Wilhelm II van Duitsland
| 1859-1941 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||
| Duits Keizer Koning van Pruisen |
||||||
|
||||||
|
Friedrich Wilhelm Albert Victor (Potsdam, 27 januari 1859 - Doorn, 4 juni 1941), uit het Huis Hohenzollern, was van 1888 tot 1918 de laatste koning van Pruisen en de derde en laatste keizer van het Duitse Keizerrijk.
Inhoud |
[bewerk] Familie
Hij werd geboren als oudste zoon van de latere keizer Frederik III en diens gemalin Victoria van Saksen-Coburg-Gotha, dochter van de Britse koningin Victoria. Als zodanig was hij een kleinzoon van keizer Wilhelm I, oomzegger van Edward VII en een neef van George V en tsaar Nicolaas II.
[bewerk] Jeugd
Doordat Wilhelm middels een tangbevalling ter wereld kwam als gevolg van een stuitligging en daarbij zenuwen in zijn schouder werden beschadigd, was hij zijn leven lang licht gehandicapt: zijn linkerarm was zo goed als verlamd en bleef in groei achter ten opzichte van zijn rechterarm. Op de foto rechts tracht hij zijn kleine arm te verbergen door hem vast te houden. Zijn Engelse familie sprak altijd van "Willy's withered arm".
Hij werd in zijn jeugd gekweld door een verpletterend minderwaardigheidscomplex. Zijn moeder beschouwde zijn handicap als walgelijk en schandelijk en verkeerde tevens in de overtuiging dat hij ook geestelijk niet helemaal in orde zou zijn. Ze onderwierp de kleine Wilhelm aan een keihard regime van fysieke en intellectuele oefeningen. Ondanks zijn handicap moest hij aan alle activiteiten meedoen en ontving hij, naast onderworpen te worden aan harde massages en alle vormen van 19e-eeuwse kwakzalverij, zelfs elektroshocktherapie. Desondanks ging hij goed vooruit en volgens onder meer George V was hij ondanks zijn handicap een opvallend goed schutter - zij het met een aangepast jachtgeweer.
[bewerk] Karakter en persoonlijk leven
Wilhelm stond ambivalent tegenover het Engelse koningshuis. Hij hield zielsveel van zijn grootmoeder Victoria, maar had een grote hekel aan zijn oom Edward VII. Hij had een mateloze bewondering voor de kracht en macht van het Britse Rijk, maar tevens werd hij verteerd door jaloezie jegens dit wereldrijk. Dit kwam later tot uiting in zijn overspannen vlootpolitiek: Duitsland moest en zou in de toekomst de Britten als zeemacht naar de kroon kunnen steken. Dat dit onvermijdelijk tot politieke spanningen moest leiden ontging hem volkomen.
Wilhelm was verlegen, gevoelig en intelligent maar verborg zijn onzekerheid achter een façade van meedogenloosheid, oorlogszuchtigheid en arrogantie. Recente onderzoeken beweren dat zijn stemmingswisselingen, agressie en botheid ook een gevolg van hersenletsel bij zijn geboorte zouden kunnen zijn geweest.
In 1881 trad hij in het huwelijk met prinses Augusta Victoria van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Augustenburg (1858-1921). Hoewel dit aanvankelijk een politiek huwelijk was - Sleeswijk-Holstein was pas sinds 1866 na oorlogen met Denemarken en Oostenrijk deel van het koninkrijk Pruisen en moest dus sterker aan de kroon gebonden worden - werd het snel gekenmerkt door wederzijds respect en genegenheid van beide echtelieden. Ondanks dit huwelijk deden er echter ook roddels de ronde over Wilhelms appreciatie van het eigen geslacht. Zijn vriendschap met de biseksuele graaf Philipp zu Eulenburg en zijn vermeende neiging jonge knappe officieren persoonlijk billenkoek te geven versterkten deze geruchten. Maar dit kan ook anti-propaganda van tegenstanders zijn geweest want directe bewijzen voor deze aantijgingen zijn nooit geleverd.
