Albania

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Republika e Shqipërise


Flaga Albanii	Godło Albanii

Dewiza: brak

prezydent Alfred Moisiu

Szef rządu

premier Sali Berisha

Powierzchnia
• całkowita

139. na świecie
28 748 km²

Liczba ludności
• całkowita (2006)
• gęstość zaludnienia

128. na świecie
3,58 mln
124 osób/km²

Jednostka monetarna

lek (ALL)

Strefa czasowa

UTC +1 – zima
UTC+2 – lato

Hymni i Flamurit

+355

Albania (Shqipëria, Republika Albanii – Republika e Shqipërise) – państwo w południowo-wschodniej Europie na Bałkanach, nad Morzem Adriatyckim. Graniczy z Grecją (282 km), Macedonią (151 km) oraz Serbią (114 km) i Czarnogórą (173 km). Łączna długość granic lądowych wynosi 720 km, ponadto państwo posiada 362 km wybrzeża morskiego.

Spis treści

1 Etymologia nazwy
2 Geografia
3 Gospodarka
4 Podział administracyjny
5 Historia
- 5.1 Od starożytności do II wojny światowej
- 5.2 Okres powojenny
6 Ludność
7 Zobacz też
8 Linki zewnętrzne

[edytuj] Etymologia nazwy

Lista etymologii nazw państw

[edytuj] Geografia

Ważniejsze miasta (liczba mieszk. w tys.): Durrës (86), Vlora (74), Szkodra (82), Elbasani (84), Gjirokastra,
Położenie geograficzne: 39°40'-40°40' N 19°15'-21°55' E
Najwyższy punkt: Mali e Korabit 2751 m n.p.m.

Albania jest w 75% krajem górzystym. Niewielki procent kraju zajmują niziny położone nad Morzem Adriatyckim oraz doliny większych rzek takich jak: Drin, Seman lub Vjosa. Pozostała część kraju to wyżyny oraz góry w paśmie Gór Dynarskich z takimi pasmami jak Góry Północnoalbańskie, Góry Skanderbega, Mal Valamarës. Na granicach znajdują się trzy duże jeziora: Ochrydzkie, Szkoderskie oraz Prespa. Najdalej wysunięty na zachód przylądek to Kepi i Gjuhëzës.

[edytuj] Gospodarka

Do końca lat 80. XX wieku centralnie planowana, obecnie w fazie transformacji. Gospodarka Albanii rozwija się w ostatnich latach (2000-2004) w tempie 6-7%, przy czym znamienny jest duży udział inwestycji zagranicznych; około 50% produktu krajowego brutto PKB wytwarzane jest w szarej strefie, zaś jego wartość w 2004 roku wyniosła 5,7 mld euro, czyli 1780 euro na mieszkańca. Kraj jest obok Mołdawii oraz Serbii jednym z najbiedniejszych państw Europy. Szacuje się, że stabilizacja i doprowadzenie Albanii do poziomu, z którego mogłaby kandydować do Unii Europejskiej zajmie nawet kilkanaście lat.

Znaczne bogactwa mineralne pozwalają na rozwój górnictwa, wydobywa się między innymi: rudy chromu – 91 tys. ton, miedzi, żelaza i niklu oraz ropy naftowej – 300 tys. ton, gazu ziemnego, węgla i boksytów. Nad jeziorem Prespa są jedne z największych w świecie złóz naturalnego asfaltu. Produkcja energii elektrycznej (głównie w elektrowniach wodnych) – 4,3 TWh w 2004 roku. Koło Durres pracuje duża cementownia, liczne są zakłady metalowe, elektrotechniczne, włókiennicze i przetwórstwa płodów rolnych. Albania jest znacznym producentem wyrobów tytoniowych.

Uprawa zbóż, w tym kukurydzy – 197 tys. ton, pszenicy 295 tys. ton, słoneczników, tytoniu – 5 tys. ton, buraków cukrowych, drzew owocowych, oliwek – 27 tys. ton i winorośli – 83 tys. ton. Hodowla bydła, kóz i owiec – 1,85 mln (produkcja wełny 3,8 tys. ton).

