Historia wojska polskiego

Z Wikipedii

Na stronie Wikipedysta:Przepla/Historia Wojska umieszczono materiały do uzupełnienia tego artykułu przynajmniej do XVIII wieku.

Spis treści 1 Okres przedpaństwowy 2 Okres wczesnego państwa polskiego 3 Okres rozwiniętego państwa piastowskiego i rozbicia dzielnicowego 4 XVI wiek 5 XVII wiek 6 XVIII wiek 7 XIX wiek 7.1 Epopeja napoleońska 7.2 Wojsko Królestwa Polskiego 7.3 Powstanie listopadowe 7.4 Rok 1846 7.5 Wiosna Ludów 7.6 Powstanie styczniowe 8 XX wiek 8.1 Organizacje zbrojne przed I wojną światową 8.2 I wojna światowa 8.2.1 Legiony 8.2.2 Polska Siła Zbrojna 8.2.3 Polska Organizacja Wojskowa 8.2.4 Korpusy polskie na Wschodzie 8.2.5 Błękitna Armia 8.3 Wojsko niepodległej RP 8.4 Wojna roku 1920 9 II Rzeczpospolita 9.1 Organizacja Wojska Polskiego w 1933 r. 9.1.1 Władze zwierzchnie 9.1.1.1 Sztab Główny 9.1.1.2 Samodzielne Wydziały Wojskowe 9.1.1.3 Ministerstwo Spraw Wojskowych 9.1.1.4 Dowództwo Okręgu Korpusu 9.1.1.5 Komendy garnizonów 9.1.2 Formacje liniowe 9.1.2.1 Piechota 9.1.2.2 Kawaleria 9.1.2.3 Artyleria 9.1.2.4 Obrona przeciwlotnicza 9.1.2.5 Broń pancerna 9.1.2.6 Lotnictwo 9.1.2.7 Wojska inżynieryjne 9.1.2.8 Łączność 9.1.2.9 Marynarka Wojenna 9.1.2.10 Korpus Ochrony Pogranicza 9.1.3 Służby 9.1.3.1 Tabory 9.1.3.2 Żandarmeria 9.1.3.3 Instytucje i zakłady wojskowe 9.1.3.4 Służba sanitarna 9.1.3.5 Służba Sprawiedliwości 9.1.3.6 Służba duszpasterska 9.1.4 Szkoły 10 Zobacz też

[edytuj] Okres przedpaństwowy

W obronie terytorium, zwykle najbliższego, uczestniczyła cała ludność je zamieszkująca. Było to swoiste pospolite ruszenie. Odzwierciedla się to w samym języku, gdzie słowo wojsko, znaczyło to samo, co "ludzie" i w staropolszczyźnie symbolizowało wielką chmarę ludzi. Stawali oni do boju zwykle "kupą", nie stosując jakiejś szczególnej taktyki. Grupy pospolitego ruszenia dowodzone były zapewne najbardziej przez najbardziej doświadczonego wojownika społeczności. Z systemem obronnym plemion słowiańskich zamieszkujących historyczne tereny Polski wiążą się także dwa pojęcia:

gród zamieszkany 

Gród zwykle położony w miejscu obronnym z natury, trudno dostępnym, otoczony wałami obronnymi, naturalną lub sztuczną fosą, palisadą, zasiekami. Stale zamieszkany przez rzemieślników pracujących w grodzie oraz rolników pracujących na okolicznych polach. Obie kategorie mieszkańców stanowiły pełnoprawnych obywateli grodu. Przykładem grodu zamieszkanego jest Biskupin

gród schronieniowy (refugium) 

Gród położony w trudnodostępnym terenie, dający w razie agresji schronienie całej miejscowej ludności normalnie żyjącej w rozproszeniu oraz silny punkt oparcia zbrojnego

[edytuj] Okres wczesnego państwa polskiego

Obok pospolitego ruszenia działającego podobnie jak w okresie przedpaństwowym, którego obowiązkiem była obrona bezpośredniego terenu w razie agresji, pojawiła się drużyna książęca. Używana była dla szerzej zakrojonych działań zbrojnych, także ofensywnych. Była to stała siła zbrojna przy księciu. Żołnierze tworzący drużynę otrzymywali od księcia żołd, udział w łupach, uzbrojenie i wyżywienie. Doskonale zorganizowana, zdyscyplinowana, dobrze wyszkolona i liczna drużyna dała pierwszym Piastom zasadniczą przewagę nad innymi ośrodkami plemiennymi. Pozwoliło im to na szybką ekspansję państwa piastowskiego, a także na prowadzenie wojen z sąsiednimi państwami.

Drużyna składała się z oddziałów pieszych i jazdy. Piechota podzielona była na oddziały:

piechota strzelcza - wyposażona w ciężkie łuki.

tarczownicy - wyposażonych w tarcze, włócznie i miecze.

Jazda dzieliła się na:

jazda ciężkozbrojna - żołnierz konny wyposażony w miecz, topór, łuk, tarczę, hełm i pancerz

jazda lekkozbrojna - żołnierz wyposażony jak żołnierz ciężkozbrojny z pominięciem pancerza.

Początkowo drużyną dowodził osobiście książę, jego najbliżsi krewni lub współpracownicy. Z czasem, wraz z rozwojem terytorialnym i powiększaniem się liczebności wojska konieczne było utworzenie funkcji organizatora siły zbrojnej. Od XI wieku był nim komes nadworny - wojewoda-palatyn (łac.comes palatinus), posiadający również niemilitarne funkcje administracyjne. Z czasem urząd ten został podzielony na dwa o odmiennych kompetencjach:

marszałek dworu - administracja cywilna,

wojewoda - administracja wojskowa.

Drużyna Mieszka I liczyła około trzech tysięcy wojów. Jej trzon stanowili zapewne sprowadzeni przez księcia Normanowie. Za panowania Chrobrego liczebność drużyny wzrosła do trzech tysięcy dziewięciuset wojów (wedle relacji Galla). Prawdopodobnie nie mniej silną drużyną rozporządzał w początku panowania Mieszko II. Po burzliwych latach upadku monarchii i walk wewnętrznych Kazimierz Odnowiciel (po ponownym objęciu tronu) zapoczątkował proces nadawania ziemi na prawie rycerskim. Ewolucji ulegało uzbrojenie. Do czasów Bolesława Krzywoustego pośród konnych wojów pancernych upowszechniła się długa, sięgająca łydek koszula kolcza, a małą, okrągłą tarczę zastąpiła większa typu normańskiego lub o kształcie „migdałowym”. Powszechnie konni stosowali włócznię.

Wczesnopiastowska drużyna książęca była dostatecznie silna, by walczyć skutecznie w polu z Czechami, Pomorzanami czy Wieletami, jednak nie dość silna (i zbyt słabo wyposażona w konnicę), by zmierzyć się w polu z wyprawą cesarską (jeszcze Bolesław Krzywousty prowadził z Henrykiem IV wojnę podjazdową). Pasmo sukcesów w kolejnych wojnach z Cesarstwem aż do czasów najazdu Fryderyka Barbarossy (nie licząc klęski z 1031, zadanej przez sojusz cesarsko-ruski) Polska Piastowska zawdzięczała głównie świetnym walorom obronnym polskich grodów i umiejętnemu z reguły wykorzystywaniu w defensywie warunków terenowych. W starciu z wyprawami cesarskimi wybijającą się formacją byli z reguły łucznicy (rzadziej włócznicy miotający włócznie), którzy - korzystnie usadowieni - potrafili zadać wojsku nieprzyjaciela zaskoczonemu w przemarszu znaczne straty. Kluczowe jednak znaczenie w wojnach z Cesarstwem miała obrona głównych grodów zachodniej części państwa.

Na wschodzie sytuacja miała się inaczej - polscy książęta wielokrotnie najeżdżali w X i XI wieku Ruś Kijowską występując udanie w polu przeciw przeciwnikowi (z reguły wykorzystując chwilę osłabienia księcia kijowskiego i często z pomocą obcych wojsk, np. Pieczyngów, także łaknących łupów z Kijowa). Wyprawy łupieżcze na sąsiadów były wtedy podstawą utrzymania drużyny, stąd były prowadzone bardzo często, nawet parę razy do roku. Sytuacja ta zmieniała się wraz z upowszechnieniem się systemu rozdawnictwa ziemi na prawie rycerskim.

