Józef Stalin

Z Wikipedii

Josif Wissarionowicz Dżugaszwili იოსებ ჯუღაშვილი ur. 1879 zm. 1953
Przywódca ZSRR
Okres urzędowania	od 1924 do 1953
Partia polityczna	Komunistyczna Partia ZSRR
Poprzednik	Włodzimierz Lenin
Następca	Georgij Malenkow

Ten artykuł powiązany jest z serią Komunizm

Symbole sierp i młot czerwona gwiazda czerwony sztandar Szkoły w komunizmie marksizm · leninizm trockizm · maoizm eurokomunizm anarchokomunizm komunizm chrześcijański luksemburgizm Partie polityczne I Międzynarodówka II Międzynarodówka III Międzynarodówka IV Międzynarodówka KPCh · KPZR · NSPJ · PZPR · KPP Państwa uznawane za komunistyczne Związek Radziecki (1917-1991) Chińska Republika Ludowa Kuba · Wietnam Laos · Korea Północna Tematy powiązane socjalizm · walka klas Komuna Paryska centralne planowanie materializm historyczny manifest komunistyczny dyktatura proletariatu Nowa Lewica · skrajna lewica narodowy bolszewizm centralizm demokratyczny antykomunizm Znani komuniści Karol Marks · Fryderyk Engels Włodzimierz Lenin · Lew Trocki Róża Luksemburg · Karl Liebknecht György Lukács · Antonio Gramsci Anton Pannekoek · Feliks Dzierżyński Józef Stalin · Mao Zedong Josip Broz Tito · Ernesto Guevara Fidel Castro

Josif Wissarionowicz Dżugaszwili gruz.იოსებ ჯუღაშვილი (Иосиф Виссарионович Джугашвили ^*) ps. Stalin (Сталин), urodzony^[1] 18 grudnia (6 grudnia starego stylu) 1879 roku w Gori (Gruzja), zmarł 5 marca 1953 w Moskwie w niewyjaśnionych okolicznościach. Formalnie pełnił obieralne, kadencyjne funkcje sekretarza generalnego KPZR i ich poprzedniczek oraz premiera ZSRR, a faktycznie był dożywotnim dyktatorem Związku Radzieckiego, posiadającym nieograniczoną władzę i stosującym w celach wyznawanej idei walki klasowej jako metodę rządzenia masowy, państwowy wewnętrzny i zewnętrzny terror, który pochłonął według różnych ocen od kilku do kilku dziesiątków milionów ofiar śmiertelnych.

Spis treści 1 Biografia 2 Działalność polityczna 2.1 ZSRR 2.2 Okres II wojny światowej 2.3 Okres powojenny 3 Notka 4 Przypisy 5 Zobacz też 6 Linki zewnętrzne

[edytuj] Biografia

Był synem szewca Wissariona (Bezo) Dżugaszwili i pochodzącej z chłopów pańszczyźnianych praczki Katarzyny (Jekatieriny) z domu Geładze. Przyrostek nazwiska "-szwili" oznacza po gruzińsku „syn”, aczkolwiek nie jest znane w tym języku słowo czy imię "Dżuga". Był dzieckiem słabym i chorowitym, trzecim w rodzinie, dwoje starszych umarło w niemowlęctwie. Jako ojczystym językiem posługiwał się gruzińskim, zaś po rosyjsku, którym też władał, do końca życia mówił z wyraźnym, gruzińskim akcentem. Jego ojciec zmarły w roku 1890 (lub 1909) był według przekazów alkoholikiem, prawdopodobnie często go bił. Na skutek "metod wychowawczych" ojca, doznał urazu ręki (w łokciu)- pozostała już do końca życia krótsza. Stalin starał się to ukrywać - na zdjęciach pozował z jedną ręką (krótszą) schowaną "za pazuchę". Wg niektórych teorii szewc Dżugaszwili nie był biologicznym ojcem Stalina - miałby nim być zrusyfikowany Polak, oficer carski, i badacz Syberii Nikołaj Przewalski, który swoje podróże na wschód zwykł odbywać przez Gruzję, i u którego matka Stalina była posługaczką. Od 1888 roku Stalin uczęszczał do szkoły parafialnej w Gori, a od 1894 roku kształcił się w seminarium duchownym (co nie było częste u synów szewców i praczek - potwierdza też teorię związaną z Przewalskim) w Tyflisie (obecnie Tbilisi), skąd w wieku lat 20. (rok 1899) został usunięty – w zależności od punktu widzenia biografów i propagandy – za niezdanie egzaminu lub za działalność marksistowską. Od lat młodości był człowiekiem chełpliwym, pamiętliwym i mściwym. Uczył się bardzo dobrze (niektórzy wskazują na jego niezwykłą pamięć). W młodości pisał wiersze. Siedem z nich zostało opublikowanych w czasopiśmie Iweria. W roku 1907 - a więc, kiedy Stalin był już zawodowym rewolucjonistą - jeden z jego wierszy opublikowano w wyborze najlepszej poezji gruzińskiej.

