier Otto Grotewohl was formeel vooral ceremonieel. Nadat Ulbricht partijchef was geworden, veranderde de gematigde koers van de SED, zij werd een ortodox marxistisch-leninistische partij. Ulbricht streefde net als de West-Duitse bondskanselier Konrad Adenauer naar eenwording van de DDR en de Bondsrepubliek Duitsland (BRD). Alleen wilde Ulbricht dat geheel Duitsland een marxistische eenheidsstaat werd, terwijl Adenauer naar een op het Westen gericht Duitsland streefde. De verhouding tussen de DDR en de BRD was stroef. In 1952 werd de DDR, tot dan toe een bondsrepubliek, omgevormd tot een gecentraliseerde eenheidsstaat. De deelstaten werden opgesplitst in districten (Bezirken) die onder gezag kwamen te staan van partijsecretarissen van de SED. De keiharde repressie die de DDR tussen de jaren 1950 en 1953 kenmerkte, kwam na de dood van de Russische leider Stalin in 1953 ten einde. Toch was er in 1953 wel een grote opstand in Oost-Duitsland, die scherp gekant was tegen het officiële beleid. Deze opstand werd met militair geweld neergeslagen en kostte 192 mensen het leven.
In 1956 trad de DDR toe tot het Warschaupact. In 1959 ontstond er een crisis tussen de USSR en de BRD, omdat de USSR probeerde de BRD over te halen om de DDR te erkennen.
Een groot probleem voor de DDR was de vlucht van goed opgeleide inwoners: de BRD met een functionerende democratie en een florerende economie was een aantrekkelijk alternatief voor de repressieve DDR die in die periode landbouw en industrie nationaliseerde. In de periode 1949-1961 verlieten 2,6 miljoen Duitsers de DDR, meer dan 10 % van de bevolking ("de stemming met de voeten"). De partijleiding van de DDR besloot daarom om een Muur op te richten op de grens van Oost- en West-Berlijn. Ondanks de internationale protesten kwam de door de Oost-Duitse leiding genoemde "Antifascistische verdedigingswal" er wel. In 1961 begon men aan de bouw. Mensen die probeerden te vluchten werden door de grenswachten neergeschoten. Een veel genoemd aantal is 211 doden, waarvan zeker 171 bij de Muur.
In 1960 overleed president Wilhelm Pieck en de leiding van de DDR besloot om het ambt van president te vervangen door dat van een collectief staatshoofd, de Staatsraad. Partijchef Walter Ulbricht werd tot Voorzitter van de Staatsraad gekozen. De belangrijkste partij en staatsfunctie waren nu in één persoon verenigd.
[bewerk] Ostpolitik
De in de BRD aan de macht gekomen bondskanselier Willy Brandt (SPD), bleek een voorstander van toenadering tot de DDR. Op 19 maart 1970 ontmoetten premier Willi Stoph en bondskanselier Willy Brandt elkaar te Erfurt en op 21 mei 1970 in Kassel. Als gevolg van Brandt's Ostpolitik nam de spanning tussen beide staten af en in 1973 erkende de BRD de DDR. Sindsdien werd de DDR door de meeste Westerse landen erkend (Nederland reeds in 1972).
[bewerk] Erich Honecker
In 1971 werd de door de Russen wat te eigenzinnig bevonden Walter Ulbricht als secretaris-generaal van de SED vervangen door Erich Honecker. Ulbricht bleef wel Staatsraadvoorzitter. Honecker was een starre en dogmatische marxist en communist, maar wel volgzamer ten opzichte van de Sovjet-Unie, dan Ulbricht. Toen Ulbricht in 1973 overleed, werd premier Willi Stoph Voorzitter van de Staatsraad. Hoewel Honecker voorstander was van goede relaties met de BRD en het Westen, voerde hij in het binnenland, gesteund door de Stasi (staatsveiligheidsdienst) van generaal Erich Mielke, een repressieve politiek. Vrijzinnige kunstenaars, opposanten van het regime maar ook te mondige burgers werden gevangengezet. In 1976 werd Stoph weer premier, terwijl Honecker Staatsraadvoorzitter werd. Net als onder Ulbricht waren de belangrijkste staats- en partijfuncties nu in één persoon verenigd. In 1979 werd het verstrekken van gegevens aan het westen strafbaar gesteld. Uit deze maatregel bleek wel dat Honecker slechts naar economische relaties met het Westen streefde en niet naar het invoeren van een democratisch systeem. In de ogen van Honecker was de DDR een "democratisch socialistische staat."