[edytuj] Okres rozwiniętego państwa piastowskiego i rozbicia dzielnicowego

W wieku XII i XIII jako główna siła wojskowa państwa pojawia się rycerstwo. Proces jego formowania jest długi i trudny do uchwycenia. Jednym z jego elementów jest zmiana organizacji drużyny książęcej. Z czasem, wraz z utwierdzaniem się administracji piastowskiej na wcześniej podbitych terenach, żołd zostaje stopniowo zastępowany nadaniami majątków ziemskich, które stają się głównym środkiem utrzymania wojów. W zamian za prawo do użytkowania ziemi rycerz miał obowiązek stawiać się na wezwanie księcia. W tym samym czasie następuje drugi proces. Inni właściciele ziemscy, którzy weszli w taki czy inny sposób w jej posiadanie, obarczani są tym samym obowiązkiem. W ten sposób powstaje klasa rycerzy, której wspólnota oparta jest na tych samych prawach i obowiązkach. Z czasem z tej różnorodnej grupy wykształcił się względnie homogeniczny stan szlachecki.

Posiadający dobra zobowiązani byli stawiać się na wezwania księcia. Bogaty rycerz stawiał się do walki wraz z pocztem, który stanowił najmniejszą jednostkę organizacyjną. Biedniejsi stawiali się w pojedynkę. Grupa rycerzy pochodząca z jednego terytorium, lub rzadziej spokrewnionych z sobą, łączyła się w chorągiew. Gdy mobilizacja obejmowała większą część kraju, chorągwie łączono w hufce. Mobilizacja odbywała się przez rozpuszczenie wici informujących o terminie i miejscu zbiórki. W tym też czasie wykształcił się zwyczaj, że rycerstwo miało stawać na wezwania tylko w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia kraju lub dzielnicy. W przypadku wyprawy poza własną dzielnicę książę był zobowiązany pokrywać koszta kampanii ze swojego skarbca.

Naczelne dowództwo nad zmobilizowanym rycerstwem sprawował książę lub zastępujący go wojewoda. Chorągwiami dowodzili kasztelanowie mający do pomocy urzędników nazywanych wojskimi.

Chłopi, aczkolwiek nie mieli obowiązków militarnych, to w sytuacjach wyjątkowych byli także zaciągani do wojska. Na mieszczan spadał obowiązek obrony miast.

[edytuj] XVI wiek

Na początku XVI w. Rzeczpospolita dysponowała kilkutysięcznym stałym wojskiem zaciężnym składającym się w 90% z jazdy oraz potencjalnym 50-60 tysięcznym pospolitym ruszeniem szlachty.

W tym okresie dał się po raz pierwszy we znaki polskim siłom zaciężnym problem, który prześladował je aż do końca istnienia Rzeczypospolitej Obojga Narodów – brak stałego finansowania. Polskie wojsko zaciężne potrafiło liczyć około 2000 żołnierzy w czasie pokoju, a podczas wojny nawet 10 razy tyle (jak podczas kampanii Hospodarstwu Mołdawskiemu w 1538). Stałe zmniejszanie się dochodów skarbu spowodowane rozdawnictwem królewszczyzn, oraz niskie podatki uchwalane przez niechętną stałemu i silnemu wojsku szlachtę obawiającą się zwiększenia władzy królewskiej spowodowały, iż liczba zaciężnych żołnierzy zmniejszała się systematycznie.

Sytuację poprawiły reformy sejmowe z lat 1562-1563 wprowadzając tzw. wojsko kwarciane, które miało być utrzymywane z 1/4 (a od 1567 1/5) czystego dochodu płynącego z królewszczyzn. Fundusze te wystarczały na utrzymywanie stałego wojska służącego w obronie potocznej w ilości od 2 do 6 tysięcy żołnierzy.

Naturalnie poza obroną potoczną zaciągano także wojsko na poszczególne kampanie wojenne – było jednak ono, tuż po ich zakończeniu, rozwiązywane.

Charakter wojsk zaciężnych był przede wszystkim konny. Wiązało się to bowiem z tym, że przeważająca część działań wojennych odbywała się na słabo zurbanizowanych obszarach pogranicza południowo-wschodniego. Nie przeszkadzało to jednak na chwilowe zaciąganie dużych ilości piechoty jeśli spodziewano się konieczności przeprowadzania oblężeń (i tak podczas kampanii inflanckiej w 1581 połowę ogromnej, bo liczącej około 32 000 żołnierzy armii zaciężnej stanowiła piechota). Także zaangażowaniu króla Stefana Batorego w Inflantach, a przez to konieczność wzmocnienia roli piechoty w polskich siłach zbrojnych należy przypisać powstanie w 1578 r. piechoty wybranieckiej, która według projektu królewskiego miała liczyć kilkanaście tysięcy żołnierzy będących powoływanych w ten sposób, że z każdych 20 łanów miał być wyznaczony 1 łan, na którym osadzony chłop byłby wolny od wszelkich ciężarów, a w zamian za to byłby obowiązany służyć w wojsku z własnym uzbrojeniem i oporządzeniem [8]. Status takiego chłopa byłby zatem podobny do statusu sołtysa. Jednakże niechęć szlachty i duchowieństwa do uzbrajania chłopstwa i utraty rąk do pracy, spowodowała ograniczenie dostarczania piechurów wybranieckich wyłącznie do królewszczyzn. Dobra królewskie były jednak w stanie dostarczyć co najwyżej dwa tysiące żołnierzy, którzy służyli w autoramencie węgierskim.

W tym okresie zanikły już zupełnie średniowieczne chorągwie strzelcze i kopijnicze przekształcając się w wyniku powolnej ewolucji na homogeniczne chorągwie husarskie i kozackie – przy czym pełne ich wyodrębnienie nastąpiło najprawdopodobniej dopiero na początku panowania Zygmunta III, a ostatecznie podział ten został potwierdzony uniwersałem brodnickim Stefana Batorego z 1576.

Chorągwie husarskie powstały w wyniku powolnej ewolucji średniozbrojnej jazdy służącej obyczajem rackim (uzbrojonej w pancerz, tarczę, drzewo, przyłbicę ) na ciężkozbrojną husarię która jako podstawowego uzbrojenia używała długiej 4,5 m – 5,5 m wydrążonej w środku kopii, zbroi, szabli oraz pistoletów.

Z kolei chorągwie kozackie (zwane na Litwie petyhorskimi, a od siedemdziesiątych lat XVII w. pancernymi) powstały z przekształcenia się chorągwi strzelczych i uzbrojenia tychże w rohatyny i w pistolety. Używanie w tych jednostkach kolczug, kirysów i misiurek spowodowało, że można chorągwie kozackie uznać za pośrednie pomiędzy jazdą ciężką (husarią) i lekką (wołoską i tatarską).

Do lekkich chorągwi zaliczano jednostki nie noszącego uzbrojenia ochronnego, które składały się głównie z Mołdawian i Wołochów, ale także Polaków i Ukraińców (chorągwie wołoskie) oraz Tatarów (chorągwie tatarskie). Chorągwie te były wykorzystywane przede wszystkim do zwiadów, pościgów i innych działań pomocniczych.

Koniec XVI wiek zastał w Polsce nowoczesną armię, która składała się nie tylko z jazdy autoramentu narodowego (której podział przedstawiono powyżej), ale także z jednostek pieszych autoramentu cudzoziemskiego, uzbrojonej głównie według zwyczaju węgierskiego (hajducy, stanowiący nadworną chorągiew króla), oraz niemieckiego (muszkieterzy i pikinierzy). Istniała także nowoczesna artyleria oraz oddziały kozaków rejestrowych – te ostatnie jednostki utworzył Zygmunt August w 1570. Jedynymi oddziałami konnymi autoramentu cudzoziemskiego byli konni arkebuzerzy.

[edytuj] XVII wiek

XVII wiek można bez wątpienia uznać za złoty wiek w historii wojska polskiego. Z tego okresu pochodzą najświetniejsze zwycięstwa, które w dużej mierze zależały od nowoczesnej i nowatorskiej struktury wojska oraz ich właściwego użycia w polu walki. Wiązało się to jednak z dużymi zmianami stosunku jazdy do piechoty w polskich siłach zbrojnych.

W roku 1618 użyto po raz pierwszy, tak popularnej w drugiej połowie stulecia dragonii, czyli konnej piechoty, szkolonej w walce pieszo oraz konno. Już 9 lat później podczas wojny polsko-szwedzkiej liczebność piechoty i dragonii, przekroczyła liczebność jazdy polskiej.

