Chorwacja

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Chorwacja (Republika Chorwacka) – państwo w Europie Południowej, nad Morzem Adriatyckim, graniczy od południa z Bośnią i Hercegowiną i Czarnogórą, od wschodu z Serbią oraz Węgrami i Słowenią od północy. Od południowego zachodu posiada dostęp do Morza Adriatyckiego. Niepodległość odzyskała w 1991 roku, odłączając się od Jugosławii.

Republika Hrvatska


Flaga Chorwacji	Godło Chorwacji

Dewiza: brak oficjalnej dewizy

prezydent Stjepan Mesić

Szef rządu

premier Ivo Sanader

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

123. na świecie
56 542 km²
0,01%

Liczba ludności
• całkowita (2005)
• gęstość zaludnienia

118. na świecie
4 495 904
79 osób/km²

Niepodległość

od Jugosławii
25 czerwca 1991

Jednostka monetarna

kuna (HRK)

Strefa czasowa

UTC +1 - zima
UTC+2 - lato

Hymn państwowy

Lijepa naša domovino (Piękny Nasz Kraj)

+385

¹dodatkowo włoski na Istrii

[edytuj] Historia

Zobacz więcej: historia Chorwacji do 1945 roku.

Do I wieku n.e. na terenie Chorwacji znajdowała się rzymska prowincja Iliria (łac. Illyricum).
Od I wieku n.e. prowincje rzymskie Dalmacja i Panonia.
Na początku VII wieku przybyły plemiona Chorwatów.
W 803 tereny Chorwacji Dalmatyńskiej zostały podbite i włączone do imperium Karola Wielkiego.
VII – VIII wiek – najazdy Ostrogotów, Awarów i plemion Słowian.
Tereny Chorwacji stały się miejscem rywalizacji o wpływy: Papiestwa, Wenecji i Węgier.
Do 1102 rządy chorwackich książąt i królów.
W 1102 unia personalna z Węgrami.
XIV wiek – pod koniec panowania Andegawenów na Węgrzech (1308-95) okres walk wewnętrznych.
Po bitwie pod Mohaczem w 1526 Chorwacja dostała się pod panowanie Habsburgów.
Część ziem pod panowaniem Turków osmańskich, stopniowy ich napór spowodował zajmowanie praktycznie całego terytorium.
W XVIII wieku zmniejszanie wpływów tureckich i w latach 1809-1813 powstały Prowincje Ilyrijskie Napoleona.
W XIX wieku w Cesarstwie Austriackim, a później w strefie wpływów Węgier (po 1867 w Koronie św. Stefana, czyli węgierskiej części państwa), cieszyła się tam jednakże autonomią (własny sejm). Austriacy starali się wyzyskiwać konflikty węgiersko-chorwackie dla umocnienia dynastii habsburskiej (np. Chorwaci pomogli w stłumieniu powstania węgierskiego w 1848).
Także w XIX wieku tendencje niepodległościowe (1848).
W 1918 Chorwacja weszła w skład Królestwa SHS (Serbów, Chorwatów i Słoweńców), od 1929 w Jugosławii.
W roku 1941 faszystowskie ugrupowanie ustaszy na czele z Ante Paveliciem przejęło władzę, ogłosiło niepodległość i powstało Niezależne Państwo Chorwackie (NDH). Terytorium Chorwacji sprzymierzonej wówczas z Niemcami obejmowało Chorwację właściwą (choć nie całą, część terytorium przyłączono do Włoch) oraz tereny dzisiejszej Bośni.
W maju 1945 likwidacja przez armię jugosłowiańską Niezależnego Państwa Chorwackiego.

Zobacz więcej: historia współczesna Chorwacji.