Po usunięciu z seminarium Stalin zatrudnił się na niskopłatnej posadzie księgowego w obserwatorium astronomicznym w Tyflisie. Ożenił się po raz pierwszy z Jekateriną Swanidze (zm. 1907), z którą miał syna Jakowa Dżugaszwili (ur. 1907). W tym czasie już prowadził działalność partyjną (zwaną też rewolucyjną) w Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR). Pracę przerwał w roku 1901, gdyż zaczął się ukrywać. W latach 1901–1902 był członkiem komitetu partyjnego w Tyflisie i Batumi, na drugim zjeździe SDPRR (1903) wszedł do frakcji bolszewików. Uczestniczył w wydarzeniach (rewolucji) 1905 roku. Był delegatem I konferencji SDPRR w Tammerforsie (nazwa szwedzka,po fińsku Tampere) oraz IV i V zjazdu (1906 i 1907 rok), w latach 1907-1908 – członkiem bakińskiego komitetu partii. Na plenum KC SDPRR, po VI Praskiej Wszechrosyjskiej Konferencji (1912 rok) został zaocznie dokooptowany do KC i Rosyjskiego Biura KC.

[edytuj] Działalność polityczna

Znanym i nawet oficjalnie nieukrywanym elementem jego działalności partyjnej na Zakaukaziu było organizowanie i kierowanie tzw. rewolucyjnymi ekspropriacjami (eksami), czyli zbrojnymi napadami na banki, konwoje pocztowe i pociągi w celu zdobycia środków finansowych na działalność partyjną – zgodnie ze znaną leninowsko-marksistowską dewizą „grab zagrabione”. W działaniach tych Stalina wspomagał czynny wykonawca Siemion Ter-Petrosjan ps. Kamo. Różne źródła podają pięć znanych akcji w okresie 1905-1907 r. – na Kodżorskiej linii kolejowej pod Tyflisem (8 tys. rubli), w Kutaisi (15 tys.), w Kwirili (201 tys.), w Duszecie (315 tys. z miejskiej kasy) oraz najbardziej znana akcja napadu na powóz pocztowy na placu Erywańskim w centrum Tyflisu 13 czerwca 1907 roku, kiedy to po rzuceniu siedmiu bomb, zabiciu trzech ochroniarzy i zranieniu ok. 50. przypadkowych przechodniów (wg zapisu z miejskiej gazety Kaukaz) zrabowano 250 tysięcy rubli.

Podczas nielegalnej działalności partyjnej używał wielu pseudonimów konspiracyjnych, jak Soso (imię z czasów dzieciństwa), Koba (w gruzińskim folklorze znana jest pod takim imieniem postać rozbójnika – w rodzaju Robin Hooda lub Janosika), Iwanowicz, Dawid, Niżeradze, Cziżikow. Wielokrotnie był aresztowany i karany administracyjnie, m. in. na zsyłkę na Syberię (długi czas przebywał w Kraju Turuchańskim). Wielokrotnie ze zsyłek uciekał.

Po rewolucji lutowej w 1917 roku wrócił do Piotrogradu (poprzednio i obecnie Sankt Petersburg) i do czasu powrotu Lenina kierował KC i komitetem piotrogradzkim partii bolszewików, był też członkiem kolegium redakcyjnego gazety Prawda. Brał udział w rewolucji październikowej (początkowo zwanej w Rosji przewrotem październikowym), po czym został ludowym komisarzem ds. narodowości. W czasie wojny domowej był nadzwyczajnym pełnomocnikiem WCKW (Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego) ds. zaopatrzenia w ziarno z północnego Kaukazu, działał w różnych rolach w kluczowych rejonach walk – pod Carycynem (obecnie Wołgograd), Permem oraz Warszawą.

[edytuj] ZSRR

Po śmierci Swierdłowa (1919) przejął szereg obowiązków związanych ze sprawami personalnymi, co stało się źródłem jego potęgi.

