Holocaust
 |
|
|
De term Holocaust duidt op de systematische jodenvervolging door de nazi's voor en in de Tweede Wereldoorlog. Zij is in zwang gekomen vanuit de Verenigde Staten, waar eind jaren zeventig de gelijknamige televisieserie grote aandacht trok. Onder de Holocaust (van het Griekse holokauston - 'ολοκαυστον = brandoffer aan een godheid) verstaat men voornamelijk de moord op ongeveer zes miljoen Europese Joden en andere bevolkingsgroepen, zoals homoseksuelen, Esperantisten, zigeuners, 'economisch onwaardigen', Polen, gehandicapten, andersdenkenden (zoals Jehovah's Getuigen) en mensen die zich verzetten tegen de nazi's, grotendeels in concentratiekampen, door de Duitse nazi's en hun handlangers gedurende de Tweede Wereldoorlog. Aangezien deze term voor een vrijwillig brandoffer staat en er bij deze Holocaust niets aan welke God dan ook werd geofferd, heeft dit voor velen een nare bijklank; daarom geven veel mensen er de voorkeur aan te spreken over shoa (שואה = vernietiging).
Inhoud |
[bewerk] De aanloop naar de Holocaust
Antisemitisme had altijd al onderdeel uitgemaakt van het NSDAP-partijprogramma. Hitler was antisemiet, maar ook verscheidene kopstukken waren dit. Julius Streicher spande met zijn radicale partijblad "Der Sturmer" de kroon: soms waren zijn ideeën zelfs de nazi's wat te gortig. De nazi's zagen de joden als "bacillen" die de Duitse natie "ziek maakten" en "ondermijnden". En, aldus Hitler, met ziektekiemen onderhandel je niet, die roei je uit.
Toen Adolf Hitler in 1933 aan de macht kwam, was er wel zeker latent antisemitisme, dat door de NSDAP en de SA werd uitgebuit. Het begon met pesterijen door radicale elementen, waarna de regering hen "tevreden stelde" met antisemitische maatregelen. Dit culmineerde uiteindelijk in de Neurenberger wetten van 1935. Dit omvatte een pakket discriminerende maatregelen alsmede regelgeving die bepaalde wie er wel en wie niet een Duitser of jood was.
In november 1938 vond na de moord op Vom Rath de Reichskristallnacht plaats. Duizenden SA-mannen in burger overvielen joodse huizen en winkels, stichtten brand in synagogen en sloegen joden in elkaar. Dit leidde tot het buiten de economie plaatsen van de joden en het opleggen van een boete van 1 miljard mark aan de joodse gemeenschap, aangezien volgens de regering de joden de aanstichters waren.
In de jaren 1938-41 werd gewerkt aan een "oplossing" waarbij joden naar een bepaald gebied gezonden zouden worden. Een optie was Brits Palestina, een andere was Madagaskar. Met name na de overwinning op Frankrijk zouden veel nazi's het Madagaskar-plan aanhangen, maar dit was zolang de oorlog duurde nog niet haalbaar. Een verdere stap in de richting van genocide was het idee joden als gijzelaars te gebruiken om de Verenigde Staten buiten de oorlog te houden.
In bezet Polen begonnen ondertussen de Gauleiters van oostelijke Gouwen als Wartheland en Danzig-Westpruisen hun Goue "Judenrein" te maken door joden naar het Generalgouvernment (de door de Duitsers geïnitieerde Poolse rompstaat) te deporteren. In de Poolse grote steden ontstonden getto's: overvolle afgebakende woonwijken waar de joden onder de meest onhygiënische omstandigheden moesten wonen.
De aanval op de Sovjetunie opende nieuwe "mogelijkheden" voor de nazifilosofen. Nu konden ze alle joden uit Groot-Duitsland en zijn satellieten naar Siberië sturen, waar ze "zouden creperen". Immers, wanneer ze het "te gemakkelijk" hadden, zouden de joden in een nieuwe joodse staat wellicht een bedreiging vormen. Daarom konden ze volgens de nazi's maar beter creperen. In het oosten ontstonden de eerste kampen voor joden, maar na de nederlaag bij Moskou bleek dat de optie om de joden naar Sovjetgebied te deporteren voorlopig niet haalbaar was. Uitroeiing of vernietiging werd meer en meer als de beste optie gezien. Eind 1941 werden de eerste proeven gedaan met Zyklon B: een paar honderd Russische krijgsgevangenen werden vergast.
