Mołdawia

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy państwa w Europie. Zobacz też: Mołdawia (region historyczny).

Ten artykuł wymaga dopracowania.
Więcej informacji co należy poprawić, być może znajdziesz w dyskusji tego artykułu lub na odpowiedniej stronie. W pracy nad artykułem należy korzystać z zaleceń edycyjnych. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.
Możesz także przejrzeć pełną listę stron wymagających dopracowania.

Mołdawia (Moldova, Republika Mołdawii, czasem używana jest nazwa "Mołdowa" oficjalnie tylko Republika Mołdowy) – państwo w Europie Wschodniej, powstałe po rozpadzie Związku Radzieckiego, w skład którego wchodziła od 1940-1941 oraz po ustaleniach w Jałcie kończących II wojnę światową od 1944 aż do 1991. W jej skład wchodzi także autonomiczna republika Gagauzja, zamieszkana w dużej mierze przez Rosjan, choć jej rdzenną ludność stanowią turkojęzyczni chrześcijanie, oraz tzw.Republika Naddniestrzańska.

Republica Moldova


Flaga Mołdawii	Godło Mołdawii

Dewiza: brak oficjalnej dewizy

Kiszyniów (Chişinău)

prezydent Vladimir Voronin

Szef rządu

premier Vasile Tarlev

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

135. na świecie
33 843 km²
1,4%

Liczba ludności
• całkowita (2005)
• gęstość zaludnienia

117. na świecie
4 455 421
131 osób/km²

Niepodległość

od ZSRR
27 sierpnia 1991

Jednostka monetarna

lej mołdawski (MDL)

Strefa czasowa

UTC +2 - zima
UTC +3 - lato

Limba noastră

+373

Jedynie część na zachód od Dniestru jest kontrolowana przez rząd mołdawski; Naddniestrze, część na wschód od Dniestru zamieszkana głównie przez Rosjan i Ukraińców ze stolicą w Tyraspolu) ogłosiło niepodległość po upadku Związku Radzieckiego i od czasu krótkiej wojny domowej jest niezależne od rządu w Kiszyniowie. Od kilku lat trwają bezowocne rozmowy zjednoczeniowe, w których pośredniczy OBWE. Władze mołdawskie opowiadają się za zjednoczeniem "asymetrycznym", w ramach którego Naddniestrze otrzyma szeroką autonomię, władze w Tyraspolu dążą zaś do zjednoczenia "symetrycznego", w którym obie części Mołdawii będą miały takie same prawa.

Wielu rdzennych Mołdawian opowiada się za zjednoczeniem z Rumunią, jednak w zorganizowanym w 1994 roku referendum na ten temat większość obywateli kraju opowiedziała się przeciwko zjednoczeniu.

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Mołdawii.

Tereny obecnej Mołdawii były zamieszkiwane przez Daków. Położenie na strategicznym szlaku między Europą i Azją spowodowało, że Mołdawia była miejscem niejednej inwazji obcych sił, np. Rusi Kijowskiej i Mongołów.

W średniowieczu Besarabia (która składała się z terenów obecnej Mołdawii, ale też terenów położonych na północ i południe) tworzyła wschodnią część księstwa Mołdawii. W latach 1387-1497 Hospodarstwo Mołdawskie było lennem Polski, później stało się lennem imperium ottomańskiego, w 1812 w wyniku traktatu z Bukaresztu Besarabia została podbita przez Rosję. Część zachodnia stała się później częścią Rumunii.

Po rewolucji październikowej, na krótko, Besarabia stała się niepodległą republiką w 1918, ale tego samego roku została połączona z Rumunią. Pakt Ribbentrop-Mołotow pozwolił ZSRR zająć Besarabię w czerwcu 1940 i chociaż wojska radzieckie zostały wyparte w roku 1941, ponownie ją zajęły w sierpniu 1944. W czasie władzy sowieckiej na terenie obecnej Mołdawii utworzono Mołdawską Socjalistyczną Republikę Radziecką.

Godło Mołdawskiej SRR

Po upadku ZSRR w sierpniu 1991, Mołdawia ogłosiła niepodległość, stając się w grudniu członkiem Wspólnoty Niepodległych Państw, podobnie jak większość byłych republik sowieckich.

Początkowo pojawiły się tendencje unifikacji z Rumunią, jednak w marcu 1994 w referendum zdecydowana większość głosujących opowiedziała się za niepodległością Mołdawii.