Od 1945 po zakończeniu II wojny światowej Chorwacja została włączona do Jugosławii Josipa Broz-Tity (który sam był z pochodzenia Chorwatem).
W 1991 proklamowano niepodległość; rozpoczęła się wojna z Jugosławią (de facto z Serbią).
Od kwietnia 1992 siły pokojowe ONZ.
Konflikt rozwiązany w 1995 – układ z Dayton.
Chorwacja zabiega o członkostwo w Unii Europejskiej i NATO.
Od początku lat 90 rządy nacjonalistów Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej (HDZ) pod wodzą Franja Tudjmana (aż do jego śmierci w 1999).
Wygrana w wyborach 2000 sił umiarkowanych: Stjepan Mesić, dawny antykomunistyczny opozycjonista zostaje prezydentem państwa; rząd tworzy koalicja zreformowanych postkomunistów z ludowcami, chadekami i partią liberalną. Na jego czele staje Ivica Račan. Gabinet pragnie zbliżenia Chorwacji do struktur europejskich.
Przegrana w wyborach 2003, powrót do władzy Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej (HDZ).
3 października 2005 roku Chorwacja rozpoczęła negocjacje w sprawie przyjęcia do Unii Europejskiej.

Zobacz: Rozpad Jugosławii, Siły pokojowe w Jugosławii

[edytuj] Geografia

Całkowita długość granicy lądowej: 2197,00 km.
Długość wybrzeża: 5790,00 km.
Długość granic z sąsiadującymi państwami:
- Bośnia i Hercegowina – 932 km,
- Czarnogóra - 24 km,
- Serbia – 217 km,
- Słowenia – 670 km,
- Węgry – 329 km.

Najwyższy punkt: Vrh Dinare 1830 m n.p.m. w paśmie Dinara.
Najniższy punkt: Morze Adriatyckie 0 m.

[edytuj] Parki narodowe w Chorwacji

Parki Narodowe w Chorwacji

Park Narodowy Brijuni (National Park Brijuni)
Park Narodowy Kornati (National Park Kornati)
Park Narodowy Krka (National Park Krka)
Park Narodowy Mljet (National Park Mljet)
Park Narodowy Paklenica (National Park Paklenica)
Park Narodowy Jeziora Plitvickie (National Park Plitvička jezera)
Park Narodowy Risnjak (National Park Risnjak)
Park Narodowy Sjeverni Velebit (National Park Sjeverni Velebit)

[edytuj] Podział administracyjny Chorwacji

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny Chorwacji.

Chorwacja podzielona jest na 21 województw (żupanije, w liczbie pojedynczej żupanija).

podział administracyjny Chorwacji

1. Zagrebačka 2. Krapinsko-zagorska 3. Sisačko-moslavačka 4. Karlovačka 5. Varaždinska 6. Koprivničko-križevačka 7. Bjelovarsko-bilogorska 8. Primorsko-goranska 9. Ličko-senjska 10. Virovitičko-podravska	11. Požeško-slavonska 12. Brodsko-posavska 13. Zadarska 14. Osječko-baranjska 15. Šibensko-kninska 16. Vukovarsko-srijemska 17. Splitsko-dalmatinska 18. Istarska županija 19. Dubrovačko-neretvanska 20. Međimurska
21. Miasto Zagrzeb

[edytuj] Święta

Data	Nazwa polska	Nazwa chorwacka	Uwagi
1 stycznia	Nowy Rok	Nova Godina
6 stycznia	Trzech Króli	Bogojavljenje
	Wielkanocna Niedziela i Poniedziałek	Uskrs i Uskršnji ponedjeljak	świeto ruchome
1 maja	Święto Pracy	Međunarodni praznik rada
60 dni po Wielkanocy	Boże Ciało	Tjelovo	święto ruchome
22 czerwca	Dzień Antyfaszystowskiego Ruchu Oporu	Dan antifašističke borbe
25 czerwca	Dzień Państwowości	Dan državnosti
5 sierpnia	Dzień Zwycięstwa i Dumy Państwowej	Dan pobjede i Dan domovinske zahvalnosti
15 sierpnia	Dzień Wniebowstąpienia NMP	Velika Gospa
8 października	Święto Niepodległości	Dan nezavisnosti
1 listopada	Dzień Wszystkich Świętych	Dan svih svetih
25 grudnia	Boże Narodzenie	Božić
26 grudnia	Dzień św. Szczepana	Sveti Stjepan

[edytuj] Ustrój polityczny

Chorwacja jest wielopartyjną republiką parlamentarną na podstawie konstytucji z 1990 roku (zmodyfikowanej w 1999 i 2001 roku), z silną pozycją parlamentu.

