Ĝibraltaro
El Vikipedio
Geografio > Eŭropo > Iberio > Ĝibraltaro < Britio
Gibraltar ([ĝibrelta] angle, [ĥibraltar'] aŭ [hibrarta'] hispane) estas Dependa teritorio de Britio en Suda Eŭropo, kaj flug- kaj marbazo ĉe la suda fino de Hispanio.
- Landkodo: GI.
- Areo: 6 kv.km.
- Loĝantaro: 29 mil.
Strategie grava lokiĝo kiel ponto inter Eŭropo kaj Afriko kaj kiel "ŝlosilejo" en Ĝibraltara markolo inter Atlantiko kaj Mediteraneo. Ĝi estas esence granda fortikejo-roko, traborita de facile defendeblaj tuneloj.
La loĝantaro estas idoj de britoj, hispanoj, maltanoj, ĝenovanoj, marokaj sefardoj, hindianoj kaj aliaj. La oficiala lingvo estas la angla, sed ĝenerale oni ankaŭ parolas hispane andaluzece.
Aliaj enloĝantoj estas la ĝibraltaraj makakoj, la ununuraj nature sovaĝaj simioj de Eŭropo.
[redaktu] Ekonomio
Antaŭe la brita garnizono estis la ĉefa monfonto. Kiam, post Malvarma milito, la brita armeo malĉefigis la ĝibraltaran bazon, la kolonia registaro decidis igi la landon ejo por internacia bankaro. Ankaŭ la malaltaj tarifoj igas ĝin komercejo por petrolo el kaj al la apuda rafinejo en Algeciras. La hispana registaro akuzas Ĝibraltaron esti monpurigejo por krimorganizoj.
[redaktu] Historio
Estas antaŭhistoriaj prahomaj restaĵoj.
Romianoj nomis ĝin kaj Calpe, kaj konsideris ĝin kaj monton Abila monton en Afriko la Kolumnoj de Herkulo. Ne konfuzu ĝin tamen kun Calpe, marborda urbo en Hispanio ankaŭ kun granda rokmonto Ifach.
Ĝia etimo araba [ĝebel al tarik] "monto de Tarik ben Zijad" aludas al ĝia rolo dum la invado de maŭroj en Iberio en 711.
Dum la Sukceda Milito de Hispanio, Britio konkeris ĝin (1704), pravigonte sian posedon per traktato de Utreĥto (1713). Ĝi restas la "unulasta kolonio en Eŭropo".
Hispanio de tiam iredentismas pri ĝi.
Hispana diktaturestro Francisco Franco decidis fermi la teran pasejon, hispane la verja, "la krado [do, ne landlimo]", por trudi la redonon. Tio kaŭzis profundan malfidon de ĝibraltaranoj pri enhispaniiĝo. La kruta malsamo pri vivnivelo inter riĉaj ĝibraltaranoj kaj apudaj malriĉaj loĝantoj de Campo de Gibraltar ankaŭ malkonsilas la rehispaniiĝon.
En 1969 la konstitucio firmigas la ligojn al Britio.
Multaj ĝibraltaranoj preferas daŭrigi la koloniecon aŭ sendependiĝi post memdecidado, kvankam la hispana registaro kaj, oficiale, la brita citas la traktaton, kiu ordonas, ke Britio rajtas cedi la teritorion al Hispanio. En 2002 oni balotis kaj 98,97% de la loĝantoj esprimis sian fidon je Britio kaj ne volis komunan regadon de Hispanio kaj Britio (187 loĝantoj balotids por, kontraŭ 17.900).
La flughaveno, konstruita sur istmo ne atribuita laŭ la traktato, estis diskutigilo inter registaroj. La afero baris komunan eŭropunian politikon pri aviado.
[redaktu] Kulturo
La popmuzika grupo Melon Diesel estas ĝibraltara.
Jules Verne en sia romano Gil Braltar karikaturis hispanan etnobelon, kiu intencas dresi la simiojn por konkeri Ĝibraltaron el Britio.
| Ŝtatoj en Eŭropo |  |
|---|---|
| Albanio | Andoro | Aŭstrio | Belorusio | Belgio | Bosnio kaj Hercegovino | Bulgario | Ĉeĥio | Danio | Estonio | Finnlando | Francio | Germanio | Grekio | Hispanio | Hungario | Islando | Italio | Kroatio | Latvio | Liĥtenŝtejno | Litovio | Luksemburgio | Malto | Moldavio | Monako | Montenegro | Nederlando | Norvegio | Pollando | Portugalio | Respubliko de Irlando | Respubliko de Makedonio | Rumanio | Rusio | San-Marino | Serbio | Slovakio | Slovenio | Svedio | Svislando | Turkio | Unuiĝinta Reĝolando (Britio) | Ukrainio | Vatikanurbo | |
| Dependaj teritorioj: Ferooj | Ĝibraltaro | |