[edytuj] Geografia

Mołdawia na żółto, reszta Rumunii na niebiesko, czarna linia stanowi granicę pomiędzy obecnym państwem rumuńskim a Republiką Mołdawii lub między Rumunią a Ukrainą

Całkowita granica lądowa: 1389 km
Długość wybrzeża: nie ma dostępu do morza
Długość granic z sąsiadującymi państwami: Rumunia 450 km, Ukraina 939 km
Najwyższy punkt: Balaneszty 430 m n.p.m.
Najniższy punkt: Dniestr 2 m

[edytuj] Miasta

- Kiszyniów
- Bălţi
- Soroca
- Cahul
- Tyraspol
- Bender
- Rîbniţa
- Călăraşi
- Slobozia

[edytuj] Gospodarka

Prezydent - Vladimir Voronin

Kraj jest słabo rozwinięty, silnie uzależniony od importu paliw i surowców. W 1994 rolnictwo i leśnictwo dostarczyło 42% produktu narodowego netto, przemysł i budownictwo – 38%, dochód narodowy na 1 mieszkańca wyniósł 1260 dolarów. Szacuje się, że 90% społeczeństwa żyje poniżej minimum egzystencji. Reformę gospodarki hamują konflikty na tle politycznym i narodowym (sierpień 1994 Naddniestrze i tzw. Republika Gagauska otrzymały status terytoriów autonomicznych). W 1993 rozpoczęty program powszechnej prywatyzacji. W listopadzie 1993 wprowadzona własna waluta (lej mołdawski). W grudniu 1993 Mołdawia otrzymała 103 mln dolarów amerykańskich kredytu od Międzynarodowego Funduszu Walutowego (którego członkiem jest od 1992). Większa część ziemi należy do kołchozów i sowchozów (własność prywatna obejmuje ok. 9% areału upraw). Susze i innymi klęski żywiołowe (huragany, powodzie) powodują duże straty w produkcji rolnej. Pogłębia się kryzys energetyczny. W 1994 dostawy gazu ziemnego zmniejszone o ponad 1/3 (Mołdawia jest dłużna Rosji 84 mln dolarów amerykańskich). Odkryte na początkach lat 90. złoża ropy naftowej i gazu ziemnego są eksploatowane. W 1994 poziom inflacji zahamowany do 7,6% miesięcznie (1992 – 1500%).

[edytuj] Przemysł

Produkcja energii elektrycznej 14 TW · h (2000). Elektrownie cieplne (największa Mołdawska, 2500 MW), oraz wodna na Dniestrze koło Dubosar. Przemysł spożywczy (owocowo-warzywny, cukrowniczy, olejarski, winiarski, tytoniowy), lekki (produkcja dywanów, skórzano-obuwniczy, odzieżowy, dziewiarski), maszyn rolnicze, metalowe, chemiczne (farby), materiałów budowlanych (cementowy), elektrotechniczny (transformatory, silniki elektryczny), szklarski, drzewny. Najbardziej uprzemysłowiony region na lewym brzegu Dniestru.

[edytuj] Rolnictwo

Powierzchnie rolne zajmują 66% powierzchni kraju. Głównie zboża: pszenica, kukurydza i jęczmień (zbiory 2 mln t – 1998). Rośliny przemysłowe: słonecznik, buraki cukrowe, tytoń, olejkodajne. Ważną rolę odgrywa uprawa winorośli, drzew owocowych i warzyw. Hodowla bydła (970 tys. – 1993), trzody chlewnej, owiec i kóz, drobiu.

[edytuj] Transport i łączność

Długość linii kolejowej 1455 km (2004), dróg samochodowych (łącznie z miejskimi) 15,5 tys. km (z tego o twardej nawierzchni 12,8 tys. km), żegluga na Dniestrze. Gazociągi z Rosji do Tyraspola i Kiszyniowa. Międzynarodowy port lotniczy Kiszyniów, i kilka innych mniejszych w kraju.

[edytuj] Demografia

65% mieszkańców stanowią Rumuni, 14% Ukraińcy i 13% Rosjanie, 3% Gagauzi, 2% Bułgarzy. Napływowa ludność rosyjska poza Naddniestrzem zamieszkuje głównie duże miasta.