Niewątpliwie wpływ na to miał charakter przeciwnika i terytorium na którym wojna była prowadzona, świadczyło to także o zmianie jakościowej w charakterze prowadzonej wojny i przez resztę stulecia jazda stanowiła mniej więcej połowę całości składu osobowego wojska. Stosunek taki łączył ze sobą dużą ruchliwość armii oraz niezbędną siłę ognia.

Siedemnastowieczna piechota była uzbrojona tak jak w poprzednim stuleciu według wzoru niemieckiego i węgierskiego. Król Jan III Sobieski wprowadził do uzbrojenia muszkieterów berdysze, które służąc jako podpórki do muszkietów były także groźną bronią białą. Zmiana ta zwiększyła siłę ogniową regimentów piechoty, gdyż umożliwiła zmniejszenie ilości pikinierów w oddziale [8]. Piechota uzbrojona po węgiersku – hajducy nie pełniła żadnych poważniejszych funkcji poza reprezentacyjnymi.

Istotną zmianą w sposobie finansowania wojsk zaciężnych spowodowało wprowadzenie w 1652 tzw. komputu czyli całkowitej ilości wojska zaciężnego wystawianego przez państwo – poprzednio komput dotyczył tylko wojska nadliczbowego. Wiązało się to z wprowadzeniem w 1637 roku nowej kwarty przeznaczonej na cele artylerii (quarta dupla). Komput – którego liczebność była tajemnicą (był uchwalany przez specjalną delegację sejmu), liczył w czasach pokoju 12 tys. dla Korony i 6 tys. dla Litwy, a podczas wojny 24-40 tys. dla Korony oraz 8-22 tys. dla Litwy. Decentralizacja oraz konieczność utrzymywania siły zbrojnej w każdym województwie spowodowana niestabilną sytuacją na granicy południowej i wschodniej, a także konieczność utrzymywania chłopów w posłuszeństwie spowodowała powstanie tzw. żołnierza powiatowego – wystawianego i utrzymywanego przez sejmik wojewódzki. Oddziały te funkcjonowały podobnie do oddziałów wystawianych centralnie.

Od roku 1655 stosowano w sytuacjach nadzwyczajnych, po raz pierwszy w historii przymusowy pobór rekruta. Był to żołnierz łanowy albo dymowy, wcielany do piechoty bądź jazdy z 5-20 łanów na wsi oraz z 25-50 dymów w miastach, ze wszystkich dóbr Rzeczypospolitej. Artyleria i marynarka wojenna także przeżywały krótki rozkwit w tym czasie: w 1637 przywrócono stanowisko starszego nad armatą – wyjmując jednocześnie artylerię spod zwierzchności hetmana polnego, a marynarka święciła tryumf w bitwie pod Oliwą w 1627. Tę ostatnią niestety szybko sprzedano – 1641.

[edytuj] XVIII wiek

[edytuj] XIX wiek

[edytuj] Epopeja napoleońska

[edytuj] Wojsko Królestwa Polskiego

[edytuj] Powstanie listopadowe

[edytuj] Rok 1846

[edytuj] Wiosna Ludów

[edytuj] Powstanie styczniowe

[edytuj] XX wiek

[edytuj] Organizacje zbrojne przed I wojną światową

[edytuj] I wojna światowa

[edytuj] Legiony

[edytuj] Polska Siła Zbrojna

[edytuj] Polska Organizacja Wojskowa

[edytuj] Korpusy polskie na Wschodzie

[edytuj] Błękitna Armia

[edytuj] Wojsko niepodległej RP

[edytuj] Wojna roku 1920

[edytuj] II Rzeczpospolita

[edytuj] Organizacja Wojska Polskiego w 1933 r.

[edytuj] Władze zwierzchnie

• Prezydent RP- Najwyższy Zwierzchnik Sił Zbrojnych Państwa
  • Gabinet Wojskowy Prezydenta RP – Szef Gabinetu
• Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych – Generalny Inspektor Sił Zbrojnych
  • Inspektorowie Armii
  • Generałowie do prac przy GISZ

[edytuj] Sztab Główny

• Szef Sztabu Głównego
  • I zastępca Szefa SG
  • II zastępca Szefa SG (od 1939)
  • Sekretariat Komitetu Obrony Rzeczypospolitej (od 1936)
    • Oddział I Organizacyjno-Mobilizacyjny
    • Oddział II Wywiadu i Kontrwywiadu
    • Oddziału III Szkoleniowo-Operacyjny
    • Oddział IV Kwatermistrzowski
    • Szefostwo Komunikacji Wojskowych
    • Inspektorat Saperów
    • Sztab Lotniczy (od 1937)
    • Wojskowy Instytut Geograficzny
    • Samodzielny Referat Personalny Oficerów Dyplomowanych
  • Placówki Zagraniczne (attaché wojskowi):

    Belgrad, Berlin, Bukareszt, Helsinki, Moskwa, Paryż, Praga, Ryga, Tokio;

  • Delegaci Sztabu Głównego przy Okręgowych Dyrekcjach Kolei Państwowych:

    Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Kraków, Lwów, Poznań, Radom, Stanisławów, Warszawa, Wilno;

  • Delegaci Sztabu Generalnego przy Okręgowych Dyrekcjach Robót Publicznych i Dróg Wodnych:

    Białystok, Kraków, Lublin, Łódź, Toruń, Warszawa, Wilno.

[edytuj] Samodzielne Wydziały Wojskowe

• Komenda Straży Granicznej

Samodzielne Wydziały Wojskowe w Ministerstwach:

• Spraw Wewnętrznych
• Poczt i Telegrafów
• Przemysłu i Handlu
• Robót Publicznych
• Komunikacji
• Rolnictwa i Dóbr Państwowych

[edytuj] Ministerstwo Spraw Wojskowych

• Minister Spraw Wojskowych
  • Gabinet Ministra Spraw Wojskowych – Szef Gabinetu
    • Kwatera Główna
    • Wydział Ogólny
    • Wydział Prawny
    • Samodzielny Referat Duszpasterstwa Wojskowego
    • Samodzielny Referat Osad Żołnierskich
  • Biuro Personalne
  • Korpus Kontrolerów
  • Kuria Biskupia
  • Biuro Wyznań Niekatolickich
  • Kierownictwo Marynarki Wojennej
  • Naczelna Prokuratura Wojskowa
  • dowódcy okręgów korpusów
  • komendanci szkół centralnych
  • kierownicy zakładów centralnych
  • Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego
  • Korpus Ochrony Pogranicza
• I Wiceminister Spraw Wojskowych – Zastępca
  • Biuro Ogólnoorganizacyjne (od 15 grudnia 1934 – Departament Dowodzenia Ogólnego)
  • Departamenty:
    • Piechoty
    • Kawalerii
    • Artylerii
    • Aeronautyki (od 1 grudnia 1934 – Dowództwo Lotnictwa)
    • Uzupełnień
  • Dowództwo Żandarmerii
  • Szefostwa
    • Saperów (od 1 grudnia 1934 – Dowództwo Saperów)
    • Broni Pancernej (od 1 grudnia 1934 – Dowództwo Broni Pancernych)
    • Łączności (od 1 grudnia 1934 – Dowództwo Łączności)
  • Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy (od 8 listopada 1934 – Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy)
• II Wiceminister Spraw Wojskowych – Szef Administracji Armii
  • I Zastępca Szefa Administracji Armii
  • Biuro Ogólnoadministracyjne (od 1 sierpnia 1936 – Biuro Administracji Armii) – szef Biura – II zastępca Szefa Administracji Armii
  • Biuro Kontroli (od 1934 – Biuro Budżetowe)
  • Departamenty:
    • Uzbrojenia
    • Zaopatrzenia Inżynierii (od 26 maja 1933 – Departament Techniczny, rozwiązany 30 października 1934)
    • Budownictwa
    • Intendentury
    • Zdrowia
    • Sprawiedliwości
    • Przemysłu Wojennego (przemianowany na Biuro Przemysłu Wojennego)
  • Dowództwo Taborów i Szefostwo Remontu Koni (od 20 grudnia 1934)
  • Wojskowy Zakład Remontu Koni
  • Wojskowy Instytut Gazowy

[edytuj] Dowództwo Okręgu Korpusu

• nr I – Warszawa
• nr II – Lublin
• nr III – Grodno
• nr IV – Łódź
• nr V – Kraków
• nr VI – Lwów
• nr VII – Poznań
• nr VIII – Toruń
• nr IX – Brześć n/Bugiem
• nr X – Przemyśl

• Dowództwo Obszaru Warownego "Wilno" – Wilno.