Wilhelms grote passie waren uniformen. Hij had verschillende kleermakers in vaste dienst en een speciaal uniform voor elke denkbare gelegenheid. Hij zou zelfs speciaal zijn admiraalsuniform hebben aangetrokken wanneer hij naar de opera Der fliegende Holländer ging. Het verhaal dat hij dit ook aantrok als hij naar het aquarium van de Berliner Zoo ging, is apocrief. Hij hengelde actief naar ere-kolonelschappen in buitenlandse regimenten om daarmee ook de bijbehorende Engelse, Oostenrijkse, Spaanse, Russische en andere uniformen te verwerven.
Een andere liefhebberij van Wilhelm was de drijfjacht en dan met name het langzaam doodsteken van reeds aangeschoten wilde zwijnen met een speciaal zwaard, de Saufeder. Hij genoot van het applaus dat daarop volgde, hoewel één van zijn hovelingen deze activiteiten eens een "walgelijk en ontaard schouwspel" noemde. Tevens was hij dol op zeilen, had hij een heel aardige bariton en componeerde hij zelfs een - door de critici matig ontvangen - opera, Der Sang an Aegidia.
Wilhelm kon niet tegen zijn verlies en zijn Generale Staf was er dan ook alles aan gelegen de opperbevelhebber te laten winnen bij de jaarlijkse Kaisermanöver. Het verhaal wil dat hij er een kinderlijk plezier in had de stenen aan de ringen om zijn vingers naar binnen te dragen zodat hij anderen bij het handen schudden kon bezeren. Zeker is dat hij in zijn rechterarm zo sterk was dat hij bezoekers bij het handenschudden de tranen in de ogen kon laten springen: dit was zijn manier om iemands karakter op voorhand te testen.
[bewerk] Regering
Bij de dood van Wilhelm I op 9 maart 1888 werd Wilhelms vader keizer als Frederik III. Frederik had echter keelkanker en stierf in juni van datzelfde jaar, zodat Wilhelm als Wilhelm II de troon besteeg. Wilhelm had de dood van zijn vader al zien aankomen en had diens hele regeringsperiode van 99 dagen besteed aan het voorbereiden van zijn eigen keizerschap.
Keizer Wilhelm was een militarist pur sang en trachtte de Duitse macht (vooral ter zee) en koloniale bezittingen uit te breiden. Een werkelijke constitutionele monarchie (zoals in Groot-Brittannië en Nederland) was Duitsland niet: de rijkskanselier was geen verantwoording schuldig aan de Rijksdag doch slechts aan de Keizer zelf en deze had het recht de rijkskanselier naar believen te ontslaan. Nog geen twee jaar na zijn kroning ontsloeg hij Otto von Bismarck en verving hem door graaf Leo von Caprivi. In Wilhelms regeringsperiode zouden er nog zes kanseliers zijn. Geen van dezen was van huis uit politicus; Wilhelm wilde de opkomst van een nieuwe sterke man als Bismarck voorkomen om zo zelf de handen vrij te hebben.
Hij bemoeide zichzelf intensief met de staatszaken maar dit deed het land geen goed: zijn beleid was volstrekt inconsequent en er leek geen persoonlijke filosofie achter te zitten. De keizer schold en tierde over zaken die hem niet bevielen en gedroeg zich in internationale kwesties uitermate tactloos - hij vergeleek het Duitse expeditieleger dat in 1900 werd uitgezonden om mee te helpen de Bokseropstand in China neer te slaan met de horden van Attila de Hun.
Hiermee muntte hij de benaming die Duitslands vijanden in twee wereldoorlogen zouden gebruiken voor de Duitsers: huns. Wilhelm stond elke dag om zes uur op om de staatszaken door te nemen, maar gooide officiële documenten en brieven vaak in de prullenbak. Andere zaken las hij vluchtig en voorzag hij van commentaar dat meestal van weinig competentie getuigde. Wel stichtte hij in 1911 het Kaiser-Wilhelm-Institut ter bevordering van de wetenschap wat velen een goede zaak vonden. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg dit instituut de naam Max-Planck-Institut.