[edytuj] Religia

Prawosławie 98%
Judaizm 1,5%
Baptyzm 0,5%

98% mieszkańców określa się jako prawosławni (wierni Rumuńskiej Cerkwi Prawosławnej albo Rosyjskiej)

[edytuj] Warunki naturalne

Godło Naddniestrza

Mołdawia zajmuje międzyrzecze Dniestru i Prutu (Besarabia) oraz wąski pas na lewym brzegu Dniestru (Naddniestrze). Powierzchnia równinna, pocięta głębokimi dolinami rzecznymi i wąwozami. Występuje kras. Średnia wysokość terenu to 147 m. Ponad 75% powierzchni na wysokości poniżej 200 m. Najwyższe wzniesienia: Kodry (wys. do 429,5 m) i Tołtry (część Wyżyny Podolskiej).

Klimat umiarkowany kontynentalny, na południu suchy, ze stosunkowo łagodną zimą i długim gorącym latem. Średnia temperatura w styczniu od –5°C na północy do –3°C na południu, w lipcu odpowiednio 19°C i 22°C (w Kiszyniowie absolutne minimum –30°C, maksimum 39°C). Roczna suma opadów 400 mm na południe do 560 mm na północy. Opady głównie wiosenno-letnie o charakterze ulew. Pokrywa śnieżna ustala się jedynie podczas najchłodniejszych zim. Przeważają wiatry północno-zachodnie. Zimą częste odwilże.

Rzeki: Dniestr (długość w granicach Mołdawii 657 km) z dopływami Stary Reut, Byk i Botna oraz Prut (graniczna na dł. 695 km) należą do dorzecza Morza Czarnego. W części wyżynnej zachowały się dąbrowy (lesistość kraju ok. 9%), nad rzekami – lasy łęgowe. Stepy (od kwietnych po ostnicowe) zostały niemal w całości zaorane (gleby czarnoziemne). Rezerwat Kodry (ponad 5 tysięcy ha) utworzony 1971 dla ochrony kompleksu lasów liściastych (dąb, jesion, grab, buk, lipa). Pod ochroną aklimatyzowane maral i jeleń.

[edytuj] Ustrój polityczny

Artykuł ten nie jest zgodny z zasadami neutralności przyjętymi w Wikipedii.
Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż go poprawić.

Lej mołdawski

Mołdawia jest oficjalnie republiką parlamentarną (tak stanowi konstytucja kraju z 1994 nowelizowana w 2001). W praktyce jednak obyczaje polityczne daleko odbiegają nie tylko od wzorców europejskich, ale nawet od tego, co się dzieje w Rumunii i na Ukrainie.

Na czele państwa stoi prezydent, wybierany przez parlament bezwzględną większością głosów (tak jest od 2001, wcześniej głowa państwa wybierana była przez obywateli, a ustrój miał charakter parlamentarno-prezydencki). Prezydent przyjmuje ambasadorów, wysyła przedstawicieli Mołdawii do obcych państw, ratyfikuje umowy międzynarodowe, reprezentuje państwo na zewnątrz. Ma prawo mianowania premiera po każdych wyborach parlamentarnych, podpisuje ustawy, które może odesłać do Trybunału Konstytucyjnego, w szczególnych przypadkach zachowuje prawo weta wobec parlamentarnych przedłożeń. Prezydent nadaje także obywatelstwo cudzoziemcom, stosuje prawo łaski, a także posiada specjalne uprawnienia w dziedzinie wojskowości.

Ogółem spraw kieruje w Mołdawii prezes rady ministrów, wybierany przez parlament bezwzględną większością głosów. Stoi on na czele rządu, który podlega parlamentowi i może być przez niego odwołany.

Zdjęcie satelitarne Mołdawii z 2003 roku

Aktualnie funkcję prezydenta Mołdawii pełni Vladimir Voronin, działacz aparatu Komunistycznej Partii Mołdawii, wybrany na to stanowisko przez parlament (Parlamentul) wiosną 2001. Cieszy się on poparciem głównie robotników, wiejskiej części społeczeństwa, prorosyjsko nastawionych Mołdawian oraz ludzi z sentymentem patrzących na czasy sowieckie. Przeciwko Voronin zdecydowanie opowiadają się działacze opozycji chrześcijańsko-demokratycznej, liberałowie oraz socjaldemokraci, chętnie nazywając go "mołdawskim Łukaszenką", wytykając brak politycznego doświadczenia, nieuctwo i dyletanctwo, działanie na szkodę państwa, szczególnie jeśli chodzi o stosunki z Rosją i Naddniestrzem, a także brak przemyślanej koncepcji integracji z Zachodem. Wielką atencją Voronina nie darzy też mołdawska inteligencja oraz raczkująca klasa średnia, w dużej mierze zapatrzona w rumuńskie reformy gospodarcze i pragnąca szybkiej integracji z UE i NATO. Kontrowersje budzi oczywiście brak znajomości przez Voronina, nb. Rosjanina z pochodzenia, jednego z urzędowych języków Mołdawii (rumuńskiego), jak również brak woli opanowania tej mowy przez 65% społeczeństwa.