Het besluit tot vernietiging van het Europese Jodendom (de zogeheten Endlösung der Judenfrage, ofwel de Eindoplossing van het Jodenvraagstuk) werd naar alle waarschijnlijkheid genomen in de tweede helft van 1941. Tijdens de Wannseeconferentie in een villa aan de Wannsee nabij Berlijn in januari 1942 werd de logistieke uitvoering van het besluit besproken. Adolf Eichmann, een van de bekendste betrokkenen bij de Holocaust, was een van de aanwezigen.
[bewerk] Vernietigingskampen
De zeven vernietigingskampen waar slachtoffers en tegenstanders van het naziregime doelbewust werden omgebracht en/of onder zeer zware omstandigheden te werk gesteld werden, zijn:
De kampen Dachau (bij München) en Buchenwald (bij Weimar) vallen niet onder deze categorie. Deze kampen worden concentratiekampen genoemd.
Een vernietigingskamp is per definitie niet hetzelfde als een concentratiekamp. Zoals de naam impliceert is een concentratiekamp een werkkamp waar de Duitsers hun gevangenen concentreerden. De meeste doden vielen dan ook door het te zware werk en ondervoeding. Deze werkkampen kan men vergelijken met de zogenoemde "Goelag"-kampen in Siberië onder de USSR.
Een vernietigingskamp is een kamp waarbij een groot deel van de gevangenen onmiddellijk na aankomst vergast werd. Deze kampen bevonden zich in het oosten van het Reich (in het huidige Polen met als belangrijkste Auschwitz) en werden bijgevolg ook door het Rode Leger bevrijd.
Naast de concentratie- en vernietigingskampen bestonden er ook nog de zogenoemde doorgangskampen. Dit zijn kampen die opgezet werden om de mensen als het ware in op te slaan. Vanuit deze doorgangskampen reed er elke week een trein naar de vernietigingskampen. Westerbork is een voorbeeld van een doorgangskamp in Nederland. In België werd hiervoor de oude bestaande Dossinkazerne te Mechelen gebruikt. Deze kazerne is nu deels ingericht als "Joods Museum van Deportatie en Verzet". In het Franse kamp Drancy ten noorden van Parijs, werden tijdens WO II ca 65.000 joden vastgehouden, vooraleer zij naar het vernietigingskamp Auschwitz werden getransporteerd. Ook Theresienstadt was een doorgangskamp.
Het oude fort Breendonk bij Willebroek op 20 km ten zuiden van de stad Antwerpen valt eerder onder de categorie werkkamp. Er waren ook Vlaamse SS'ers als beulen aan het werk. Hier werden vooral politieke gevangenen als slaven aan het werk gezet, gemarteld en geëxecuteerd. Breendonk is als museum ingericht en staat open voor bezoek.
[bewerk] Toedracht
Waarom de nazi's overgingen tot het op grote schaal vermoorden van die Joden, homoseksuelen, zigeuners, 'economisch onwaardigen' en Polen is nog steeds onduidelijk. Het debat hierover werd onder meer gevoerd door Daniel Goldhagen met zijn boek Hitler's Gewillige Beulen. Duidelijk is wel dat Adolf Hitler's felle antisemitisme de 'motor' was die het nazisme schuldig maakte aan etnische zuivering of volkerenmoord.
Hermann Göring verklaarde tijdens het proces te Neurenberg (Nürnberg) (1945-'46) dat "de kampen" voor hen uiteindelijk de strop zouden betekenen.