[bewerk] Eerste Wereldoorlog
Ondanks Wilhelms houding is het moeilijk te zeggen dat hij de Eerste Wereldoorlog heeft opgezocht, hoewel hij ook weinig deed om deze te voorkomen. Duitsland was een alliantie aangegaan met Oostenrijk-Hongarije (de Tweebond) en Wilhelm moedigde het harde beleid van Wenen op de Balkan aan. Hij verklaarde na de moord op aartshertog Frans Ferdinand in Sarajevo op 28 juni 1914 dat de Oostenrijkers op de onvoorwaardelijke steun van Berlijn konden rekenen. Tijdens zijn zeilvakantie in Noorwegen in de weken die volgden escaleerde de Balkan-crisis tot een Europese oorlog waarbij Duitsland zich geconfronteerd zag met vijanden aan zowel de oost- als de westgrenzen.
Tijdens de oorlog was hij opperbevelhebber (Oberster Kriegsherr) maar verloor al snel de controle over zijn land en zijn populariteit die trouwens toch al niet erg groot was. Na enkele van weinig competentie getuigende Dienstbefehlen aan zijn commandanten 'bevrijdde' de Pruisische legertop Wilhelm van zijn verantwoordelijkheden en werd Duitsland vanaf toen feitelijk door een militaire junta bestuurd, bestaande uit Erich Ludendorff, Paul von Hindenburg en andere hoofdzakelijk Pruissische opperbevelhebbers. De keizer had nog maar weinig in te brengen hoewel hij zelf meende nog altijd te regeren.
Toen de oorlog op zijn einde liep en de Duitse nederlaag duidelijk in zicht kwam, smeekte kanselier prins Max van Baden Wilhelm troonsafstand te doen om tenminste de monarchie te redden. De Duitse bevolking was de altijd al impopulaire keizer beu en hield hem in hoofdzaak verantwoordelijk voor de slechte thuissituatie waar aan alles gebrek begon te komen. Er dreigde een volksopstand of zelfs revolutie naar het voorbeeld van wat er in Rusland gebeurd was. De sociaaldemocraten wilden deze dreiging voor zijn en van Duitsland een échte constitutionele monarchie maken, bij voorkeur onder een kleinzoon van de keizer (Wilhelms oudste zoon, kroonprins Wilhelm, was al even weinig geliefd als zijn vader). Wilhelm weigerde echter pertinent om af te treden en bezegelde hiermee dan ook het lot van de monarchie. In het najaar van 1918 brak de gevreesde opstand uit: de novemberrevolutie.
[bewerk] Aftreden en ballingschap
In de Novemberrevolutie kondigde prins Max op 9 november 1918 het aftreden van de keizer aan. Wilhelm zag eindelijk in dat zijn positie hopeloos was geworden (de geallieerden wilden hem zelfs arresteren als oorlogsmisdadiger) en koos tenslotte eieren voor zijn geld en ging in ballingschap in het neutrale Nederland. Hij liet korte tijd later 'enkele kleinoden' naar Nederland overkomen, persoonlijke bezittingen uit verschillende van zijn Duitse paleizen: genoeg voor 59 wagonladingen.
Tot 1920 leefde hij in Kasteel Amerongen, daarna tot zijn dood in Huis Doorn (beide in de provincie Utrecht). De Nederlandse regering weigerde hem uit te leveren aan de geallieerden en hield vast aan haar neutraliteitspolitiek. De geallieerden waren te oorlogsmoe om een conflict hierover op de spits te drijven. Overigens wilde koningin Wilhelmina niets met de (in de verte nog aan de Oranjes verwante) ex-keizer te maken hebben, en heeft hem zover bekend nooit bezocht in zijn ballingsoord. Haar dochter Juliana en prins Hendrik bezochten hem wel enige malen.
De ex-keizer hield zich voortaan bezig met houthakken en met het schrijven van zijn memoires. Zijn inkomsten bestonden uit de opbrengsten van verscheidene landgoederen in Duitsland en een aardewerk-fabriek in Cadinen (nu: Kadyny) die in zijn bezit waren gebleven - verder bleek Wilhelm II de gelden die tot zijn beschikking stonden handig te kunnen beleggen. Na de dood van Augusta Victoria hertrouwde hij in 1922 met de weduwe prinses Hermine von Schönaich-Carolath, geboren prinses Reuss oudere linie.
