Berlijnse Muur
De Berlijnse Muur bevond zich tijdens de koude oorlog om West-Berlijn (deel van de BRD) en had een lengte van 45,3 kilometer. De muur scheidde West-Berlijn af van Oost-Berlijn en de rest van de Duitse Democratische Republiek(DDR, communistisch Oost-Duitsland). Berlijn was een enclave in Oost-Duitsland, die na de Tweede Wereldoorlog in vier sectoren werd verdeeld en bestuurd door het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Frankrijk en de Sovjet-Unie. Het Oostblok poogde Berlijn in te lijven en isoleerde de stad door verkeer van en naar Berlijn vanuit het westen te blokkeren. West-Berlijn kreeg financiële hulp van de geallieerden, maar Oost-Berlijn kreeg geen hulp van de Sovjet-Unie. Zo kon West-Berlijn een goede economie opbouwen, en met Oost-Berlijn ging het steeds slechter. In Oost-Berlijn heerste er voedselschaarste en er was werkloosheid, terwijl men in West-Berlijn genoeg voedsel en luxe had.
De Muur is gebouwd door de Oost-Duitsers. Doel van de Muur was de vlucht van de DDR-bevolking naar West-Berlijn (en verder naar West-Duitsland) te stoppen. Op den duur werd het grote aantal vluchtelingen een serieuze bedreiging voor het voortbestaan van de DDR. De uittocht van arbeidskrachten betekende een gigantische aderlating voor de economie. Ook werd de politieke stabiliteit van het land in gevaar gebracht. De Sozialistische Einheitspartei Deutschlands(SED) kon de eigen bevolking moeilijk laten geloven in het succes van de socialistische maatschappij, als elke maand duizenden mensen vertrokken. In propaganda van de Oost-Duitse regering werd de Muur echter de "antifascistische beschermingsmuur" genoemd en was het doel om de 'kapitalistische fascisten' tegen te houden.
In 1961 besloten Walter Ulbricht en de Sovjet-leider Chroesjtsjov een einde te maken aan de leegloop. In de nacht van 12 op 13 augustus werd begonnen met de bouw van de Berlijnse Muur. In enkele weken tijd werd een zwaarbewaakte betonnen hindernis opgeworpen rondom West-Berlijn. Er werden op zeven plaatsen doorgangsposten opengelaten. De Muur werd door de Oost-Duitse grenspolitie zwaar bewaakt. De strenge bewakers maakten van elke beweging een foto, soms zelfs van elkaar. De Muur was ook voorzien van prikkeldraad. De grenswachten hadden bevel om te schieten op mensen die probeerden de grens over te steken. Dit betekende overigens niet dat niemand meer probeerde te vluchten. Gedurende de bijna dertig jaar dat de Berlijnse Muur bestond zijn talrijke pogingen ondernomen om uit de DDR te ontsnappen. Hierbij zijn naar schatting ongeveer tweehonderd doden gevallen. Tweeëneenhalf jaar bleef de Muur potdicht, daarna ging hij langzamerhand op een kier open voor bezoekers uit het westen.
In de eerste paar jaren van zijn bestaan was de Muur nog lang niet perfect. Er zaten nog veel gaten en zwakke plekken, die snel door vindingrijke Oost-Berlijners werden gevonden. Er werden in de loop der jaren vaak spectaculaire pogingen gedaan om over de Muur te klimmen, te vliegen, en er onderdoor te graven. Mensen verzonnen allerlei mogelijkheden om erdoor te komen. Bijvoorbeeld kisten onder auto’s en onzichtbare verbergruimtes in auto’s. Zo reed er bijvoorbeeld een Oost-Berlijner met een shovel dwars door de Muur heen, en ook werden er tunnels onder de Muur doorgegraven. Toen de Muur steeds afschrikwekkender werd, konden sommige mensen het gevoel opgesloten te zijn moeilijk verdragen en kregen last van een syndroom dat “Mauersyndroom”, Muurziekte, werd genoemd.
West-Duitsland bleef naar hereniging streven, hoewel de andere Europese landen, met name het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk hier wat reserves over hadden. De machtige Europese speler West-Duitsland vonden ze al indrukwekkend genoeg.
Het duurde bijna dertig jaar voor de inwoners van het Oostblok de Muur neerhaalden. Op 2 mei 1989 knippen Hongaarse grenswachters een gat in de grens met Oostenrijk. Deze opening in de grens zorgde in zeer korte tijd voor een uitstroom van duizenden 'permanente vakantiegangers'. In korte tijd ontstond een ware volksverhuizing via Hongarije, even later ook via het Tsjechische Praag, en daarna ook via andere 'gaten' in het IJzeren Gordijn. Ook de leiding van de DDR, die kort daarvoor nog trots het veertigjarig bestaan van de 'socialistische heilstaat' hadden gevierd, moest de grenzen openen. Het eind van de Muur was onafwendbaar.