[bewerk] Houding t.o.v. de holocaust
[bewerk] Verzet
Enkele personen die zich actief tegen de Holocaust hebben verzet:
Op 19 april 1943, dezelfde dag waarop ook het getto van Warschau in opstand kwam, werd in België het 20ste of XX-ste treinkonvooi aangevallen door drie jonge verzetslieden. Dit jodentransport was vertrokken vanuit Mechelen richting Auschwitz. Gewapend met één revolver, een stormlamp en rood papier dwongen drie studenten (Georges Livschitz, Robert Maistriau en Jean Franklemon) van het Atheneum te Ukkel, de trein te stoppen op de spoorlijn Mechelen–Leuven tussen Boortmeerbeek en Haacht. Dit is een uniek feit in de geschiedenis van de Holocaust. Nergens in Europa is tijdens de Tweede Wereldoorlog een bevrijdingsactie uitgevoerd op een jodentransport.
In Italië weigerden de meeste legerbevelhebbers en politiebeambten de Joden te vervolgen. Toen men in Denemarken de kleine Joodse gemeenschap trachtte te vervolgen, werd deze beschermd en uiteindelijk naar Zweden getransporteerd. Finland, bondgenoot van Duitsland uit opportunistische overwegingen, weigerde Joden te vervolgen of uit te leveren. Japan beschermde de weinige Joden die op Japans of bezet grondgebied waren. Toen de Duitsers de Bulgaarse Joden sterren wilden laten dragen, ging de gehele bevolking deze trots dragen. Ook latere pogingen van de Duitsers en Bulgaarse antisemieten werden geblokkeerd.
De Joden zelf zijn ook een aantal malen in opstand gekomen. In 1943 kwam het getto van Warschau in opstand. In Auschwitz bliezen in oktober 1944 Joodse gevangenen een crematorium op met binnengesmokkelde explosieven.
[bewerk] Medewerking
Waar de Duitsers actief of passief verzet ontmoetten, mislukte de Jodenvervolging of werd deze aanzienlijk vertraagd. Waar de bevolking echter actief meewerkte, werd een zeer groot percentage van de Joden uitgeroeid. De Nederlandse ambtenaren stelden de bevolkingsregisters aan de bezetter ter beschikking, terwijl slechts sporadisch verzet voorkwam. Ruim 70% van de Nederlandse Joden overleefde hierdoor de oorlog niet. De precieze ambtenaren van de burgerlijke stand noteerden hen zelfs als "geëmigreerd". Een belangrijke factor die in dit verband meespeelde, kwam hierop neer dat Nederland tijdens de oorlogsjaren een "Zivielverwaltung" (d.i. een burgerlijk bestuur) had en geen "Militärverwaltung", zoals België tijdens het grootste deel van de bezetting. Maarschalk Ion Antonescu van Roemenië was geen uitgesproken Jodenhater. Antisemitische maatregelen werden in Walachije zeer sporadisch ingevoerd. In het verarmde Moldavië werkte de bevolking echter enthousiast mee aan de Jodenvervolging. In de Baltische Staten nam de bevolking wraak voor de steun van veel Joden aan de Russische en dus communistische bezetters. In zowel Roemenië als de Baltische Staten was men zich bovendien bewust van de grote aantallen Joodse leden van de communistische partijen.
In Kroatië waren de Joden het slechtst af. Velen konden echter de eerste twee bezettingsmaanden ontsnappen, doordat de Kroaten zich eerst concentreerden op de uitroeiing en assimilatie van de Serviërs. Zij die bleven moesten echter lijden onder Kroatisch geweld, waarna ze met Duitse efficiëntie naar de kampen werden gestuurd.
[bewerk] Revisionisten en Holocaustontkenners
Zie Holocaustontkenning voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Sommige groepen, vaak als Holocaustontkenners (negationisten) aangeduid, ontkennen dat de Holocaust heeft plaatsgevonden.
Holocaustrevisionisten beweren dat het aantal Joodse slachtoffers dat traditioneel wordt genoemd incorrect is. Zij zeggen dat veel minder dan zes miljoen Joden werden gedood en dat de meeste slachtoffers zijn gevallen door verhongering en door uitgebroken ziektes, zoals tyfus en cholera. Holocaustrevisionisten beweren ook dat (zowel mobiele als stationaire) gaskamers enkel gebruikt werden voor desinfectiedoeleinden.