W 1922 roku utworzono dla niego urząd sekretarza generalnego Wszechrosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) - (RKP(b)), później (od 1925) Wszechzwiązkowej Partii Komunistycznej (bolszewików) - (WKP(b)) i wreszcie (od 1952) Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR).

Ponadto w latach 1941-53 pełnił urząd przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych (od 1946 Rady Ministrów) ZSRR. Początkowo swoją władzę opierał na zaufaniu Lenina, w miarę pogłębiania się choroby wodza ujawnił talent mistrza intryg partyjnych. Początkowo sprzymierzony z Grigorijem Zinowiewem i Lwem Kamieniewem (1924-26) przeciwko Lwowi Trockiemu, postrzeganemu jako następca Lenina. Po odsunięciu Trockiego pozbył się tych dwóch przejściowych sprzymierzeńców w sojuszu z Bucharinem, Rykowem i Tomskim (1926-29). W końcu pozbył się ich także, stawiając na działaczy partyjnych pozbawionych własnego zdania, autorytetu i ślepo aprobujących wszystkie posunięcia wodza.

Jego władza w 1934 stała się na tyle absolutna, że nikt nie odważał się na krytykę jakichkolwiek posunięć władz, co jednak tym bardziej czyniło go podejrzliwym wobec współpracowników. Stalin przejął i rozwinął po rządach Lenina sprawną policję polityczną ("Czeka") oraz zalążek systemu obozów koncentracyjnych GUŁag (Gławnoje Uprawlienie Łagieriej). Skrytobójcze morderstwo popularnego działacza Siergieja Kirowa był sygnałem do tzw. Wielkiej Czystki (1934-39) w trakcie której dokonano po sterowanych procesach sądowych wymordowania większości starych rewolucjonistów, działaczy partyjnych, a także oficerów Armii Czerwonej i różnych niewygodnych wodzowi osób. Terror obejmował jednak w pierwszym rzędzie zwykłych obywateli ZSRR. Najbardziej krwawym przejawem była kolektywizacja (1929-34), czyli przymusowe zapędzenie chłopów do tzw. kołchozów, będących czymś pośrednim między spółdzielniami produkcyjnymi a komunami rolnymi. Kolektywizacja łączyła się z eksterminacją zamożniejszych chłopów (według planów władz miało to być 10% mieszkańców wsi) oraz głodem (niepopularna kolektywizacja pociągnęla za sobą spadek motywacji do pracy u chłopów, którzy nawet zarzynali żywy inwentarz, aby nie oddać go państwu) zwłaszcza na Ukrainie i płn. Kaukazie. Ubocznymi, pożądanymi przez władze skutkami kolektywizacji był wzrost potęgi władzy, potok wywłaszczonych chłopów do pracy przymusowej oraz dobrowolnej w przemyśle, stłumienie dążeń narodowych na Ukrainie. Sukcesem Stalina było zbudowanie przed II wojną światową mocarstwa przemysłowo-wojskowego.

Zgodnie z ideami komunizmu gospodarka ZSRR była planowa i prawie w 100% znacjonalizowana. Wbrew jednak tym ideom, kierunki polityki ekonomicznej nie były jednak wytyczane przez społeczne zapotrzebowanie (którego oczywiście w żaden sposób nie badano), ale przez potrzeby arsenału Armii Czerwonej. Kolektywizacji, industrializacji, Wielkiej Czystce i innym kampaniom politycznym towarzyszyła natrętna, agresywna propaganda, która kreowała nowych bohaterów (Pawlik Morozow, Aleksiej Stachanow), głosiła chwałę i nieśmiertelność Lenina (Mauzoleum Lenina), samego Stalina i jego wybrańców których otoczono para-religijnym kultem (którego uczono w szkołach), wpajała ideały komunizmu a później także rosyjskiego nacjonalizmu (mesjanistyczno-pionierska rola Rosjan w rewolucji), zwalczała "przeżytki kapitalizmu" do których zaliczano przestępczość, religię, niektóre style w sztuce (konstruktywizm, jazz). Propaganda wkrótce stała się głównym zadaniem dziennikarzy, nauczycieli oraz artystów, którzy podlegali krytyce i prześladowaniom za poruszanie niewłaściwych tematów, lub traktowanie ich w niewłaściwy sposób. Wobec mniejszych liczebnie grup etnicznych stosowano rusyfikację.