Honecker geloofde in het bestaan van twee Duitslanden en hechtte weinig aan een eenwording. Omdat Oost-Duitsland met name het grondgebied van het oude Pruisen en Brandenburg besloeg, haalde Honecker allerlei oude Pruisische helden van stal, zoals de grote staatsman Otto von Bismarck, de christen-humanist Philipp Melanchton en de kerkhervormer Maarten Luther, alsook de verlichte 18e eeuwse Pruisische koning Frederik de Grote. Op die manier probeerde hij een soort hernieuwd Pruisisch nationalisme op te wekken en het idee te creëren dat het heel 'natuurlijk' was dat de DDR een afzonderlijke staat was.
[bewerk] Jaren tachtig
In de jaren tachtig ontstonden er dissidente en oppositionele groepen. De kerk (Evangelisch-Lutherse Kerk en Rooms-Katholieke Kerk) hadden een voortrekkersrol in de oppositie tegen het regime. Dat gold ook voor milieuorganisaties, die zich keerden tegen de kernenergie en de milieuvervuiling in de DDR. Vredesactivisten keerden zich tegen de aanwezigheid van nucleaire wapens. Soms greep Honecker in, dan weer liet hij betogingen toe, natuurlijk onder controle van de Stasi van Mielke.
[bewerk] Aftakelende economie
In de jaren zeventig ging het vrij goed met de Oost-Duitse economie, maar in de jaren tachtig was er sprake van een economische teruggang. Dit was ook zeker te danken aan de zeer verouderde machineparken en de afname van de vraag van steenkool.
In 1988 voerden Polen en Hongarije democratische hervormingen door. De DDR-leiding keurde deze af, evenals Michael Gorbatsjov's perestrojka en glasnost.
[bewerk] Val van de Muur
Reeds in 1988 waren er al enige protestdemonstraties in de DDR, maar in 1989 namen deze toe. Het regime was echter niet van plan om hervormingen door te voeren. Politburo-lid Kurt Hager van de SED verklaarde: "Wanneer je buren nieuw behang hebben, hoef je zelf toch ook niet te gaan behangen" en in juni 1989 verklaarde Honecker tijdens een bezoek aan Moskou: "De Muur zal nog zeker 50 tot 100 jaar blijven voortbestaan".
Op 2 mei 1989 verwijderde Hongarije de grensversperring met Oostenrijk. Hongarije, een communistische staat, was gewoon via de DDR te bereiken. In de zomer van 1989 gingen veel inwoners van de DDR op "vakantie" naar Hongarije. Deze mensen konden natuurlijk vrij gemakkelijk de grens over gaan met Oostenrijk. DDR-burgers vluchtten ook naar Tsjechoslowakije waar ze asiel vonden op het terrein van de West-Duitse ambassade in Praag. West-Duitsland nam deze Oost-Duitse vluchtelingen op en de DDR-regering moest toestaan dat treinen met Oost-Duitse vluchtelingen via Oost-Duits grondgebied (!) naar de BRD reden.
In de loop van 1989 begon de oppositie iedere maandag met het houden van massademonstraties in Leipzig. Op deze manier werd het communistische regime onder druk gezet.
Op 7 oktober 1989 was Sovjet-president Michael Gorbatsjov te gast in Oost-Berlijn ter gelegenheid van de plechtige viering van het 40-jarig bestaan van de DDR. Tijdens een optocht van de pioniers (communistische jeugd) begonnen enkele jongeren anti-Honecker leuzen te scanderen. Demonstranten riepen luidkeels: "Gorbi, Gorbi". De protesten bereikten die avond een hoogtepunt tijdens de receptie van Gorbatsjov in het Paleis van het Volk. Er waren toen 75.000 demonstranten aanwezig voor het Paleis van het Volk.