[bewerk] Loop van de muur
De muur stond in zijn geheel op grondgebied van de DDR. Dit betekende in de praktijk dat als men vanuit het westen naar de Muur liep, men feitelijk gezien al in de DDR was. Westerlingen trokken zich hier weinig van aan, getuige bijvoorbeeld de grafitti op de Muur. Maar geheel zonder risico was het niet. Oost-Duitse grenswachten konden via poortjes in de Muur aan de westzijde van de muur komen en de westerlingen weren of oppakken. Voor zover bekend is dit echter slechts sporadisch gebeurd. De Lenné-Dreieck behoorde weliswaar tot de DDR, maar was alleen vanuit West Berlijn toegankelijk, omdat de Muur via de Ebertstraße om dit stukje grond heen gebouwd was.
[bewerk] Val van de muur in 1989
De Berlijnse Muur viel op 9 november 1989. Günter Schabowski, één van de hoogste partijleiders in de DDR, hield aan het begin van de avond een bijzondere persconferentie. Het was een unieke gebeurtenis, omdat hij bereid was zonder voorwaarden vooraf vragen van journalisten te beantwoorden. Dit was niet gebruikelijk in de DDR: journalisten kregen altijd van tevoren van de communistische partij te horen wat ze moesten vragen. Zelf vragen bedenken was verboden. In enigszins gebroken Duits stelde een Italiaanse journalist een vraag over een nieuwe reisregeling voor DDR-burgers, waar veel kritiek op was gekomen. Schabowski gaf een ingewikkeld antwoord waarin hij het beleid van de partij verdedigde. Maar toen zei hij plotseling: "Maar vandaag is, voor zover ik weet een beslissing genomen...We hebben besloten dat iedere DDR-burger de grens over mag." Onmiddellijk volgde de vraag wanneer deze regel in werking zou treden. Schabowski bladerde in zijn papieren, keek enigszins hulpeloos naar zijn medewerkers en zei toen: "Dat geldt - voor zover ik weet - ......vanaf nu.".
De verwarring was groot. Had Schabowski nu werkelijk bedoeld dat de grens tussen Oost- en West-Duitsland open was? Of zat er - zoals gewoonlijk bij de SED - een addertje onder het gras en gold het uitsluitend voor mensen die de DDR voorgoed wilden verlaten of voor iedereen, dus ook de burgers die alleen maar even in West-Duitsland wilden kijken? Hoe groot de verwarring was, bleek op de West-Duitse televisie. In de uitzending van het nieuws om zeven uur verscheen Schabowski's mededeling op de persconferentie pas als zesde item in de uitzending. Pas om acht uur was het duidelijk wat er was gebeurd: "De DDR opent de grens!" meldde de nieuwslezer van de Tagesschau. Een televisieverslaggever stond voor een nog steeds hermetisch afgesloten Muur en zei enigszins verbouwereerd: "Dus - als ik het goed begrijp - moet de Muur vannacht open gaan..."Massaal trokken de Oost-Duitsers naar de muur om te kijken of ze inderdaad naar West-Berlijn konden. De grenswachten waren net zo overdonderd als alle anderen. Richtlijnen van boven kwamen er niet meer. Ze wisten niet wat ze moesten doen, net zo min als het leger en de geheime dienst, de Stasi. Onder druk van de menigte gingen de grensovergangen uiteindelijk open. Verbijsterd liepen de Oost-Berlijners naar de andere kant van de grens, waar ze met applaus werden ontvangen.
Temidden van een grandioos volksfeest hakte een ieder die het wilde een stuk beton uit het bouwwerk, dat voor zo veel ellende had gezorgd. De volgende dag sprak Helmut Kohl de Berlijnse bevolking toe. Hij riep de bevolking op kalm te blijven. Die oproep was niet alleen gericht aan de DDR-burgers, maar ook aan sovjetleider Gorbatsjov. Het was maar de vraag hoe de Sovjet-Unie zou reageren op de val van de Muur. Maar Moskou liet al snel blijken niet te zullen ingrijpen. De grens was definitief open en de Muur was gevallen. De val werd tijdens de kerst van 1989 gevierd met een concert onder leiding van Leonard Bernstein. Binnen een jaar was de hereniging van Duitsland een feit. In 1991 werden nagenoeg alle fysieke resten van de Muur afgebroken en werden brokken als souvenir verkocht. Enkele restanten staan er vandaag de dag nog, waaronder de "Gedenkstätte Berliner Mauer" en de "East-Side Galery".
Zie ook:
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Berlin Wall op Wikimedia Commons. |