ZSRR był traktowany w latach 30. jako sojusznik państw demokratycznych ze względu na wrogi stosunek nazizmu do komunizmu (jak się wydaje wyłącznie z powodu żydowskiego pochodzenia części działaczy ale też internacjonalizm). Tymczasem Stalin sympatyzował z Hitlerem i łatwo doszedł z nim do porozumienia o podziale Europy Wschodniej (pakt Ribbentrop-Mołotow). W jego wyniku Stalin rozciągnął swoją władzę na wschodnie tereny ówczesnej Polski, a także Łotwę, Litwę, Estonię, Besarabię, które zostały poddane kolektywizacji i masowemu terrorowi. Swoją niepodległość obroniła natomiast Finlandia.

[edytuj] Okres II wojny światowej

Stalin prowadził w okresie II wojny światowej aktywną politykę zmierzającą do poszerzenia komunistycznej strefy wpływów. Działania te rozpoczęte zostały poprzez zawarcie sojuszu wojskowego z Niemcami w Rapallo oraz paktu Ribbentrop-Mołotow. Działania militarne obejmowały; zajęcie wschodniej części Polski we wrześniu 1939 roku, wojnę z Finlandią listopad 1939 - maj 1940 roku, oraz zajęcie państw nadbałtyckich w 1940 roku. Wynikiem tych działań było m.in. uwięzienie kilkunastu tysięcy polskich oficerów, ostatecznie zamordowanych w ramach tzw. zbrodni katyńskiej na podstawie decyzji zaakceptowanej przez Stalina.

Przygotowania do wojny z Niemcami przyniosły zajęcie przez ZSRR Besarabii w 1940 roku. Spowodowała ona zdaniem niektórych historyków przyspieszenie decyzji Hitlera o ataku na Związek Radziecki (22 czerwca 1941 roku). Wojna z Niemcami (1941-1945) początkowo przyniosła druzgocące porażki, które zagroziły samemu istnieniu ZSRR i rządom Stalina. Pod presją sytuacji wojennej dokonano przesunięcia akcentów w ideologii i propagandzie: częściowo odbudowano zniszczoną Cerkiew, porzucono hasła internacjonalizmu na rzecz wielkości Rosji. Stalin jednak nie zaniedbał terroru: wprowadzono faktyczną karę śmierci za oddanie się do niewoli, oddziały zaporowe strzelały do żołnierzy wycofujących się z pola walki, deportowano też całe narody (Czeczenów, Kałmuków, Tatarów Krymskich, Niemców nadwołżańskich). Napaść wojsk niemieckich na ZSRR spowodowała z konieczności sojusz z Wielką Brytanią i USA.

Stalin spotkał się kilkakrotnie z premierem Wielkiej Brytanii Winstonem Churchillem i prezydentami USA Franklinem Delano Rooseveltem i Harrym Trumanem (Teheran, Jałta, Poczdam) deklarując przywiązanie do demokracji i wolę współdziałania po wojnie w zamian za realne ustępstwa partnerów. Po wojnie zerwał jednak umowy forsując sowietyzację krajów "wyzwolonych" przez Armię Czerwoną: Polski, Czechosłowacji, Węgier, Rumunii i Bułgarii. Pomoc jaką udzielił partyzantce komunistycznej pomogła także ustanowić komunistyczne reżimy Josipa Broz Tito w Jugosławii, Mao Tse Tunga w Chinach.

[edytuj] Okres powojenny

Powojenny okres panowania poświęcił odbudowie poważnie zniszczonej przez wojnę gospodarki w celu przygotowania się do nowej – jak wierzył – nieuniknionej wojny z państwami zachodnimi. Dzięki szpiegostwu, ale i rozwojowi nauki w ZSRR uzbroił swoje państwo w broń atomową, zainspirował wybuch wojny koreańskiej. W kraju kontynuował terror i wykorzystanie siły niewolniczej więźniów politycznych do monstrualnych projektów gospodarczych (zalesianie pustyń, przekopywanie kanałów, kolej arktyczna). Próbował zastraszyć także swoich najbliższych pracowników aresztowaniami żon i synów, rozstrzeliwaniami braci, podejrzeniami o szpiegostwo. Jego podejrzenia koncentrować się zaczęły wokół Żydów, których podejrzewał o współdziałanie z wywiadem amerykańskim.