Mimo poczynionych znacznych inwestycji, transport drogowy i kolejowy są słabo rozwinięte. Z 16,8 tys. km dróg tylko 40% spełnia europejskie standardy, zaś linie kolejowe liczą w sumie 540 km. Motoryzacja jest dopiero w fazie początkowej – 190 tys. samochodów osobowych, co dało w 2002 roku zaledwie 59 pojazdów na 1000 mieszkańców. Głównym portem morskim jest Durres, a lotniczym Tirana. Po długotrwałej izolacji Albania stawia intensywnie na rozwój turystyki międzynarodowej, głównie na wybrzeżu Riwiera Albańska. Liczba turystów zagranicznych przekracza już milion rocznie, zaś wpływy w 2002 roku wyniosły 487 mln dolarów.

Bilans handlowy bardzo niekorzystny wykazuje znaczną przewagę importu (1,8 mld dolarów) nad eksportem (470 mln dolarów), co powoduje nieustanny wzrost zadłużenia kraju. Główni partnerzy handlowi: Włochy, Grecja, Serbia oraz Niemcy.

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej: Obwody w Albanii, Okręgi w Albanii

Albania dzieli się na 12 obwodów (alb. qark), które się dzielą na 36 okręgów (alb. rreth).

Podział administracyjny Albanii

Berat • Durrës • Dibra • Elbasan • Fier • Gjirokastra • Korcza • Kukës • Lezha • Szkodra • Tirana • Vlora

	Okręgi Albanii
	Berat \| Bulqiza \| Delvina \| Devoll \| Dibra \| Durrës \| Elbasan \| Fier \| Gjirokastra \| Gramsh \| Has \| Kavaja \| Kolonja \| Korcza \| Kruja \| Kuçova \| Kukës \| Kurbin \| Lezha \| Librazhd \| Lushnja \| Malësi e Madhe \| Mallakastra \| Mat \| Mirdita \| Peqin \| Përmet \| Pogradec \| Puka \| Saranda \| Szkodra \| Skrapar \| Tepelena \| Tirana \| Tropoja \| Vlora

[edytuj] Historia

[edytuj] Od starożytności do II wojny światowej

Skanderbeg – bohater narodowy Albanii

W starożytności Albania wchodziła w skład prowincji rzymskiej Ilirii, mieszkali tu Ilirowie, którzy wymieszali się później z Trakami i Słowianami. Po 395 roku przyłączona została do cesarstwa bizantyjskiego. Na przełomie VI i VII wieku napłynęły tu plemiona słowiańskie, przez pewien czas tereny Albanii wchodziły w skład carstwa Bułgarii.

Pierwsze państwo albańskie powstało w XII wieku, w XIV wieku zostało podbite przez Serbów. Około 1435 Turcy zajęli Albanię, wyzwoliła się ona jednak po powstaniu zainicjowanym przez Skanderbega. Pod koniec XV wieku Turcy znów zajęli kraj, podupadł on pod względem cywilizacyjnym. Feudałowie powoli i systematycznie przechodzili na islam, zachowując swe majątki i uprawnienia. Często piastowali wysokie funkcje w państwie tureckim (np. Ali Pasza).

W XIX wieku wzmogły się ruchy niepodległościowe, Albańczycy przyłączyli się do antytureckich powstań serbskich i wojny z lat 1912-1913. W 1913 po konferencji londyńskiej Albania wybiła się z trudem na niepodległość – nie powiodły się plany rozdzielenia jej między Serbię i Grecję. Podczas I wojny światowej była okupowana przez Serbów, Austriaków i Włochów, pragnących podziału jej terytorium. Konferencja z 1920 zatwierdziła niepodległość Albanii (ujął się za nią Woodrow Wilson).