Mimo, że wśród Słowian, Chorwaci cieszą się najstarszą tradycją państwowości to Republika Chorwacji jest jednym z najmłodszych państw europejskich. Jej konstytucja została uchwalona 22 grudnia 1990 r., a uznana została, jako samodzielne państwo przez międzynarodową wspólnotę, 15 stycznia 1992 r. System prawa został przystosowany do współczesnego ustawodawstwa europejskiego. Chorwacja stała się krajem demokracji parlamentarnej, którego system polityczny opiera się na uznawaniu praw człowieka, rządach prawa, równoprawności narodowej, nienaruszalności własności osobistej, sprawiedliwości socjalnej i wielopartyjności.

W Chorwacji jest system partyjny 18 związkowy. Do najbardziej liczących się partii politycznych należą Chorwacka Wspólnota Demokratyczna, Chorwacka Partia Socjalliberalna, Partia Socjaldemokratyczna oraz Partia Prawa.

Kraj dzieli się pod względem administracyjnym na 21 województw (okręgów) – żupaniji.

Głową państwa jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 5 lat, z prawem powoływania rządu, łącznie z premierem - szefem rządu.

Chorwacki model demokracji parlamentarnej opiera się na podziale władzy.

Władza ustawodawcza należy do jednoizbowego parlamentu - Chorwackiego Zgromadzenia Narodowego (Saboru) - złożonego z różnej liczby członków (w zależności od ilości głosujących), wahającej się jednak od 100 do 160 deputowanych.

Władzę wykonawczą sprawuje rząd na czele którego stoi premier.

Więcej informacji - Ustrój polityczny Chorwacji.

[edytuj] Gospodarka

Ekonomiczne dane statystyczne na rok 2005
- PKB nominalne - na 1 mieszkańca - PKB rzeczywiste - na 1 mieszkańca - wzrost PKB	55,76 mld $ 12 405 $ 34,94 mld $ 7773 $ 4%
waluta:	HRK kuna
udział % w PKB	- rolnictwo 7% - przemysł 30,8% - usługi 62,2%
budżet: - dochody - wydatki	17,69 mld $ 19,35 mld $
inflacja:	3,3%
siła robocza:	1 710 000 ludzi
struktura zatrudnienia:	- rolnictwo 2,7% - przemysł 32,8% - usługi 64,5%
ludność żyjąca poniżej ubóstwa:	11%
bezrobocie:	18%
dług publiczny:	49,7% PKB
dług zagraniczny:	30,62 mld $
rezerwy złota i dewizy:	8,8 mld $
inwestycje:	28,6% PKB
przemysłowe produkcyjne tempo wzrostu:	5,1%
źródła energii:	- paliwa kopalne b/d - energia wodna b/d - energia atomowa b/d
elektryczność: - produkcja - konsumpcja	11,15 mld kWh 1,81 mld kWh
ropa naftowa: - produkcja - konsumpcja	20 500 bb bar/d 90 000 bar/d
naturalny gaz: - produkcja - konsumpcja	1,85 mld m³ 2,99 mld m³
struktura użytkowania ziemi:	- grunty orne b/d - użytki zielone b/d - lasy b/d - pozostałe b/d
import:	18,93 mld $
import (najważniejsi partnerzy)	Włochy: 15,9% Niemcy: 14,9% Rosja: 9,1% Słowenia: 6,8% Austria: 5.8% Chiny: 4,7% Francja: 4,2%
eksport:	10,3 mld $
eksport (najważniejsi partnerzy)	Włochy: 21,8% Bośnia i Hercegowina: 14,7% Niemcy: 10,7% Słowenia: 8,1% Austria: 7,3%

Gospodarka Chorwacji bazuje przede wszystkim na usługach oraz w mniejszym stopniu na lekkim przemyśle. W okresie letnim również turystyka staje się znaczącym źródłem przychodów państwa. Szacowany dochód PKB na jednego mieszkańca z zachowaniem parytety siły nabywczej w 2005 roku wyniósł 12 158 $, co stanowło 45,2% średniego dochodu w Unii Europejskiej, w tym samym roku.