Antysemicki charakter miała walka z tzw. kosmopolityzmem, który sprowadzono do demaskowania i usuwania z pracy Żydów, a w końcu sprawa lekarzy - głównie żydowskiego pochodzenia - których oskarżano o celowe niewłaściwe leczenie i uśmiercanie w ten sposób działaczy partyjnych. Prawdopodobnie tłem tego urojenia było pogarszające się zdrowie wodza, które mogło być przyczyną jego śmierci.

Istnieją jednak także istotne poszlaki, że Stalin został zamordowany za wiedzą niektórych swoich współpracowników - wymieniane są różne nazwiska, w tym Ławrientija Berii, który skutecznie blokował wezwanie do Stalina lekarzy. Śmierć Stalina spowodowała ostatni realny paroksyzm jego kultu: podczas pogrzebu w Moskwie śmiertelnie zostało poturbowanych (stratowanych) w nieprzebranych tłumach wiele setek (są też dane mówiące o tysiącach) osób, powstało (także w Polsce) mnóstwo utworów żałobnych, Katowice zmieniły nazwę na Stalinogród.

Tymczasem zwycięzca w walce o władze w Moskwie Nikita Chruszczow, który za życia Stalina był posłusznym i bezwzględnym wykonawcą jego polityki zainspirował "destalinizację" – potępienie niektórych, najbardziej oburzających z punktu widzenia komunisty zbrodni i nadużyć. Destalinizacja wiązała się z "odwilżą": uwolnieniem milionów więźniów politycznych, procesami rehabilitacyjnymi, liberalizacją i złagodzeniem terroru. Na ostateczną destalinizację trzeba było jednak poczekać do przełomu lat 80. i 90. XX wieku, kiedy władze radzieckie, później rosyjskie, ujawniły ostatecznie rozmiary zbrodni stalinowskich (w tym zbrodni katyńskiej) i zdemontowały system społeczny, polityczny i gospodarczy, którego był architektem. Jednak od roku 2000 rozpoczęła się powolna rehabilitacja Józefa Stalina. W roku tym prezydent Rosji Władimir Putin przywrócił melodię stalinowskiego hymnu ZSRR jako oficjalnego hymnu Rosji, a następnie uznał ogromny wkład J. Stalina w zwycięstwo nad Niemcami w II wojnie światowej. Rehabilitowanie Stalina postępuje również wśród społeczeństw byłych radzieckich republik, przede wszystkim zaś w Rosji i w Gruzji.

Józefa Stalina postrzega się powszechnie jako jednego z największych tyranów w dziejach Rosji i świata. Współcześnie przypuszcza się, że miał paranoidalny stosunek do własnej osoby, możliwe, że był dotknięty psychopatią.

[edytuj] Notka

Stalin był w młodości poetą, który wydał kilka swoich utworów w ówczesnie bardzo znanym magazynie literackim Iweria. Redaktor naczelny Iwerii, będący pod wrażeniem jego wierszy, radził młodemu Józefowi, aby szedł tą właśnie drogą.

Jego ulubionymi autorami byli Aleksiej Tołstoj, Fiodor Dostojewski i Bolesław Prus (Faraon był jedną z ulubionych powieści dyktatora).

Jego ulubionymi postaciami historycznymi byli carowie Iwan Groźny i Piotr Wielki. W czasie jego rządów ukazały się powieści i filmy poświęcone tym władcom, pośrednio sławiące Stalina.

Stalin miał 162 cm wzrostu co skrzętnie ukrywał poprzez zakładanie specjalnych butów i unikanie fotografowania się z wyższymi osobami.

Człowiek Roku 1939 i 1942 według magazynu Time.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Data urodzin Stalina nie jest jednoznaczna. Choć są dane o jego urodzinach w roku 1870, to tak jak m.in. historyk Edward Radziński, za rzeczywistą uznaje się – na podstawie zapisów w księdze parafialnej Uspieńskiego soboru (katedry Zaśnięcia) – datę 18 grudnia (6 grudnia) 1878 roku. Taka sama data znajduje się na jego świadectwie ukończenia szkoły, w obszernym dossier policji carskiej, nakazie aresztowania z 18 kwietnia 1902 roku (z podanym wiekiem 23 lata), a także we wszystkich zachowanych dorewolucyjnych dokumentach. Stalin podał tę datę we własnoręcznym życiorysie napisanym na początku lat 20. XX wieku. Natomiast po roku 1922 bez wyjaśnienia zaczęto podawać oficjalnie datę 21 grudnia 1879 roku, i od tego momentu dzień ten świętowano jako jego urodziny.

[edytuj] Zobacz też