[edytuj] Komendy garnizonów

• Komendy Miast:

  Brześć n. Bugiem, Grodno, Kraków, Lublin, Lwów, Łódź, Poznań, Przemyśl, Toruń, Warszawa, Wilno;

• Komendy Obozów Ćwiczeń:

  Barycz, Biedrusko, Brześć n. Bugiem, Czerwony Bór, Dęba, Grupa, Leśna, Pohulanka, Powursk, Raducz, Rembertów, Toruń;

• Komendy Placu:

  Baranowicze, Biała Podlaska, Białystok, Bielsko, Bydgoszcz, Chełm, Chełmno, Częstochowa, Dęblin, Gdynia, Gniezno, Grudziądz, Inowrocław, Jabłonna, Jarosław, Kalisz, Katowice, Kielce, Leszno, Lida, Modlin, Nowa Wilejka, Osowiec, Ostrów Mazowiecka, Płock, Prużana, Równe, Rzeszów, Siedlce, Skierniewice, Słonim, Stanisławów, Stryj, Suwałki, Tarnopol, Tarnowskie Góry, Tarnów, Włodzimierz Wołyński, Zakopane, Zamość, Zegrze, Złoczów;

• Władze Uzupełnień i Remontu:
  • 125 powiatowych komend uzupełnień (PKU)
  • 55 rejonowych inspektoratów koni

[edytuj] Formacje liniowe

[edytuj] Piechota

Dywizje		Pułki piechoty
1. DPLeg – Wilno	1. pp Leg VM5 – Wilno	5. pp Leg VM5 – Wilno	6. pp Leg VM5 – Wilno
2. DPLeg – Kielce	2. pp Leg – Sandomierz	3. pp Leg – Jarosław	4. pp Leg – Kielce
3. DPLeg – Zamość	7. pp Leg – Chełm	8. pp Leg – Lublin	9. pp Leg – Zamość
4. DP – Toruń	14. pp – Włocławek	63. pp – Toruń	67. pp – Brodnica
5. DP – Lwów	19. pp – Lwów	26. pp – Lwów	40. pp – Lwów
6. DP – Kraków	12. pp – Wadowice	16. pp – Tarnów	20. pp – Kraków
7. DP – Częstochowa	25. pp – Piotrków	27. pp – Częstochowa	74. pp – Oświęcim
8. DP – Modlin	13. pp – Pułtusk	21. pp – Warszawa	32. pp – Modlin
9. DP – Siedlce	22. pp VM5 – Siedlce	34. pp VM5 – Biała Podlaska	35. pp VM5 – Brześć n/Bugiem
10. DP – Łódź	28. pp – Łódź	30. pp – Warszawa	31. pp – Łódź
11. KDP – Stanisławów	48. pp – Stanisławów	49. pp – Kołomyja	53. pp – Stryj
12. DP – Tarnopol	51. pp – Brzeżany	52. pp – Złoczów	54. pp – Tarnopol
13. DP – Równe	43. pp – Dubno	44. pp – Równe	45. pp – Równe
14. DP - Poznań	55. pp VM5 – Leszno	57. pp VM5 – Poznań	58. pp VM5 – Poznań
15. DP – Bydgoszcz	59. pp – Inowrocław	61. pp – Bydgoszcz	62. pp – Bydgoszcz
16. DP – Grudziądz	64. pp – Grudziądz	65. pp – Grudziądz	66. pp – Chełmno
17. DP – Gniezno	68. pp – Września	69. pp – Gniezno	70. pp – Pleszew
18. DP – Łomża	33. pp – Łomża	42. pp – Białystok	71. pp – Zambrów
19. DP – Wilno	77. pp – Lida	85. pp VM5 – Nowa Wilejka	86. pp VM5 – Mołodeczno
20. DP – Baranowicze	78. pp – Baranowicze	79. pp – Słonim	80. pp – Słonim
21. DPG – Bielsko	1. psp – Nowy Sącz	3. psp – Bielsko	4. psp – Cieszyn
22. DPG – Przemyśl	2. psp – Sanok	5. psp – Przemyśl	6. psp – Sambor
23. DP – Katowice	11. pp – Tarnowskie Góry	73. pp – Katowice	75. pp – Chorzów
24. DP – Jarosław	17. pp – Rzeszów	38. pp – Przemyśl	39. pp – Jarosław
25. DP – Kalisz	29. pp – Kalisz	56. pp VM5 – Krotoszyn	60. pp – Ostrów Wielkopolski
26. DP – Skierniewice	10. pp – Łowicz	18. pp – Skierniewice	37. pp – Kutno
27. DP – Kowel	23. pp – Włodzimierz Wołyński	24. pp – Łuck	50. pp – Kowel
28. DP – Warszawa	15. pp VM5 – Dęblin	36. pp – Warszawa	72. pp – Radom
29. DP – Grodno	41. pp VM5 – Suwałki	76. pp – Grodno	81. pp VM5 – Grodno
30. DP – Kobryń	82. pp – Brześć n/Bugiem	83. pp – Kobryń	84. pp – Pińsk
		Samodzielne Bataliony
	1 Batalion Strzelców – Chojnice	2 Batalion Strzelców – Tczew	3 Batalion Strzelców – Rembertów
	Batalion Stołeczny – Warszawa	1 Batalion Morski – Wejherowo	2 Morski Batalion Strzelców – Gdynia

[edytuj] Kawaleria

• Wielkie Jednostki

;

	2 Dywizja Kawalerii – Warszawa zlikwidowana w 1937
1 Brygada Kawalerii – Warszawa od 1.04.1937 - Mazowiecka Brygada Kawalerii	12 Brygada Kawalerii – Ostrołęka rozwiązana 1.01.1937	13 Brygada Kawalerii – Płock rozwiązana 1.01.1937
2 Samodzielna Brygada Kawalerii – Brody od 1.04.1937 - Kresowa Brygada Kawalerii	3 Samodzielna Brygada Kawalerii – Wilno od 1.04.1937 - Wileńska Brygada Kawalerii	5 Samodzielna Brygada Kawalerii – Kraków od 1.04.1937 - Krakowska Brygada Kawalerii
6 Samodzielna Brygada Kawalerii – Stanisławów od 1.04.1937 - Podolska Brygada Kawalerii	10 Samodzielna Brygada Kawalerii – Rzeszów od 1937 - 10 Brygada Kawalerii	17 Samodzielna Brygada Kawalerii – Hrubieszów rozwiązana 1.01.1937
Bryg. Kawalerii "Białystok" – Białystok od 1.04.1937 - Podlaska Brygada Kawalerii	Bryg. Kawalerii "Równe" – Równe od 1.04.1937 - Wołyńska Brygada Kawalerii	Bryg. Kawalerii "Suwałki" – Suwałki od 1.04.1937 - Suwalska Brygada Kawalerii
Bryg. Kawalerii "Poznań" – Poznań od 1.04.1937 - Wielkopolska Brygada Kawalerii	Bryg. Kawalerii "Bydgoszcz" – Bydgoszcz od 1.04.1937 - Pomorska Brygada Kawalerii	Bryg. Kawalerii "Baranowicze" – Baranowicze od 1.04.1937 - Nowogródzka Brygada Kawalerii

• Pułki

1. pszwol VM5 – Warszawa	2. pszwol – Starogard	3. pszwol – Suwałki	1. puł VM5 – Augustów
2. puł – Suwałki	3. puł – Tarnowskie Góry	4. puł – Wilno	5. puł – Ostrołęka
6. puł – Stanisławów	7. puł VM5 – Mińsk Mazowiecki	8. puł – Kraków	9. puł – Trembowla
10. puł – Białystok	11. puł – Ciechanów	12. puł – Białokrynica	13. puł – Nowa Wilejka
14. puł VM5 – Lwów	15. puł VM5 – Poznań	16. puł – Bydgoszcz	17. puł – Leszno
18. puł – Grudziądz	19. puł – Ostróg	20. puł – Rzeszów	21. puł – Równe
22. puł – Brody	23. puł – Podgrodzie	24. puł – Kraśnik	25. puł – Prużany
26. puł – Baranowicze	27. puł – Nieśwież	1. psk – Garwolin	2. psk – Hrubieszów
3. psk – Wołkowysk	4. psk – Płock	5. psk – Dębica	6. psk – Żółkiew
7. psk – Poznań	8. psk – Chełmno	9. psk – Grajewo	10. psk – Łańcut

• szwadrony pionierów

1. sp - Białystok	2. sp - Warszawa	3. sp - Poznań
4. sp - Lwów	5. sp - Kraków	6. sp - Stanisławów
7. sp - Wilno	8. sp - Równe	9. sp - Baranowicze
	10. sp - Bydgoszcz