W 1928 konserwatywny premier Ahmed Zogu koronował się na króla, wiążąc kraj politycznie i militarnie, a nade wszystko gospodarczo z Włochami Benito Mussoliniego. Włochy zajęły Albanię w kwietniu 1939, łamiąc swe zobowiązania międzynarodowe i obalając króla. 16 kwietnia 1939 król Włoch, Wiktor Emanuel III, został ogłoszony królem Albanii. Po 1941 do protektoratu albańskiego przyłączone zostało Kosowo. 1943-1944 okupacja hitlerowska, w kraju działa silna partyzantka zdominowana przez komunistów. 28 listopada 1944 Albania ogłoszona została republiką ludową, władzę przejęła komunistyczna APP kierowana przez Envera Hodżę. Nie powiodły się plany Tito stworzenia Wielkiej Jugosławii (z Albanią i Bułgarią jako kolejnymi członami federacji), co spowodowało późniejszą wrogość pomiędzy Tito i Hodżą.

Enver Hodża – dyktator Albanii

Tirana

Tirana – pomnik Skanderbega

Kruja

Kruja – pałac Skanderbega

Kruja z lotu ptaka

Durrës

Panorama Durrësu

[edytuj] Okres powojenny

Po wojnie członek ONZ, Układu Warszawskiego i RWPG. Od śmierci Stalina narastał konflikt między APP a KPZR, który przybrał na sile po słynnym referacie Chruszczowa w 1956 Zbliżenie ZSRR do Jugosławii wywołało krytykę Albanii i stosunki ze wszystkimi państwami Europy Wschodniej znacznie oziębiły się. Albania dryfowała ku współpracy z Chinami, zaś ZSRR wywierał na nią szantaż gospodarczy. Dlatego na moskiewskiej konferencji partii komunistycznych i socjalistycznych doszło do ostrej konfrontacji z KPZR i jej sojusznikami, co skutkowało tym, że ZSRR przestał udzielać wsparcia gospodarczego. W odwecie w ciągu kilkudziesięciu godzin ZSRR musiał ewakuować się z bazy morskiej w porcie Vlora, a Albania przejęła kilka radzieckich okrętów podwodnych oraz sprzęt i amunicję.

W 1962 przestała uczestniczyć w pracach RWPG, co odbiło się niekorzystnie na bilansie handlowym i pozycji gospodarczej kraju. W 1968 Albania skrytykowała interwencję UW w Czechosłowacji i wystąpiła z Układu Warszawskiego. Od tej pory ZSRR nazywany był mocarstwem socjalimperialistycznym. Swą politykę zagraniczną opierała na sojuszu z Chińską Republiką Ludową, była jedynym krajem który nie podpisał Aktu Końcowego KBWE z Helsinek. Rządzona twardą ręką przez komunistę Envera Hodżę, ogłosiła się pierwszym na świecie państwem ateistycznym. W Albanii schronienie znalazł m.in. Polak Kazimierz Mijal, który udzielał tam audycji na falach "Radia Tirana".

Pod koniec lat 70. ub. wieku Albania po śmierci Mao Zedonga i krótkim okresie władzy Hua Guo Fenga skłóciła się z Chinami Deng Xiaopinga, co sprawiło, iż pogrążyła się w zupełnej izolacji międzynarodowej. Nastąpiły walki frakcji we władzach, czego efektem była (być może samobójcza) śmierć premiera Mehmeta Shehu, oskarżonego przez Hodżę o szpiegostwo na rzecz supermocarstw. Nowym premierem został Adil Carcani. Śmierć Hodży w 1985 roku oznaczała powolny rozkład struktur władzy.

W 1991 u władzy w wyniku pierwszych w historii demokratycznych wyborów pozostali tam początkowo komuniści w rok pózniej zostali jednak obaleni przez demokratów. W wyniku krachu ekonomicznego z 1997 będącej jego skutkiem antyrządowej rebelii oraz chaosu który pochłonął ponad tysiąc ofiar śmiertelnych do władzy w wyniku przedterminowych wyborów doszła postkomunistyczna opozycja. Obecnie Albania jest kandydatem do NATO i Unii Europejskiej, mimo deklaracji rządowych do spełnienia standardów tych organizacji jest jej jednak bardzo daleko.