Prezydent opowiada się zdecydowanie przeciwko zjednoczeniu Mołdawii z Rumunią, obawiając się gwałtownej i nieprzyjaznej reakcji Rosji (jednego z głównych partnerów gospodarczych Mołdawii) oraz utraty politycznego znaczenia przez, wciąż popularną, a niezreformowaną, Komunistyczną Partię Mołdawii.

Na przełomie 2001 i 2002 przez kraj przetoczyły się ogromne demonstracje młodzieży domagającej się reform w kraju: zerwania z korupcją, biznesowo-mafijnymi układami, jakie utrwalił w kraju Voronin, demokratycznych wyborów, a nade wszystko rozpoczęcia rozmów na temat integracji politycznej z Unią Europejską. Manifestacje te zostały rychło stłumione, a duża część protestujących przykładnie, acz czasem "po cichu" ukarana.

Podział administracyjny Mołdawii (na różowo Gagauzja)

Sytuacja polityczna Mołdawii różni się jednak zdecydowanie od tej znanej nam z Mińska, chociażby istnieniem w miarę silnej, zorganizowanej opozycji chrześcijańsko-demokratycznej oraz, mimo wszystko, pewną uczciwością przeprowadzanych w kraju wyborów.

Od czasu objęcia funkcji prezydenta przez Voronina wzrosła liczba zwolenników zintegrowania kraju z sąsiednią Rumunią. Wpływ na to mają przede wszystkim pozytywne sygnały z UE, która w 1999 zaprosiła Bukareszt do negocjacji członkowskich (w 2007 planowane jest jej przyjęcie do wspólnot), jak również zapaść gospodarcza i społeczna, jaka ogarnęła Mołdowę po objęciu rządów przez komunistów. Całkiem prawdopodobne jednak, że po (możliwym) dojściu do władzy opozycji w 2005 sprawa zjednoczenia znów zostanie odłożona ad calaendas graecas. Pamiętajmy, że w 1994 Mołdawianie zdecydowaną większością odrzucili pomysły integracyjne w głosowaniu ludowym.

Premierem Mołdowy od 2001 jest Vasile Tarlev, reprezentant partii komunistycznej. W parlamencie oprócz komunistów (71 mandatów) reprezentowane są również partie opozycyjne: Blok Wyborczy "Alianţa Braghiş" (socjal-centryści) z 19 mandatami oraz Ludowa Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna (11 miejsc). Na skutek wysokich progów wyborczych, mimo ordynacji proporcjonalnej, do parlamentu nie dostały się inne partie demokratyczne (liberałowie, nacjonaliści, socjalliberałowie), wciąż raczkujące i słabe w porównaniu z nieźle zorganizowanymi komunistami.

Amerykański instytut badawczy Freedom House ocenił Mołdawię w dziedzinie wolności politycznej na 3, w dziedzinie wolności społecznych na 4 w siedmiostopniowej skali, gdzie 1 oznacza sytuację wyśmienitą, 7 zaś godną pożałowania. Tak więc Mołdawia plasuje się mniej więcej w połowie skali, zdecydowanie gorzej niż większość krajów Europy, na poziomie zbliżonym do Wenezueli, Turcji (mimo wszystko znacznie jednak lepiej niż Rosja, Białoruś, Iran czy Naddniestrze). Sąsiednia Rumunia oceniona została odpowiednio na 2-2.

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny Mołdawii.