Het ontkennen, bagatelliseren of goedpraten van de Holocaust is verboden en strafbaar in o.a. Nederland, België, Frankrijk, Australië, Canada, Zwitserland en Israël; in Duitsland met vijf jaar gevangenisstraf. Vooral in de jaren tachtig zijn er zware straffen uitgesproken tegen mensen die openlijk hun twijfels uitten over de officiële Holocaustversie.
In Iran werd op 11 december en 12 december 2006 een conferentie gehouden over het ontkennen van de holocaust.
[bewerk] Situatie in Nederland en België
[bewerk] Nederland
Ruim honderdduizend Nederlandse Joden werden omgebracht. Zij zijn allen met naam en geboortedatum bekend in de gedenkboeken van de Oorlogsgravenstichting in Den Haag, en in het boek In Memoriam, uitgegeven door SDU te Den Haag. De geschiedenis van de Nederlandse Holocaust werd ook al verscheidene malen beschreven.
[bewerk] België
Ongeveer 25.000 Belgische Joden werden het slachtoffer van de Nationaal-Socialistische moordmachine. Het relatief kleine aantal was het gevolg van ten dele het Belgische verzet en het feit dat België een Militärverwaltung (een militair bestuur) had tijdens de Duitse bezetting. Pas in 1944 werd de administratie omgevormd in een Zivielverwaltung (burgerlijk bestuur). Het doorgangskamp, de Dossinkazerne waar de Joden verzameld werden voordat zij op transport gezet werden naar de vernietigingskampen in Polen, bevond zich te Mechelen, halfweg tussen Antwerpen en Brussel, waar de meeste Joden woonden.
[bewerk] Statistieken en archieven
[bewerk] Cijfers
Miljoenen Joden zijn door de nazi's omgebracht. Naoorlogse schattingen belopen:
- Polen: >2.350.000
- Sovjet-Unie: >700.000
- Hongarije: 440.000
- Tsjechoslowakije: 233.000
- Roemenië: >200.000
- Duitsland: 160.000
- Nederland: 101.800
- Frankrijk: 60.000
- Oostenrijk: 58.000
- Griekenland: 57.000
- Joegoslavië: 55.000 (waarvan 31.000 in Kroatië)
- België: 25.411
- Italië: 8500
- Luxemburg: 3000
- Noorwegen: 700
Het totaal aantal vermoorde Joden wordt geschat op getallen tussen de vijf en de zes miljoen.
[bewerk] Archieven
De Duitsers hebben zelf archieven bijgehouden van de slachtoffers van de Holocaust. De Duitse archieven zijn bijzonder gedetailleerd omdat de nazi's alle informatie nauwkeurig bijhielden.
Onder andere het Nederlandse overzicht In memoriam met de namen van 100.000 vermoorde joden is hierop gebaseerd. Daarnaast zijn de namen van Joodse slachtoffers opgenomen in het Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland.
In de Duitse stad Bad Arolsen, Hessen, bevindt zich het enorm archief (ongeveer 47 miljoen stukken, ongeveer 6 huizen vol papier). Dit archief bevat informatie over 17,5 miljoen mensen en vullen ruim 27 kilometer archiefplanken. Het bestaat uit lijsten, inventarissen, persoonsbeschrijvingen, verslagen van medische experimenten, verorderingen enz. Met name de hele bureaucratie van terreur die de ordelijke nazi's bijhielden voor hun machinerie van dwangarbeid, deportatie en uitroeiing. Het volledige archief uit de concentratiekampen Buchenwald en Dachau is er te vinden. De ontstellende omvang van de oorlog en de ambtelijk gestuurde Duitse moordmachine wordt er duidelijk.