[edytuj] Ludność

Demografia Albanii

Liczba mieszkańców Albanii zmalała po 1998 roku o ponad ćwierć miliona wskutek emigracji do Włoch i Grecji. Przyrost naturalny niegdyś najwyższy w Europie (w latach 1960-1985 w granicach 2,5-3%) stopniał do 0,8% w 2003 roku. Według oficjalnych danych kraj niemal jednolity etnicznie. W rzeczywistości od 1989 roku nie przeprowadzono w Albanii spisu powszechnego w którym obywatele mogliby swobodnie deklarować swą narodowość. Wśród mniejszości zamieszkujących Albanię należy wymienić Greków, zrzeszonych od 1991 roku w organizacji Omonia, zamieszkujących głównie w południowej części kraju, Macedończyków zrzeszonych w 4 towarzystwach: MIR, Gora, Med i Prespa, reprezentowanych przez partię polityczną-Macedońska Partia na rzecz Integracji Europejskiej Albanii. Macedończycy zamieszkują południową i wschodnią Albanię regiony Mala Prespa i Golo Brdo oraz duże miasta Elbasan i Tirana. Ponadto Albanię zamieszkuje pewna liczba Wołochów, Romów i Czarnogórców. Według oficjalnych danych kraj niemal jednolity etnicznie: 95% Albańczyków, pozostali to głównie Grecy – 3% i Macedończycy; poza granicami kraju żyje blisko 2 mln osób, z czego 1,3 mln w Kosowie, ponad 200 tys. w Grecji i przeszło 170 tys. we Włoszech. Średnia gęstość zaludnienia 108 osób/km², ale w okolicach Tirany przeszło 3 razy większa, podobnie na wybrzeżu koło Durres, obszary górskie na wschodzie bardzo słabo zaludnione. Po epoce komunizmu powoli odradza się życie religijne: 60% muzułmanie sunniccy, 18% prawosławni, 10% katolicy, pozostali to niewierzący. Jedynym większym miastem jest stolica Tirana, ponadto kilka miast liczy co najmniej 50 tys. mieszkańców. Stopień urbanizacji jest dość niski – 45%.

(2006)
Liczba ludności	3 581 655
Ludność według wieku
0 – 14 lat	24,8% (mężczyzn 464 954/kobiet 423,003)
15 – 64 lat	66,3% (mężczyzn 1 214 942/kobiet 1 158 562)
ponad 64 lata	8,9% (mężczyzn 148 028/kobiet 172 166)
Wiek (mediana)
W całej populacji	28,9 lat
Mężczyzn	28,3 lat
Kobiet	29,5 lat
Przyrost naturalny	0,52
Współczynnik urodzeń	15,11 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	5,22 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	-4,67 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,1 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,1 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat	1,05 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,86 mężczyzn/kobiet
w całej populacji	1,04 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	20,75 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	21,2 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	20,27 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	77,43 lat
Mężczyzn	74,48 lat
Kobiet	80,34 lat
Rozrodczość	2,03 urodzin/kobietę
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS	?
Liczba osób żyjących z HIV/AIDS	?
Liczba zmarłych na HIV/AIDS	?

Grupy etnicze: Albańczycy – 95%, Grecy – 3%, inni (Wołosi, Romowie, Serbowie, Macedończycy, Bułgarzy) – 3%. (1989)
Języki: albański (oficjalny), grecki, arumuński, romski, języki słowiańskie.
Liczba osób przypadających na 1 lekarza: 552.
Liczba osób przypadających na łóżko szpitalne: 333.
Stopień analfabetyzmu: 7% – mężczyźni; 21% – kobiety.
Liczba osób żyjących poniżej poziomu ubóstwa: 30%.
Na 1000 osób: 308 telefonów; 5 użytkowników Internetu.