Podział administracyjny Mołdawii

Rejony: Anenii Noi • Basarabeasca • Briceni • Cahul • Cantemir • Călăraşi • Căuşeni • Cimişlia • Criuleni • Donduşeni • Drochia • Dubăsari • Edineţ • Faleşti • Floreşti • Glodeni • Hînceşti • Ialoveni • Leova • Nisporeni • Ocniţa • Orhei • Rezina • Rîşcani • Sîngerei • Soroca • Străşeni • Şoldăneşti • Ştefan Vodă • Taraclia • Teleneşti • Ungheni

Miasta wydzielone: Miasto Stołeczne Kiszyniów • Bălţi • Bender • Komrat • Tyraspol

Regiony autonomiczne: Gagauzja • Naddniestrze (autonomia kwestionowana)

[edytuj] Kultura

[edytuj] Muzyka

Ludowa muzyka z nawarstwionymi wpływami rumuńskimi, tureckimi, ukraińskimi i rosyjskimi opiera się głównie na diatonice, skalach ze zwiększoną sekundą, a także na pentatonice i skalach wąskozakresowych. Z reguły jednogłosowa pieśń ludowa (m.in. popularna doina), uprawiana przez ludność muzykantów-śpiewaków zwana lautarami, charakteryzuje się bogatą melizmatyką. Tańce (moldoveneasca oleandra, hora, sirba) wykonywano z udziałem tarafów – ludowych orkiestr o bogatym instrumentarium (trombita, caval, kobza, muscal, cymbały, dudy, także skrzypce). Profesjonalna muzyka mołdawska zaczęła się rozwijać po przyłączeniu Besarabii do Rosji (1812). W Kiszyniowie powstała pierwsza uczelnia muzyczna (1901), później Teatr Muztczno -Dramatyczny (1933), orkiestra symfoniczna (1935). Po utworzeniu Mołdawskiej SRR (1940) powstały: filharmonia, konserwatorium, szkoły muzyczne. Działają też zespoły ludowe. Twórczość kompozytorów opiera się głównie na rodzimym folklorze muzycznym (D. Herszfeld, S. Neaga, E. Łazariew, W. Polakow, W. Zagorski i inni).

[edytuj] Film

Pierwsze pokazy filmowe, organizowane przez firmę Pathé, odbyły się w 1896 w Kiszyniowie. W latach 30. filmowcy z Bukaresztu realizowali na terenie Mołdawii filmy krajoznawcze. Miejscowa produkcja filmowa zaczęła się po utworzeniu w 1940 Mołdawskiej SRR. W 1947 w celach propagandowych otwarto w Kiszyniowie oddział moskiewskiej wytwórni filmów dokumentalnych, podporządkowany wkrótce wytwórni kijowskiej, w 1952 przekształcony w wytwórnię mołdawską. Pierwszym filmem fabularnym opartym na motywach mołdawskich była baśń poetycka Andriesz (1955) – debiut S. Paradżanowa, zrealizowany w Mołdawii przez wytwórnię w Kijowie. Od 1958 produkcję fabularną przeniesiono do Kiszyniowa. W latach 60. W sztuce filmowej było widoczne dążenie do poetyckiej ekspresji indywidualnej połączone z paradokumentalną obserwacją życia (m.in. Podróż w kwiecień 1963 i Ostatni miesiąc jesieni 1966, W. K. Dierbieniowa), inspiracje folklorem (m.in. Czerwone połoniny 1966, Lautarzy 1972, oba E. Łotianu), a także impresyjny styl fotografii filmowej (m.in. Człowiek idzie za słońcem 1962, M.N. Kalika). Tendencje te przełamywały dotychczasowe stereotypy narracji i obrazowania filmów, a także były manifestem odrębności mołdawskiej w kinie sowieckim. W następnych latach film mołdawski dostosowywał przekazywane treści do obowiązujących zasad, wyrażało się to szczególnie w utworach historycznych;. W filmach akcentowano idee jedności Besarabii z Rosją i ZSRR oraz jej odrębność wobec Rumunii. Ukazywano udział Mołdawian w rewolucji ruchu bolszewickim, odwołując się do tradycji buntów hajduków mołdawskich.

[edytuj] Związki z Polską

Hospodarstwo Mołdawskie na przełomie XIV i XV wieku było lennem Korony. Jako pierwszy hołd lenny polskiemu władcy (Władysławowi Jagielle) złożył hospodar Piotr I. Zdarzenie to miało miejsce we wrześniu 1387 roku we Lwowie. dzięki temu zdarzeniu Polska sięgała do Morza Czarnego, głównym portem był Białogród (Akerman). Zależność od Polski zrzucił Stefan Wielki (16-17 sierpnia 1497), który natychmiast został lennikiem tureckim.