De "International Tracing Service", een afdeling van het Rode Kruis, beheert de archieven. Deze service werd na de oorlog opgericht om vermiste personen op te sporen. Ze werd vooral gebruikt door overlevenden die bewijsmateriaal nodig hadden om een uitkering te kunnen krijgen. Het archief werd verder gesloten gehouden uit privacy-overwegingen, ook voor onderzoekers omdat de documenten gevoelige informatie bevatten over personen, zoals iemands politieke overtuiging, over Joodse collaborateurs en hoe men daartoe aangezet werd, wie luizen had, welke medische experimenten er werden uitgevoerd, de aard van een mentale handicap, wie beschuldigd werd van homoseksualiteit, incest of pedofilie. Er was ook de Duitse vrees voor rechtsprocedures als die informatie vrij zou komen. De mogelijkheid tot juridische stappen is ondertussen verjaard. In de loop van 2006 zal het archief opengesteld worden voor onderzoekers en voor het algemene publiek.
Fundamenteel nieuws dat de geschiedenis van de Holocaust zal bijsturen, wordt niet verwacht bij het raadplegen van het archief door historici. De onderzoekers hopen wel meer fijne details te vinden om de geschiedenis van de gruwel te reconstrueren.
[bewerk] Films
- Schindler's List
- Holocaust
- La vita è bella
- Der Untergang
- The Pianist
- Sophie's Choice
- Sophie Scholl - die letzten Tage
- Auschwitz, the final solution (documentaire-serie van de BBC)
- Escape from Sobibor
- Shoah van Claude Lanzmann
- Out of the Ashes
[bewerk] Boeken
- Is dit een mens - Primo Levi
- Het Respijt - Primo Levi
- Nacht - Elie Wiesel
- Dageraad - Elie Wiesel
- Dag - Elie Wiesel
- Onbepaald door het lot - Imre Kertesz
- Schindler's Lijst - Thomas Keneally
- Het Achterhuis - Anne Frank
- Strepen aan de hemel - G.L. Durlacher
- Drenkeling - G.L. Durlacher
- De Zoektocht - G.L. Durlacher
- Quarantaine - G.L. Durlacher
- Niet Verstaan - G.L. Durlacher
- Les bienveillantes 2006 (De welwillenden) - Jonathan Littell
Alle boeken van Elie Wiesel en Imre Kertesz hebben als belangrijkste onderwerp de Holocaust.
[bewerk] Zie ook
- SS-Einsatzgruppen
- Sonderkommando (veldfunctie)
- Sonderkommando (kampfunctie)
- Holocaustontkenning
- Holocaust industrie
- Concentratiekampsyndroom
[bewerk] Bibliografie
| Waarschuwing: De volgende foto's zijn schokkend. |
|---|
| Dode lichamen in kamp Mauthausen-Gusen, Oostenrijk |
| Een truck volgeladen met lichamen in kamp Buchenwald |
- Dr. J. Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945 (deel I en II), 1965, in opdracht van het RIOD.
- Dr. L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog.
- Lord Russell of Liverpool, De gesel van het hakenkruis (vertaling door Jan Vrijman van: The Scourge of the Swastica. Uitg. De Bezige Bij, 1955).
- Rolf Hochhuth, De plaatsbekleder ("Der Stellvertreter" in het Duits of "The Representative" in het Engels): een kritisch toneelstuk over de houding van de paus van 1939-1945 ten opzichte van de Joden, wat veel stof deed opwaaien, in Nederland in 1964 verschenen bij "De Bezige Bij". In diverse landen mocht het niet worden opgevoerd in de theaters.
- Romijn, Peter. Burgemeesters in oorlogstijd, Besturen onder Duitse bezetting, Balans, 476 blz.
- J. M. Snoek, The Grey Book, over het gedrag van de verschillende Europese kerkleiders tijdens het bewind van Hitler, 1969, "Uitgeverij van Gorcum" te Assen (dit boek is nu vrij te downloaden op de project Gutenberg-webstek: zoek op titel en/of auteur, of Gutenberg Etext nr. 14764).
- Smith, Lyn. Verloren stemmen van de holocaust. Een unieke geschiedenis in de woorden van de mannen en vrouwen die het overleefden. Uitg. De Boekerij, Amsterdam, 2006, 431 blz.