[edytuj] Artyleria

Grupy Artylerii	Pułki organiczne	Dywizjony organiczne	Oddziały korpuśne

1. GA – Warszawa	8. pal – Płock	18. dac – Zambrów	1. pan – Góra Kalwaria
	18. pal – Ostrów Mazowiecka	28. dac – Warszawa	1. pac – Modlin
	28. pal – Zajezierze k. Dęblina	1. dak – Warszawa	32. dal – Rembertów
			2. dpart – Rembertów
			1. dpp – Jabłonna

2. GA – Lublin	3. pal – Zamość	2. dak – Dubno	2. pac – Chełm
	13. pal – Równe III/13. pal – Łuck
	27. pal – Włodzimierz Wołyński

3. GA – Wilno	1. pal – Wilno	3. dak – Podbrodzie	3. pac – Wilno
	19. pal – Nowa Wilejka II/19. pal – Mołodeczno; III/19. pal – Lida	4. dak – Suwałki	33. dal – Wilno
	29. pal – Grodno I/29. pal – Suwałki	12. dak – Ostrołęka	3. bpart – Wilno
		14. dak – Białystok

4. GA – Łódź	7. pal – Częstochowa	26. dac – Skierniewice	4. pac – Łódź II/4. pac – Tomaszów
	10. pal – Łódź
	26. pal – Skierniewice

5. GA – Kraków	6. pal – Kraków	5. dak – Oświęcim	5. pac – Kraków
	21. pal – Bielsko III/21. pal – Oświęcim		2. dpp – Kraków
	23. pal – Będzin II/23. pal – Żory

6. GA – Lwów	5. pal – Lwów	6. dak – Stanisławów	6. pac – Lwów
	11. pal – Stanisławów I/11. pal – Kołomyja	13. dak – Brody	1. pam – Stryj
	12. pal – Złoczów I/12. pal – Tarnopol

7. GA – Poznań	14. pal – Poznań	7. dak – Poznań	7. pac – Poznań
	17. pal – Gniezno	17. dac – Gniezno
	25. pal – Kalisz I/25. pal – Ostrów Wielkopolski

8. GA – Toruń	4. pal – Inowrocław	16. dac – Grudziądz	8. pac – Toruń
	15. pal – Bydgoszcz	11. dak – Bydgoszcz 3 i 4 bat. – Grudziądz	31. pal – Toruń-Podgórz
	16. pal – Grudziądz		1. dpart – Toruń

9. GA – Brześć n/B	9. pal – Biała Podlaska III/9. pal – Biała Podlaska	9. dak – Baranowicze	9. pac – Siedlce I/9.pac – Brześć n/B
	20. pal – Prużana I/20. pal i IV/20. pal – Baranowicze	20. dac – Prużana
	30. pal – Włodawa II/30. pal – Pińsk	30. dac – Brześć n/B

10. GA – Przemyśl	2. pal – Kielce	10. dak – Jarosław	10. pac – Przemyśl
	22. pal – Przemyśl III/22. pal – Gródek Jagielloński
	24. pal – Jarosław

11. GA – Warszawa*

(*) Od 1938 – Grupa Artylerii Przeciwlotniczej, a od 1939 – 1 Grupa Artylerii Przeciwlotniczej.

3. dap - Wilno <---do sprawdzenia>

[edytuj] Obrona przeciwlotnicza

• Grupy artylerii przeciwlotniczej:

1 GAPlot Warszawa	2 GAPlot Warszawa

• Jednostki artylerii przeciwlotniczej:

1 paplot Warszawa	2 daplot Grodno	3 daplot Wilno	4 daplot Kutno(*)
5 daplot Kraków	6 daplot Lwów	7 daplot Poznań	8 daplot Toruń
9 daplot Brześć n. Bugiem	11 daplot Dęblin	12 daplot Kowel(*)	13 baplot Równe
15 daplot Katowice	1 mdaplot Gdynia	2 mdaplot Hel

(*) Formowania dywizjonów zaprzestano 1 września 1939

[edytuj] Broń pancerna

• 1. ppanc (Poznań) - podlegał Departamentowi Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych. Dowództwo Pułku, batalion zapasowy i warsztaty pułkowe stacjonowały w Łodzi. Pozostałe pododdziały rozmieszczono:

I Baon w Warszawie, II Baon w Żurawicy, III Baon w Poznaniu. Pułk był wyposażony w czołgi Renault R-17FT (stan z okresu po wojnie 1920 - 114 egz. w tym 66 uzbrojonych w działko 37 mm, pozostałe w karabin maszynowy).

• I/1. PPanc (Warszawa) został usamodzielniony jako 3.Baon Pancerny. W 1939r. stał się jednostką mobilizującą dla:
  • 1. Baon Czołgów Lekkich,
  • 16 innych jednostek.

• II/1. PPanc (Żurawica). Usamodzielniony jako 2.Baon Pancerny stał się jednostką mobilizującą dla:
  • 101. Samodz.Komp.Czołgów Rozp. (cz.rozp.TKS),
  • 121. Komp.Czołgów Lekkich (cz.lekkie Vickers E),
  • Szw. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TKS) dla Dyonu Rozp. 10.BKZmot,
  • 2. Baon Czołgów Lekkich (cz.lekkie 7TP),
  • 111. Komp. Czołgów Lekkich (cz.lekkie R-17FT),
  • 112. Komp. Czołgów Lekkich (cz.lekkie R-17FT),
  • 112. Komp. Czołgów Lekkich (cz.lekkie R-17FT),
  • 6 innych jednostek.

• III/1. PPanc (Poznań). Przeformowany w 1.Baon Pancerny i usamodzielniony. Stał się jednostką mobilizującą dla:
  • 71. Dyon pancerny (sam. panc. wz. 34-II i cz. rozp. TK-3) dla Wielkopolskiej BK,
  • 71. Sam.Komp. Czołgów Rozp. dla 14.DP,
  • 72. Sam. Komp. Czołgów Rozp. dla 17.DP,
  • 7 innych jednostek.

• 4. Baon Panc (Brześć n/B). W 1939r. był jednostką mobilizującą dla:
  • 91. Dyon Pancerny (sam.panc.wz.34 i cz.rozp.TK-3) dla Nowogródzkiej BK,
  • 91. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TK-3) dla 28.DP,
  • 92. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TK-3),
  • 8 innych jednostek.

• 5. Baon Pancerny (Kraków). W 1939r. był jednostką mobilizującą dla:
  • 51. Dyon Pancerny (sam. panc. wz. 34 i cz. rozp. TK-3) dla Krakowskiej BK,
  • 51. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TK-3),
  • 52. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TK-3),
  • 11 innych jednostek.

• 6. Baon Pancerny (Lwów). W 1939r. był jednostką mobilizującą dla:
  • 61. Dyon Pancerny (sam.panc.wz.34-II i cz.rozp.TKS) dla Kresowej BK,
  • 62. Dyon Pancerny (sam.panc.wz.34-II i cz.rozp.TKS) dla Podolskiej BK,
  • 61. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TKS),
  • 62. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TKS) dla 20.DP,
  • 63. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TKS),
  • 8 innych jednostek.

• 7. Baon Pancerny (Grodno). Jedna jego kompania była detaszowana do Wilna. W 1939r. był jednostką mobilizującą dla:
  • 31. Dyon Pancerny (sam.panc.wz.34-II i cz.rozp.TKS) dla Suwalskiej BK,
  • 32. Dyon Pancerny (sam.panc.wz.34-II i cz.rozp.TKS) dla Podlaskiej BK,
  • 33. Dyon Pancerny (sam.panc.wz.34-II i cz.rozp.TKS) dla Wileńskiej BK - mobilizowany w Wilnie,
  • 31. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TKS) dla 25.DP,
  • 32. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TKS),
  • 6 innych jednostek mobilizowanych w Grodnie,
  • 3 jednostki mobilizowane w Wilnie.

• 8. Baon Pancerny (Bydgoszcz). W 1939r. był jednostką mobilizującą dla:
  • 81. Dyon Pancerny (sam.panc.wz.34 i cz.rozp.TK-3) dla Pomorskiej BK,
  • 81. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TK-3) dla 26.DP(?),
  • 82. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TK-3) dla 15.DP,
  • 7 innych jednostek.

• 9. Baon Pancerny (Lublin). Batalion skadrowany. W 1939r. był jednostką mobilizującą dla:
  • 9 różnych jednostek. Baon nie formował oddziałów bojowych dla dywizji piechoty lub brygad kawalerii.

