Concentratiekamp
Een concentratiekamp is een kamp waar mensen meest onder militaire dwang bijeengebracht worden. Het is een inrichting, om politieke tegenstanders of anderszins ongewenste mensen op grond van etnische, religieuze of sociale kenmerken te isoleren en psychisch en/of fysiek te breken, in sommige gevallen te doden. Het insluiten in een kamp gebeurt doorgaans voor onbepaalde tijd, door administratieve handelingen, zonder tussenkomst van een rechtbank en rechtshulp en zonder enig recht op inspraak. Het begrip concentratiekamp is voor een groot deel bepaald door het gebruik ervan tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarin het vaak gelijkgesteld is met vernietigingskamp.
Inhoud |
[bewerk] Begrip
Met het begrip concentratiekamp worden in het spraakgebruik vaak verschillende zaken aangeduid: interneringskamp, werkkamp, reserveringskamp en vernietigingskamp, die elk een andere bestaansgrond hebben en die soms in elkaar overlopen:
[bewerk] Interneringskampen
In interneringskampen staat de controle op politieke tegenstanders of politiek onbetrouwbaar geachte bevolkingsgroepen centraal. Krijgsgevangenkampen zijn eveneens interneringskampen, waarbij hier echter steeds internationaalrechtelijke normen dienen te worden nageleefd.
[bewerk] Werkkampen
In werkkampen verrichten inzittenden dwangarbeid (in tegenstelling tot vernietigingskampen, waar niet arbeid maar de directe dood het doel is), ze sterven vaak als gevolg van zware dwangarbeid, ondervoeding en ziekte.
[bewerk] Reserveringskampen
Reserveringskampen zijn kampen die niet bedoeld zijn voor de vernietiging of internering van mensen, maar worden gebouwd om mensen te 'reserveren' om met hen een ander doel te bereiken. In de Tweede Wereldoorlog werden in de reserveringskampen joden geplaatst die volgens de bezetter een speciale betekenis hadden voor de maatschappij, zoals ex-militairen en kunstenaars. Andere joden die dachten kans te kunnen maken op een plek in zo'n kamp, zouden zich dan niet snel voor de Duitsers verbergen, waardoor zij gemakkelijk te deporteren waren.
[bewerk] Vernietigingskampen
Vernietigingskampen hebben de vernietiging van mensen tot doel. Een ongeëvenaard voorbeeld zijn de tussen 1941 en 1942 gebouwde vernietigingskampen tijdens het Duitse nationaal-socialisme. Het doel van deze kampen was de zo snel mogelijke en grootschalige vernietiging op welhaast industriële wijze, van joden, met name door middel van gifgas. Ook Roma en mensen van Slavische afkomst belandden in vernietigingskampen.
[bewerk] Geschiedenis
Concentratiekampen zijn een Britse uitvinding en worden vaak toegeschreven aan Lord Kitchener en Robert Baden-Powell de latere oprichter van scouting. Zij werden voor het eerst toegepast in de Boerenoorlog van 1899-1902. In de uitgestrekte Transvaal, waar de Britse troepen de grootste moeite hadden de guerrillatactieken van de Boeren het hoofd te bieden, dwongen zij de vrouwen en kinderen van de strijders in zulke kampen bijeen. De tactiek had succes, maar was voor de getroffen bevolking een verschrikkelijke ervaring. Men zou kunnen zeggen dat daarmee de oorlogvoering van het slagveld naar de burgerbevolking verschoof. In de verdere 20e eeuw zou die ontwikkeling alleen nog maar sterker worden.
[bewerk] Tweede Wereldoorlog
Met name in de Tweede Wereldoorlog werd het concentratiekamp als strijdmiddel tegen burgers op grote schaal toegepast. De meest beruchte vorm daarvan waren ongetwijfeld de vernietigingskampen die in Nazi-Duitsland werden ingericht met als doel het vernietigen (genocide of volkerenmoord) van joden en andere bevolkingsgroepen. Daarnaast waren er echter vele andere toepassingen.
Het eerste Duitse concentratiekamp werd in 1933 ingericht bij Dachau. In plaats van de tot dan gebruikelijk grijs-witte pakken kregen de gevangen de bekende gestreepte gevangeniskleding. Tevens waren de verschillende groepen gevangenen te onderscheiden aan verschillend gekleurde driehoeken die op de linkerborsthelft en op de rechterdij moesten worden genaaid. Een rode driehoek voor politieke gevangenen, een groene voor beroepsmisdadigers, een blauwe voor emigranten, een paarse voor Jehova's getuigen, een roze voor homoseksuelen, een zwarte voor 'asocialen' en een gele voor Joden. Deze kentekens werden in de andere concentratiekampen nagevolgd.
In de driehoek werd met een letter de nationaliteit aangeduid: F voor Fransen, R voor Russen, N voor Noren en H voor "die Holländer". Onder de driehoek een wit lapje stof met daarop het gevangenennummer.
Ook in de door Japan bezette gebieden waren de kampen, waarin onder anderen de Nederlanders van voormalig Nederlands-Indië opgesloten werden, oorden die het begrip 'een hel op aarde' maar al te dicht benaderden.
Hoewel het lot van mensen van Japanse afkomst in de Verenigde Staten en Canada niet op dezelfde lijn gesteld kan worden (zij werden in elk geval relatief goed verzorgd), werden ook velen van hen in een concentratiekamp gestopt. Het heeft vele jaren geduurd voor hun leed erkend werd.
[bewerk] Duitsland
De zeven Nazi-vernietigingskampen:
- Auschwitz-Birkenau in Polen
- Belzec in Polen
- Chelmno (Duits: Kulmhof) in Polen
- Majdanek bij Lublin in Polen
- Maly Trostenets in Wit-Rusland
- Sobibór in Polen
- Treblinka in Polen
In het veengebied langs de grens met Nederland (Groningen en Drenthe) werden een vijftiental kleinere kampen ingericht waarin voornamelijk Oost-Europese krijgsgevangen werden gehuisvest. Hoewel de aantallen gehuisvesten hier aanmerkelijk kleiner waren, waren de omstandigheden voor de getroffenen niet minder erg.
[bewerk] Italië
Vernietigingskamp:
Italiaanse concentratiekampen sinds begin 1942:
- Rab, eiland in Dalmatië
- Chiesanuova bij Padua
- Molat, eiland in Dalmatië
- Monigo bij Treviso
- Renicci di Anghiari bij Arezzo
- Visco bij Palmanova
[bewerk] Na WOII
Met het einde van de Tweede Wereldoorlog was het verschijnsel concentratiekamp niet voorbij. De overlevenden kregen vaak last van het concentratiekampsyndroom.
Maar ook bleven en blijven nog dit soort kampen bestaan. In de Sovjet-Unie waren jarenlang kampen te over, soms aangeduid met psychiatrische inrichtingen. Op de 'Velden des Doods' in Cambodja en tijdens oorlog in Bosnië-Herzegovina kwam het beeld van uitgemergelde mensen weer voor het oog van de camera. Noord-Korea is berucht om de aanwezigheid van meerdere strafkampen met een zeer hard regime. Het leger van Rusland maakte gebruik van 'filtratiekampen' in zijn aanpak van terrorisme in de Kaukasus. Guantánamo Bay van de Verenigde Staten is een voorbeeld van een westers interneringskamp.