In de jaren '30 had Wilhelm kortstondig de hoop dat de nazi's de monarchie zouden herstellen. Al snel zag hij in dat zij de in 1933 verworven macht niet zouden afstaan en zeker niet aan een schim uit het verleden. Toen de Duitse legers Nederland binnenvielen weigerde hij op het aanbod van de Engelsen in te gaan om bij hen te komen. Hij wilde niet nogmaals "weglopen". Daarbij, zo zou hij gezegd hebben, was hij te zeer aan Doorn gehecht geraakt. Hoewel Wilhelm minachtend neerkeek op de nazi's en hun ideologie zond hij in 1940 wel een gelukstelegram naar Adolf Hitler in verband met diens zege in Frankrijk. De nazi's steunden hem echter nog steeds niet.
Hij stierf op 4 juni 1941 in Doorn - de Duitse bezetters stonden op wacht voor de poorten. Zijn wens om op zijn begrafenis geen swastika's te tonen werd niet ingewilligd. Hitler liet een reusachtige krans bezorgen: de rouwlinten daaraan waren wel degelijk van een swastika voorzien. Hij werd in eerste instantie bijgezet in de kapel op het landgoed, een jaar later in een door hemzelf ontworpen mausoleum in Doorn. Zijn gebalsemde lichaam rust hier nog steeds (2006), maar zal overeenkomstig zijn eigen wens overgebracht worden naar Duitsland - wanneer dit weer een monarchie is.
Er is tegenwoordig nog steeds een monarchistische beweging in Duitsland, die overigens in de loop der tijd wel steeds kleiner is geworden. Heden bijna uitsluitend nog gesteund door de oude Duitse adel en nu nog maar een zeer kleine splintergroep van het Duitse politieke spectrum. Verreweg de meeste andere Duitsers zien een terugkeer naar de monarchie als iets wat geen enkele relevantie meer heeft met de moderne wereld. Het ziet er daarom vooralsnog niet naar uit dat Wilhelms laatste wens vervuld zal worden.
[bewerk] Kinderen
Wilhelm en Augusta Victoria hadden zeven kinderen:
- Frederik Wilhelm Victor August Ernst (1882-1951), kroonprins, gehuwd met Cecilia, dochter van Frederik Frans III van Mecklenburg-Schwerin
- Wilhelm Eitel Frederik "Eitel Fritz" Christiaan Karel (1883-1942), tegenstander van Hitler, gehuwd met Sophie Charlotte, dochter van Frederik August van Oldenburg
- Adalbert Ferdinand Berengar Victor (1884-1948)
- August Wilhelm "Auwi" Hendrik Gunther Victor (1887-1949), NSDAP-lid, SA-Obergruppenführer
- Oscar Karel Gustaaf Adolf (1888-1958), militair, gehuwd met Ina Marie gravin von Bassewitz
- Joachim Frans Humbert (1890-1920), gehuwd met Marie van Anhalt, pleegde in 1920 zelfmoord
- Victoria Louise Adelheid Mathilde Charlotte (1892-1980), gehuwd met Ernst August van Brunswijk
[bewerk] Titels
Wilhelms titels luidden volledig:
- Duits keizer en koning van Pruisen
- markgraaf van Brandenburg
- burggraaf van Neurenberg
- graaf van Hohenzollern
- soeverein en eerste hertog van Silezië en ook het graafschap Glatz
- groothertog van Beneden-Rijn en Posen
- hertog van Saksen, Westfalen en Engern, van Pommeren, Lüneburg, Holstein, Sleeswijk, van Maagdeburg, Bremen, Geldern, Kleef, Gulik en Berg en ook de Weneden en Kasjoeben, in Krossen, Lauenburg, Mecklenburg
- landgraaf van Hessen en Thüringen
- markgraaf van de Ober- en Niederlausitz
- prins van Oranje
- vorst van Rügen, Oost-Friesland, Paderborn en Pyrmont, van Halberstadt, Münster, Minden, Osnabrück, Hildesheim, van Verden, Kammin, Fulda, Nassau en Moers
- vorstelijk graaf van Henneberg
- graaf van Mark en Ravensberg, van Hohnstein, Tecklenburg en Lingen, van Mansfeld, Sigmaringen en Veringen
- heer van Frankfurt
De Keizer werd door Koningin Wilhelmina onderscheiden met het Grootkruis in de Militaire Willems-Orde en het Grootkruis in de Huisorde van Oranje.
[bewerk] Externe links
- De jaarlijkse herdenking in Doorn met veel foto's
- Preussen-Chronik