• 10. Baon Pancerny (Zgierz - Łódź). Batalion powstał w wyniku przeformowania Baonu Zapasowego i Warsztatów pułkowych 1.PPanc. W 1939r. był jednostką mobilizującą dla:
  • 41. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TK-3),
  • 42. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TK-3),
  • 7 innych jednostek.

• 12. Baon Pancerny (Łuck). W 1939r. był jednostką mobilizującą dla:
  • 21. Dyon Pancerny (sam.panc.wz.34-II i cz.rozp.TKS) dla Wołyńskiej BK,
  • 21. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TKS),
  • 22. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TKS),
  • 23. Sam. Komp. Czołgów Rozp. (cz.rozp.TKS),

• 1. Dyon Poc.Panc. (dywizjon pociągów pancernych) Jabłonna (Legionowo). W 1939r. zmobilizował pociągi pancerne:
  • nr 11 (uzbrojony w arm. wz. 02/26 i wyposażony w czołgi R-17FT oraz TK-3),
  • nr 12 (uzbrojony w arm. wz. 02/26, haub. wz. 14/19A i wyposażony w czołgi R-17FT oraz TK-3),
  • nr 13 (uzbrojony w arm. wz. 02/26, haub. wz. 14/19A i wyposażony w czołgi R-17FT oraz TK-3),
  • nr 14 (uzbrojony w arm. wz. 02/26, haub. wz. 14/19A i wyposażony w czołgi R-17FT oraz TK-3),
  • nr 15 (uzbrojony w arm. wz. 02/26, haub. wz. 14/19A i wyposażony w czołgi R-17FT oraz TKS),
  • park stały broni pancernej nr 11.

• 2. Dyon Poc.Panc. (dywizjon pociągów pancernych) Niepołomice (Kraków Bonarka). W 1939r. zmobilizował pociągi pancerne:
  • nr 51 (uzbrojony w arm. wz. 02/26 i wyposażony w czołgi R-17FT oraz TK-3),
  • nr 52 (uzbrojony w arm. wz. 02/26, haub. wz. 14/19A i wyposażony w czołgi R-17FT oraz TK-3),
  • nr 53 (uzbrojony w arm. wz. 02/26, haub. wz. 14/19A i wyposażony w czołgi R-17FT oraz TK-3),
  • nr 54 (uzbrojony w arm. wz. 02/26, haub. wz. 14/19A i wyposażony w czołgi R-17FT oraz TK-3),
  • nr 55 (uzbrojony w arm. wz. 02/26, haub. wz. 14/19A i wyposażony w czołgi R-17FT oraz TK-3),
  • Ośrodek Zapasowy Pociągów Pancernych.

• CWBrPanc (Modlin). W ramach CWBrPanc funkcjonował 11. Baon Pancerny, będący baonem doświadczalnym. Baon ten podczas mobilizacji w 1939r. wystawił:
  • 11. Dyon Pancerny (cz.rozp.TK-3 i sam. panc. wz. 29) dla Mazowieckiej BK,
  • 11. Samodz. Komp. Czołgów Rozp. (cz. rozp. TKS),
  • 12. Samodz. Komp. Czołgów Lekkich (cz. lekkie Vickers E),
  • 3 inne jednostki.

[edytuj] Lotnictwo

• 1 Pułk Lotniczy Warszawa
• 2 Pułk Lotniczy Kraków
• 3 Pułk Lotniczy Poznań
• 4 Pułk Lotniczy Toruń
• 5 Pułk Lotniczy Lida
• 6 Pułk Lotniczy Lwów
• 1 Grupa Aeronautyki Warszawa
• 3 Grupa Aeronautyki Kraków
• Batalion Lotnictwa Poznań
• 1 Batalion Balonowy Toruń
• 2 Batalion Balonowy Jabłonna

[edytuj] Wojska inżynieryjne

• Brygady saperów:

1 Brygada Saperów - Modlin	2 Brygada Saperów - Warszawa
3 Brygada Saperów - Poznań	4 Brygada Saperów - Kraków

• pułki i bataliony saperów:

1 Batalion Saperów Legionów - Modlin	2. Pułk Saperów - Puławy	3 Batalion Saperów - Wilno
4 Pułk Saperów - Przemyśl	5 Batalion Saperów - Kraków	6. Batalion Saperów - Brześć n/Bugiem
7 Batalion Saperów VM5 - Poznań	8 Batalion Saperów - Toruń	Batalion Mostowy - Modlin-Kazuń
1 Batalion Mostów Kolejowych - Kraków	2 Batalion Mostów Kolejowych - Legionowo	Batalion Elektrotechniczny - Nowy Dwór
Batalion Silnikowy - Modlin

[edytuj] Łączność

• Grupy:
  • 1. Grupa Łączności - Warszawa
  • 2. Grupa Łączności - Kraków
• Pułk radiotelegraficzny - Warszawa
  • I baon Warszawa
  • II baon Beniaminów – kadra komp. szkolnej Kraków
  • III baon Przemyśl - kadra komp. szkolnej Przemyśl

1. plut. radiotelegr. Warszawa 2. plut. radiotelegr. Wilno 3. plut. radiotelegr. Kraków 4. plut. radiotelegr. Poznań 5. plut. radiotelegr. Stargard 6. plut. radiotelegr. Równe 7. plut. radiotelegr. Stanisławów

1. bat. telegraf. Zegrze (manewrowy CWŁączn.) 2. bat. telegraf. - kadra Przemyśl 3. bat. telegraf. - kadra Grodno 4. bat. telegraf. - kadra Brześć n/B 5. bat. telegraf. Kraków 6. bat. telegraf. Jarosław - kadra komp. szkolnej Krasnystaw 7. bat. telegraf. Poznań 8. bat. telegraf. - kadra Toruń Kompania Łączności Obszaru Warownego Wilno - Wilno

Kompanie telegraficzne dywizji piechoty: 1. leg. Wilno 2. leg. Kielce 3. leg. Zamość 4. Toruń 5. Lwów 8. Modlin 11. Stanisławów 12. Tarnopol 13. Równe 15. Bydgoszcz 16. Grudziądz 19. Mołodeczno 20. Baranowicze 22. Przemyśl 24. Jarosław 28. Dęblin 29. Grodno 30. Brześć n/B

Plutony telegraficzne brygad kawalerii: "Poznań" - Poznań "Białystok" - Białystok "Baranowicze" - Baranowicze

[edytuj] Marynarka Wojenna

• Kierownictwo: Warszawa
  • Szef Kierownictwa
  • Szef Sztabu
  • Szef Służby Technicznej
  • Kadra Broni i Służb armii lądowej
  • Komisja Nadzorcza Budowy Nowych Okrętów
  • Kierownictwo Administracji Pieniężnej
• Główna Składnica Marynarki Wojennej - Modlin
• Dowództwo Floty i Pododdziały: Gdynia
  • Dowódca Floty
  • Szef Sztabu
  • Komendant Portu Wojennego
  • Dowódca Dywizjonu Minowców
  • Dowódca Dywizjony Szkolnego
  • Kadra Broni i Służb Armii Lądowej
• Morski Dywizjon Lotniczy - Puck
• Dowództwo Flotylli Rzecznej: Pińsk
  • Dowódca Flotylli
  • Kadra Broni i Służb Armii Lądowej

[edytuj] Korpus Ochrony Pogranicza

• Dowództwo:
  • Dowódca
  • Zastępca Dowódcy
  • Szef Sztabu
• Brygady:

  Grodno, Nowogródek, Podole, Polesie, Wilno, Wołyń;

• Pułki:

  Czortków, Głębokie, Sarny, Suwałki, Wilejka, Wołożyn;

[edytuj] Służby

[edytuj] Tabory

• Dywizjony samochodowe:

1 - Warszawa	2. (kadra) - Lublin	3. (kadra) - Grodno	4. (kadra) - Łódź
5. - Kraków	6. - Lwów	7 (kadra) - Poznań	8. (kadra) - Toruń
	9. (kadra) - Brześć n/Bugiem	10. (kadra) - Przemyśl

• Dywizjony taborów:

1 (kadra) - Małkinia	2. (kadra) - Tomaszów Lubelski	3. (kadra) - Sokółka	4. (kadra) - Łęczyca
5. - Bochnia	6. (kadra) - Jaworów	7. (kadra) - Konin	8. (kadra) - Lipno
9. (kadra) - Brześć n/Bugiem	10. - Radymno	Kierownictwo Zaopatrzenia Taborów - Warszawa

[edytuj] Żandarmeria

• Dywizjony:

1. - Warszawa	2. - Lublin	3. - Grodno	4. - Łódź
5. - Kraków	6. - Lwów	7. - Poznań	8. - Toruń
	9. - Brześć nad Bugiem	10. - Przemyśl

[edytuj] Instytucje i zakłady wojskowe

• Wojskowe Biuro Historyczne - Warszawa
• Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy - Warszawa
• Wojskowy Instytut Geograficzny - Warszawa
• Archiwum Wojskowe - Warszawa
• Centralna Biblioteka Wojskowa - Warszawa
• Muzeum Wojska - Warszawa
• Wojskowy Zakład Remontu Koni - Warszawa
• Komisje Remontowe:

nr 1 - Warszawa

nr 2 - Poznań

nr 3 - Kraków

• Zapas Młodych Koni - Góra Kalwaria
• Wojskowy Zakład Zaopatrzenia Aeronautyki - Warszawa
• Instytut Badań Technicznych Lotnictwa - Warszawa
• Główna Wojskowa Stacja Meteorologiczna - Warszawa
• Wojskowa Wytwórnia Balonowa - Jabłonna
• Centrum Badań Lekarsko Lotniczych - Warszawa
• Wojskowy Instytut Badań Inżynierii - Warszawa
• Wojskowy Zakład Zaopatrzenia Inżynierii - Warszawa
• Pomocnicze Składnice Inżynierii:

  Brześć n/Bugiem, Grodno, Kraków, Lublin, Lwów, Poznań, Przemyśl, Toruń, Warszawa;

• Szefostwo Fortyfikacji:

  Brześć n/Bugiem, Dubno, Grodno, Grudziądz, Katowice (przy 23 DP), Kraków, Lwów, Modlin, Osowiec, Poznań, Toruń, Wilno (DOW "Wilno");

• Kierownictwo Zaopatrzenia Uzbrojenia - Warszawa
• Wojskowy Zakład Zaopatrzenia Uzbrojenia - Warszawa
• Wojskowy Zakład Pirotechniczny - Rembertów
• Instytut Techniczny Uzbrojenia - Warszawa
• Instytut Przeciwgazowy - Warszawa
• Zbrojownie:

nr 2 - Warszawa

nr 4 (kadra) - Kraków

nr 5 - Przemyśl

• Warsztaty Amunicyjne:

nr 1 - Warszawa

nr 3 (kadra) - Toruń

• Warsztaty Napraw Sprzętu Przeciwgazowego - Zegrze
• Wojskowa Wytwórnia Sprzętu Przeciwgazowego - Radom
• Główne Składnice Uzbrojenia:

nr 1 - Warszawa

nr 2 - Stawy

nr 3 - Góry

nr 4 - Regny

• Pomocnicze Składnice Uzbrojenia:

nr 1 - Pomiechówek	nr 2 - Lublin	nr 3 - Grodno
nr 4 - Gałkówek	nr 5 - Kraków	nr 6 - Hołosko
nr 7 - Poznań	nr 8 - Toruń	nr 9 - Brześć n/Bugiem
nr 10 - Przemyśl	nr 11 - Czerkasy	DOW "Wilno" - Wilno

• Kierownictwo Centralnego Zaopatrzenia Intendenckiego - Warszawa
• Kierownictwo Nadzoru Technicznego Intendentury

Warszawa

Kraków

Poznań

nr 4 - Katowice

• Składnice Mundurowe:

  Kraków, Poznań, Warszawa;

• Instytut Techniczny Intendentury - Warszawa
• Kierownictwo Administracji Pieniężnej MSWojsk. -Warszawa
• Składnice Materiału Intendenckiego:

nr 1 - Warszawa	nr 2 - Lublin	nr 3 - Grodno
nr 4 - Łódź	nr 5 - Kraków	nr 6 - Lwów
nr 7 - Poznań	nr 8 - Toruń	nr 9 - Brześć n/Bugiem
nr 10 - Przemyśl	nr 11 - Kowel	nr 12 - Wilno
nr 13 - Białystok

[edytuj] Służba sanitarna

• Wojskowy Zakład Zaopatrzenia Sanitarnego - Warszawa
• Główne Składnice Sanitarne

GSS nr 1 - Warszawa

GSS nr 2 - Przemyśl

• Szpitale Okręgowe:

1. - Warszawa	2. - Chełm	3. - Grodno	4. - Łódź
5. - Kraków	6. - Lwów	7. - Poznań	8. - Toruń
	9. - Brześć n/Bugiem	10. - Przemyśl

• Szpitale Garnizonowe:

  Modlin, Równe;

• Szpital Obszaru Warownego – Wilno
• Sanatoria Wojskowe:

  Rajcza, Zakopane;

• Garnizonowe Izby Chorych:

  Baranowicze, Białystok, Bydgoszcz, Dęblin, Jarosław, Kielce, Lida, Ostrów Mazowiecka, Słonim, Stanisławów, Suwałki, Zambrów, Zegrze;

[edytuj] Służba Sprawiedliwości

• Doradca prawny Dowództwa Floty
• Doradca prawny Korpusu Ochrony Pogranicza

• Najwyższy Sąd Wojskowy Warszawa
• Prokurator przy NSW

• na terenie Okręgu Korpusu nr1
  • Wojskowy Sąd Okręgowy I (Warszawa)
  • Prokuratura przy Wojskowym Sądzie Okręgowym I (Warszawa)
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Łomża
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Modlin
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Warszawa
• na terenie Okręgu Korpusu nr 2
  • Wojskowy Sąd Okręgowy II (Lublin)
  • Prokuratura przy Wojskowym Sądzie Okręgowym II (Lublin)
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Kowel
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Lublin w Zamościu
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Równe
• na terenie Okręgu Korpusu nr 3
  • Wojskowy Sąd Okręgowy III (Grodno)
  • Prokuratura przy Wojskowym Sądzie Okręgowym III (Grodno)
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Grodno
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Lida
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Wilno
• na terenie Okręgu Korpusu nr 4
  • Wojskowy Sąd Okręgowy IV (Łódź)
  • Prokuratura przy Wojskowym Sądzie Okręgowym IV (Łódź)
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Częstochowa
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Łódź
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Skierniewice w Kutnie
• na terenie Okręgu Korpusu nr 5
  • Wojskowy Sąd Okręgowy V (Kraków)
  • Prokuratura przy Wojskowym Sądzie Okręgowym V (Kraków)
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Biała-Bielsko
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Katowice
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Kraków
• na terenie Okręgu Korpusu nr 6
  • Wojskowy Sąd Okręgowy VI (Lwów)
  • Prokuratura przy Wojskowym Sądzie Okręgowym VI (Lwów)
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Lwów
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Stanisławów
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Tarnopol
• na terenie Okręgu Korpusu nr 7
  • Wojskowy Sąd Okręgowy VII (Poznań)
  • Prokuratura przy Wojskowym Sądzie Okręgowym VII (Poznań)
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Gniezno
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Kalisz
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Poznań
• na terenie Okręgu Korpusu nr 8
  • Wojskowy Sąd Okręgowy VIII (Toruń)
  • Prokuratura przy Wojskowym Sądzie Okręgowym VIII (Toruń)
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Bydgoszcz
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Grudziądz
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Toruń
• na terenie Okręgu Korpusu nr 9
  • Wojskowy Sąd Okręgowy IX (Brześć n. Bugiem)
  • Prokuratura przy Wojskowym Sądzie Okręgowym IX (Brześć n. Bugiem)
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Brześć nad Bugiem
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Siedlce
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Słonim
• na terenie Okręgu Korpusu nr 10
  • Wojskowy Sąd Okręgowy X (Przemyśl)
  • Prokuratura przy Wojskowym Sądzie Okręgowym X (Przemyśl)
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Jarosław w Rzeszowie
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Kielce
  • Wojskowy Sąd Rejonowy Przemyśl

• Wojskowe Więzienia Śledcze:
  • Warszawa nr 1
  • Lublin nr 2
  • Wilno nr 3
  • Łódź nr 4
  • Kraków nr 5
  • Lwów nr 6
  • Poznań nr 7
  • Grudziądz nr 8
  • Brześć n/B nr 9
  • Przemyśl nr 10

• Wojskowe Więzienia Karne:
  • Wojskowe Więzienie Karne Stanisławów
  • Wojskowe Więzienie Karne Wiśnicz

[edytuj] Służba duszpasterska

• Wyznanie rzymskokatolickie i grekokatolickie:
  • Polowa Kuria Biskupia,
  • Dziekani Okręgów Korpusów,
  • Administratorzy Parafii Wojskowych;
    • obrządku rzymskokatolickiego:

      Baranowicze, Biała Podlaska, Białystok, Bielsko, Brześć n/B, Bydgoszcz, Chełm, Chełmno, Cieszyn, Częstochowa, Dęblin, Dębno, Gdynia, Gniezno, Grodno, Grudziądz, Inowrocław, Jarosław, Kalisz, Katowice, Kielce, Kobry, Kowel, Kraków, Krzemieniec, Leszno, Lida, Lublin, Lubliniec, Lwów, Łomża, Łowicz, Łódź, Łuck, Mińsk Mazowiecki, Nowowilejka, Nowy Sącz, Osowiec, Ostrów Mazowiecka, Ostrów Wlkp, Pińsk, Płock, Poznań, Prażan, Przemyśl, Radom, Równe, Rzeszów, Sanok, Siedlce, Skierniewice, Słonim, Stanisławów, Stargard, Stryj, Suwałki, Tarnopol, Tarnów, Toruń, W-wa Cytadela, W-wa ul. Długa, W-wa Łazienki, W-wa Praga, Wilno, Włocławek, Włodzimierz Woł., Wołkowysk, Zamość, Zegrze, Złoczów;

    • obrządku grekokatolickiego:

      Jarosław, Kraków, Lwów, Łódź, Poznań, Przemyśl, Stanisławów, Warszawa;

• wyznania niekatolickie:
  • Biuro Wyznań Niekatolickich:
    • Szef Biura,
    • Szef Głównego Urzędu Duszpasterskiego Wyznania:
      • Prawosławnego,
      • Ewangelicko-Augsburskiego,
      • Ewangelicko-Reformowanego,
      • Mojżeszowego;
  • Wyznanie prawosławne:
    • Dziekan wyznania prawosławnego Okręgów Korpusów,
    • Prawosławni kapelani rejonowi: Brześć n/B, Katowice, Toruń, Warszawa;
  • Wyznanie ewangelicko-augsburskie:

    proboszcze przy OK.: III, V, VI, VII, IX;

  • Wyznanie ewangelicko-reformowane:

    proboszcz przy OK. VIII;

  • Wyznanie mojżeszowe:

    rabini przy OK.: I, II, III, V, IX.

[edytuj] Szkoły

• Centrum Wyższych Studiów Wojskowych - Warszawa
• Wyższa Szkoła Wojenna - Warszawa
• Szkoła Podchorążych Piechoty - Ostrów Mazowiecka
• Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty - Zambrów
• Wołyńska Szkoła Podchorążych Rezerwy Artylerii - Włodzimierz Wołyński
• Mazowiecka Szkoła Podchorążych Rezerwy Artylerii - Zambrów
• Szkoła Podchorążych dla Podoficerów - Bydgoszcz
• Dywizyjne Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty:
  • przy 17. pp (24. DP) - Rzeszów
  • przy 81. pp (29. DP) - Grodno
• Korpus Kadetów:

KK nr 1 - Lwów

KK nr 2 - Chełmno

KK nr 3 - Rawicz

• Szkoła Podoficerów Piechoty dla Małoletnich:

SPPdM nr 1 - Konin

SPPdM nr 2 - Grudziądz

• Centrum Wyszkolenia:

CW Piechoty Rembertów	CW Kawalerii Grudziądz	CW Artylerii Toruń	CW Artylerii Przeciwlotniczej (*) Warszawa
CW Broni Pancernych Warszawa	CW Oficerów Lotnictwa Dęblin	CW Podoficerów Lotnictwa Bydgoszcz	CW Saperów Modlin
CW Łączności Zegrze	CW Żandarmerii Grudziądz	CW Sanitarnego Warszawa

(*) W 1938, po przeniesieniu do Brześcia n. Bugiem (Trauguttowo) i połączeniu ze Szkołą Gazową, przemianowano na Centrum Wyszkolenia Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej.

• Szkoła Podchorążych Inżynierii - Warszawa
• Lotnicza Szkoła Strzelania i Bombardowania - Grudziądz
• Szkoła Uzbrojenia - Warszawa
• Szkoła Gazowa - Warszawa
• Szkoła Podoficerów Zawodowych Służby Weterynaryjnej - Warszawa
  • Centralny Kurs Majstrów Podkuwaczy
• Wojskowa Pracownia Weterynaryjna - Warszawa
• Centralny Instytut Wychowania Fizycznego - Warszawa

---

• X-XI wiek - drużyna książęca (królewska) złożona głównie z jazdy, grody (szczególnie grody pograniczne) oraz zapory leśne i pospolite ruszenie wojów (kmieci) złożone głównie z piechoty, walka podjazdowa, rozwój jazdy rycerskiej, nadawanie ziemi przez monarchę (feudała) nakładało na rycerza obowiązek służby wojskowej
• 1. połowa XIV wieku Kazimierz III Wielki normy prawne służby wojskowej - chorągwie rodowe i chorągwie ziemskie; obrona miast przez mieszczan i nałożony na nich obowiązek dostarczania wozów
• XV wiek - ze względu na nieskuteczność pospolitego ruszenia tworzono wojska zaciężne i obronę potoczną (pierwsze stałe wojska zaciężne) (lancknechci), flota kaperska
• 1564 - wojsko kwarciane, doraźne zaciągi wojska za panowania Stefana Batorego - piechota wybraniecka
• kozacy rejestrowi
• wejście broni palnej na wyposażenie piechoty
• podział jazdy na husarię, jazdę pancerną i jazdę lekką
• taktyka walki zbrojnej oparta na taborach
• XVII wiek - autorament narodowy: husaria, kozacy zwani również pancernymi, lekka jazda (np. lisowczycy), autorament cudzoziemski (piechota niemiecka, rajtaria i dragonia)
• 1652-1653 likwidacja podziału na wojska stałe i zaciągane doraźnie, utworzenie jednolitej armii komputowej; piechota łanowa
• reforma wojska Jana III Sobieskiego
  • zniesienie podziału na pikinierów i muszkieterów
  • zastąpienie berdyszem piki (także podpórka do muszkietu)
  • zmniejszenie regimentów piechoty
  • wzrost znaczenia dragonii
• XVIII wiek - Sejm niemy 1717 - 24 tys. etatów
• Sejm Czteroletni - dekret o 100 tys. armii: 66 tys. z Korony 33 tys. z Litwy 2/3 piechota 1/3 jazda
• 1764 reforma wojska - zniesienie podziału na autorament polski i cudzoziemski
• wojna polsko-rosyjska 1792 - ok. 70 tys. armia polska
• insurekcja kościuszkowska 1794 - wprowadzenie u boku wojska regularnego - formacji ochotniczych - kosynierów
• 1797 - Legiony Polskie we Włoszech
• Armia Księstwa Warszawskiego wzorująca się na armii francuskiej, w 1812 roku posiadała 100 tys. wojska
• Armia Królestwa Polskiego wzorująca się na armii rosyjskiej początkowo w sile 30 tys. w czasie powstania listopadowego zwiększona do 100 tys.
• powstanie listopadowe - walka wojskami regularnymi
• Legiony Polskie na Węgrzech
• powstanie styczniowe - wojna partyzancka
• Dywizja jazdy polskiej w ramach armii tureckiej (wojna krymska)
• Legiony Polskie Piłsudskiego;
• Polska Siła Zbrojna (Polnische Wehrmacht)
• "Błękitna Armia" Józefa Hallera
• Wojsko Polskie w okresie międzywojennym
  • powszechna służba wojskowa
  • wojna polsko-rosyjska 1919-1920
  • wkroczenie na Zaolzie
• Kampania wrześniowa 1939
• wojna partyzancka w czasie II wojny światowej 1939-1945
  • ZWZ a następnie AK
  • BCh
  • NSZ
  • GL a następnie AL
• Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie 1940-1947
• Polskie Siły Powietrzne i udział Polaków w bitwie o Anglię (Dywizjon 303)
• Armia Andersa
• Powstanie warszawskie 1944
• Ludowe Wojsko Polskie 1943-1989
  • udział wojsk polskich w siłach ONZ (Liban, Syria)
  • udział wojsk polskich w tłumieniu Praskiej Wiosny
  • stan wojenny
• Siły Zbrojne III Rzeczypospolitej od 1990
  • udział wojsk polskich w siłach ONZ (Indochiny, Bliski Wschód, Bośnia, Kosowo)
  • udział wojsk polskich w II wojnie w Zatoce Perskiej

[edytuj] Zobacz też

• Polacy w obcej armii
• Szwoleżerowie gwardii