Chorwacja jest krajem post-komunistycznym, przed rozpadem Jugosławii była drugą, po Słowenii, republiką pod względem rozwoju gospodarczego i poziomu życia mieszkańców. W późnych latach 80. rozpoczął się proces ekonomicznej transformacji i przestawienia gospodarki centralnie planowanej na wolno-rynkową. Na początku procesu transformacji pozycja gospodarki chorwackiej, ze względu na jej wysoki poziom w stosunku do innych państw post-komunistycznych, była uprzywilejowana. Gospodarka kraju poważnie ucierpiała na skutek likwidacji przemysłu ciężkiego i znacznych zniszczeń wojennych, poważnym problemem była również utrata wolnego dostępu do rynków państw byłej Jugosławii.

[edytuj] Rolnictwo

Rolnictwo chorwackie jest stosunkowo dobrze rozwinięte, znajduje w nim zatrudnienie 2,7% ludności zawodowo czynnej, wytwarzając aż 8,2% krajowego PKB. Prawie 57% terytorium Chorwacji zajmują grunty orne, łąki i pastwiska. Daje to przeciętny wskaźnik 0,67 ha użytków rolnych na 1 mieszkańca. Najlepsze warunki dla rozwoju rolnictwa posiada Sławonia oraz Chorwacja właściwa. Produkuje się tam głównie pszenicę, kukurydzę, buraki cukrowe, słonecznik, len, konopie, tytoń a także drzewa owocowe (śliwa). Prawie w całej Chorwacji popularna jest uprawa winorośli, przy czym najwyżej cenione są wina dalmackie. W Dalmacji i Istrii rozwija się również uprawa oliwek, figowców i drzew cytrusowych. Na obszarach nizinnych hoduje się bydło, trzodę chlewną i drób, w Górach Dynarskich także owce, kozy, osły i muły. Na wybrzeżu rozwija się rybołówstwo i przetwórstwo rybne, głównie sardynki i tuńczyki, u wybrzeży Półwyspu Istria ma miejsce hodowla ostryg. Poważne znaczenie gospodarcze ma eksploatacja lasów które zajmują ponad 1/3 powierzchni kraju.

[edytuj] Przemysł

Główną rolę w gospodarce Chorwacji odgrywa przemysł przetwórczy o zróżnicowanej strukturze gałęziowej, do najważniejszych gałęzi należą: hutnictwo żelaza (huta w Sisak) i aluminium (huty w Lozovac i Razine), przemysł stoczniowy, (skupiony w dużych portach morskich jak Rijeka, Split i Pula), oraz chemiczny i petrochemiczny (włókna sztuczne, farmaceutyki, nawozy sztuczne, środki czystości i kosmetyki), skupiony w miastach Sisak, Osijek i Split. Duże znaczenie ma także przemysł maszynowy (m.in. fabryki obrabiarek w Zagrzebiu, maszyn rolniczych w Osijek i urządzeń energetycznych w Karlovac), elektrotechniczny, cementowy (Split, płw. Istria). Przemysł włókienniczy (tekstylny i odzieżowy), skórzany i obuwniczy, ulokowany w centralnej części kraju, w Karlovacu, Zagrzebiu i Osijeku. Przemysł spożywczy, głównie winiarski, mięsny oraz przetwórstwa owocowo-warzywnego. W Zagrzebiu ponadto skupia się przemysł poligraficzny, elektroniczny i farmaceutyczny. Niezwykle istotne dla gospodarki chorwackiej jest wybrzeże Dalmacji. Rijeka odgrywa znaczącą rolę jako port tranzytowy dla towarów z Austrii i Węgier, zyskała również poważne znaczenie w świecie jako stocznia. Split, duży port morski a także centrum produkcji tworzyw sztucznych.

Produkcja energii elektrycznej jest w znacznym stopniu oparta na wyzyskiwaniu hydroenergetycznych zasobów rzek górskich (m.in. kaskadowe hydroelektrownie na rzekach Cetina i Krka). W latach 70. wybudowano we współpracy z Słowenią elektrownię atomową w Krško, znajdującą się na terytorium Słowenii, około 20 km od granicy.