De SED-leiding begon zich nu ook te roeren. Plaatsvervangd secretaris-generaal Egon Krenz en de partijbaas van de SED in Oost-Berlijn Gunther Schabowski besloten dat Honecker moest worden afgezet en er bescheiden hervormingen moesten worden doorgevoerd ten einde de DDR te redden. Op 18 oktober 1989 werd Honecker door de partij afgezet en vervangen door Egon Krenz. Op 24 oktober 1989 werd Honecker ook afgezet als Voorzitter van de Staatsraad en opgevolgd door Krenz. De bevolking was het niet eens met deze machtswisseling omdat er in feite niets veranderde. De demonstraties in Leipzig en Oost-Berlijn namen qua omvang toe en het regime kwam zwaar onder druk te staan. In die periode werden er ook diverse nieuwe partijen opgericht zoals de Duitse Sociale Unie (DSU) en de Sociaal-Democratische Partij van de DDR (SDP). De partijen als de CDU, LDP, DBD en de NDPD, de vroegere bondgenoten van de SED stapten uit het door de SED gedomineerde Nationale Front (de opvolger van het Antifascistisch Blok) en werden oppositiepartijen. De partijen verenigden zich in het Neues Forum. Er werd een begin gemaakt aan het Ronde Tafel overleg tussen het Neues Forum en de SED. De SED ging niet verder dan het invoeren van het "democratisch socialisme". Dit werd niet gezien als een tegemoetkoming en de oppositie keerde zich vanaf dat moment niet alleen meer tegen de SED en de staatsleiding, maar ook tegen het voortbestaan van de Duitse Democratische Republiek. Leuzen als "Wij zijn het volk" werden vervangen door "Wij zijn één volk."
Tijdens een haastig bijeengeroepen persconferentie verklaarde Politburo-lid Gunther Schabowski dat de grens zou worden geopend. Op de vraag van journalisten wanneer, antwoordde hij: "nu meteen". De grenswachters hadden echter pas orders gekregen de grens de volgende ochtend te openen. Op 9 november nam het volk nam echter het heft in eigen handen en na aanhoudende druk openden de grenswachten op eigen gezag de grens. In Oost-Berlijn begon men op met het afbreken van de Berlijnse Muur. De DDR-leiding was de grip op de bevolking kwijtgeraakt en begreep dat het drastisch moest gaan hervormen wilde men de DDR voort laten bestaan.
[bewerk] Het einde van de DDR
De West-Duitse bondskanselier Helmut Kohl stelde een tien punten program samen met als voornaamste doel de hereniging van de twee Duitslanden. De Oost-Duitse regering was nog steeds van plan de DDR te laten voortbestaan als een "democratisch socialistische staat" en om hun goede wil te tonen ontsloeg de regering op 13 november 1989 premier Willi Stoph en verving hem door SED-politicus Hans Modrow. Modrow stond bekend als een kritisch SED lid, die al heel lang een voorstander was van meer openheid en democratie in de DDR. Op 1 december 1989 werd de leidende rol van de SED opgeheven en veranderde de partij haar naam in SED/PDS (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands-Partei des Demokratischen Sozialismus), later gewoon PDS geheten. Gregor Gysi werd de voorzitter van de (SED/)PDS. Een paar dagen later trad Krenz als Staatsraadvoorzitter af en werd vervangen door Manfred Gerlach.
In december bezocht bondskanselier Kohl de DDR en leek het thema eenwording belangrijker dan democratisering. Er werden verkiezingen voor de Volkskammer gepland voor 18 maart 1990. Bij die verkiezingen werd de CDU van Lothar de Maizière en haar bondgenoten de grootste partij. De Maizière vormde als premier een grote coalitie met de SPD (voorheem SDP) en de CDU/DA/DBD/DSU (informele fusie).In april trad Gerlach als Staatsraadvoorzitter af en werd vervangen door Sabine Bergmann-Pohl van de CDU. In augustus 1990 verliet de SPD (SDP) de regering. In oktober 1990 gingen de DA en DBD op in de CDU.
Op 3 oktober 1990 vond de hereniging van Oost-Duitsland en West-Duitsland plaats.
[bewerk] Zie ook
- Berlijnse Muur
- Duitse Democratische Republiek
- Communisme
- SED
- Erich Honecker
- Wilhelm Pieck
- Walter Ulbricht
- Lothar de Maizière
Lijst van militaire bevelhebbers in de Sovjet-Russische bezettingszone
- 1945-1946: Georgi Zjoekov
- 1946-1949: Vasily Sokolovski
- 1949-1953: Vasili Tsjoejkov
Hoge Commissarissen
- 1953-1954: Vladimir Zemjonov
- 1954-1955: Georgi Poesjkin