Kraj posiada niewielkie własne zasoby surowcowe, stosunkowo duże pokłady boksytów (duże pokłady boksytów występujące na półwyspie Istria i w Dalmacji dały podstawę rozwoju hutnictwa aluminium z centrum w Šibeniku), mniejsze miedzi, węgla brunatnego oraz złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, nadto nieznaczne złoża manganu, cynku i ołowiu, azbestu oraz węgla kamiennego. Złoża ropy naftowej i gazu ziemnego odkryte w 1960 roku w pełni zaspokajają wewnętrzne potrzeby kraju, czyniąc Chorwację samowystarczalną pod względem energetycznym.

[edytuj] Turystyka

Do 1990 roku, kiedy to rozpadła się Jugosławia, ten dział gospodarki przynosił największą część dewizowych dochodów państwa. Turystyka skupiała się głównie na wybrzeżu dalmatyńskim i w Istrii, znajdowały się tam liczne uzdrowiska i kąpieliska morskie. Wewnątrz kraju ruch był relatywnie niewielki. Konflikty zbrojne związane z rozpadem Jugosławii znacznie ograniczyły ruch turystyczny. Wojna domowa zdewastowała dużą część infrastruktury turystycznej, także zabytkowe miasta jak Pula, Split czy Dubrownik, pełne atrakcji turystycznych, uległy poważnym zniszczeniom. Od 1997 roku przemysł turystyczny jest powoli odbudowywany, a sama Chorwacja staje się coraz bardziej popularnym celem przyjazdów wśród turystów. Obecnie turystyka jest znów ważnym i dochodowym działem gospodarki.

[edytuj] Demografia

Statystyki demograficzne (2006)

Zmiana liczby ludności Chorwacji w latach 1992-2003 (w tysiącach)
Liczba ludności	4 494 749
Ludność według wieku
0 - 14 lat	16,2% mężczyzn: 373 638 kobiet: 354 261
15 - 64 lat	67% mężczyzn: 1 497 958 kobiet: 1 515 314
ponad 64 lata	16,8% mężczyzn: 288 480 kobiet: 465 098
Średnia wieku
w całej populacji	40,3 lat
mężczyzn	38,3 lat
kobiet	42,1 lat
Przyrost naturalny	-0,03%
Współczynnik urodzeń	9,61 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	11,48 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	1,58 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,06 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,05 mężczyzn/kobiet
15 - 64 lat	0,99 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,62 mężczyzn/kobiet
w całej populacji	0,93 mężczyzn/kobiet
Umieralność niemowląt
w całej populacji	6,72 martwych/1000 żywych urodzeń
płci męskiej	6,7 martwych/1000 żywych urodzeń
płci żeńskiej	6,74 martwych/1000 żywych urodzeń
Oczekiwana długość życia
w całej populacji	74,68 lat
mężczyzn	71,03 lat
kobiet	78,53 lat
Rozrodczość	1,4 urodzeń/kobietę
HIV/AIDS
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS	0,1% (2003)
Liczba osób żyjących z HIV/AIDS	200 (2003)
Liczba zmarłych na HIV/AIDS	mniej niż 10 (2003)

Chorwację zamieszkuje prawie 4,5 mln mieszkańców. Istnieje tendencja spadkowa spowodowana głównie emigracją zarobkową do krajów zachodnich, ujemnym przyrostem naturalnym oraz emigracją Serbów do rodzinnego kraju – Serbii. Znaczna większość mieszka w miastach (64%); na wsi mieszka 36%.

[edytuj] Struktura etniczna

Główne skupiska mniejszości narodowych znajdują się w następujących regionach:

Albańczycy – Zagrzeb, Istria;
Bośniacy – Zagrzeb, Istria, Primorje;
Czesi – zachodnia Slawonia (miasta Daruvar i Grubišno Polje oraz gmina Končanica), Moslavina (miasta Pakrac, Lipik);
Niemcy i Austriacy - Osijek, Zagrzeb
Rusini – wschodnia Slawonia;
Serbowie – Slawonia (zwłaszcza wschodnia), Kordun, Banovina, Zagrzeb, Rijeka;
Słowacy – wschodnia i środkowa Slawonia (miasta Ilok i Našice);
Słoweńcy – Zagrzeb, Primorje, Istria;
Ukraińcy – Zagrzeb, Sisačko-moslavačka županija, Brodsko-posavska županija, Vukovarsko-srijemska županija;
Węgrzy – Baranja;
Włosi – zachodnia i południowa Istria, Rijeka, Cres, Lošinj, Moslavina.

Według spisu ludności z 2001 roku struktura narodowości w Chorwacji przedstawia się następująco:

narodowość	liczba	procentowo
Chorwaci	3 977 171	89,63%
Serbowie	201 631	4,54%
Bośniacy	20 755	0,47%
Włosi	19 636	0,44%
Węgrzy	16 595	0,37%
Albańczycy	15 082	0,34%
Słoweńcy	13 173	0,30%
inna narodowość	81 355	1,81%
nie określona	89 130	2,01%
brak danych	17 975	0,41%

[edytuj] Język

W tym samym spisie przy pytaniu o język ojczysty uzyskano następujące rezultaty:

chorwacki – 96,11%,
serbski – 1,00%,
włoski – 0,46%,
albański – 0,32%,
węgierski – 0,28%,
słoweński – 0,26%,
inny – 0,78%,
brak danych – 0,37%.

[edytuj] Religia

Natomiast jeśli chodzi o wyznania, wyniki spisu były następujące:

katolicy – 88,0%,
prawosławni – 4,4%,
agnostycy i nieokreśleni – 3,0%,
niewierzący – 2,2%,
muzułmanie – 1,3%,
inne – 0,5%,
brak danych – 0,6%.

[edytuj] Największe miasta

Miasta w Chorwacji powyżej 50 tys. mieszkańców
	Miasto	Populacja
	Miasto	Spis pow. z 1991	Spis pow. z 2001	Szacunek na 2005
1.	Zagrzeb	706 770	691 724	698 966
2.	Split	189 388	188 694	189 959
3.	Rijeka	167 964	143 800	141 172
4.	Osijek	104 761	90 411	88 140
5.	Zadar	76 343	69 556	71 258
6.	Slavonski Brod	55 683	58 642	60 742
7.	Pula	62 378	58 594	59 078

[edytuj] Polonia w Chorwacji

W trakcie spisu ludności Chorwacji w 2001 roku 567 osób określiło swoją narodowość jako polską, a 536 podało polski jako swój język ojczysty. Najwięcej osób określających siebie jako Polaków mieszkało w Zagrzebiu (133) i Rijece (37).

[edytuj] Kultura

W Chorwacji znajdują się następujące obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO:

Bazylika Eufrazyjska w Poreču,
Pałac Dioklecjana w Splicie,
stare miasto w Trogirze,
Katedra w Šibeniku,
stare miasto w Dubrowniku,
Park Narodowy Jeziora Plitvickie (NP Plitvička Jezera).

W Chorwacji swój wpływ zaznaczają kultury zachodnioeuropejska, śródziemnomorska oraz słowiańska. Niewątpliwe piętno na zwyczajach panujących w tym kraju odcisnęły lata podporządkowania europejskim mocarstwom. Północna część Chorwacji jest bardzo zbliżona pod względem kulturowym do Polski. W części nadmorskiej swe wyraźne wpływy wywiera kultura śródziemnomorska. Tradycyjnie więc po południu przychodzi czas na sjestę, a życie zaczyna się wieczorem.

[edytuj] Krainy historyczne w Chorwacji

- północne:
  - Međimurje
  - Zagorje
  - Prigorje,
- środkowe:
  - Kordun
  - Banovina
  - Žumberak
- zachodnie:
  - Istria
  - Kwarner
  - Kvarnerić
  - Gorski Kotar,
- południowe:
  - Lika
  - Dalmacja,
- wschodnie:
  - Moslavina
  - Slawonia
  - Baranja
  - Srijem