Produkt krajowy brutto
Z Wikipedii
Produkt Krajowy Brutto (PKB) (ang. GDP - Gross Domestic Product) (ekon.) to jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkowości narodowej. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).
Kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygające. Nie ma znaczenia np. pochodzenie kapitału, własność firmy itp.
Wartość wytworzonych dóbr i usług finalnych oblicza się odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym od strony produkcyjnej:
-
- PKB = produkcja globalna kraju minus zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej.
Obliczanie PKB na podstawie powyższej formuły jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie podaje ani bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w praktyce stosuje się inne formuły. Najpopularniejsza z nich ma podstawę w spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem od strony popytowej:
-
- PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów.
W praktyce rzadko zdarza się, aby przedsiębiorstwa i instytucje publiczne znacznie powiększały zapasy albo pozbywały się ich, więc zmiana stanu zapasów w gospodarce jest wielkością niedużą i na ogół pomija się ją w obliczeniach PKB.
Trzecia formuła wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich źródeł. Zatem od strony dochodowej:
-
- PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.
Powyższa formuła wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego majątku.
PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego.
PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu gospodarczego.
Do porównań międzynarodowych PKB przelicza się według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie albo według parytetu siły nabywczej - lepiej oddającego realną wartość dochodu obywateli. W porównaniach międzynarodowych wartości PKB liczonego według parytetu siły nabywczej różnią się względem liczonego według kursu nominalnego na korzyść krajów o niższym poziomie cen, zazwyczaj słabiej rozwiniętych, a na niekorzyść krajów drogich.
PKB należy odróżnić od produktu narodowego brutto (PNB), który jest miarą wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. W ten sposób w skład np. PNB Polski wchodzą dochody polskich podmiotów za granicą oraz polskie PKB pomniejszone o dochody podmiotów obcych.
Czyste PKB jest złą miarą dobrobytu społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności. Z tego powodu jako miarę dobrobytu powszechnie używa się PKB per capita, czyli PKB w przeliczeniu na osobę; czyste PKB jest wyznacznikiem wielkości gospodarki.
Spis treści |
[edytuj] Krytyka PKB
Mimo tego zabiegu również PKB per capita krytykowane jest jako niedokładny wskaźnik dobrobytu w państwie. Wymienia się m.in., że:
- nie uwzględnia produkcji nierejestrowanej (tzw. "szara strefa") oraz produkcji gospodarstw domowych przeznaczanej na własne potrzeby (np. pracy gospodyń domowych)
- nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku)
- nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenia środowiska)
- nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach (co przynajmniej teoretycznie jest niwelowane przez liczenie parytetem siły nabywczej)
- nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie ani ich dystrybucji (np. wysoki PKB w Gwinei Równikowej nie przekłada się na dobrobyt wszystkich obywateli)
- jest tym większy im więcej wydaje się na zbrojenia, choć zdaniem niektórych ekonomistów wydatki takie nie zaspokajają potrzeb społeczeństwa
- nie pokazuje jakości usług, zwłaszcza państwowych
Z tego powodu opracowano inne wskaźniki poziomu jakości życia, m.in. Human Development Index (HDI).
[edytuj] Największe gospodarki świata
20 największych gospodarek świata, uwzględniając PKB ważony parytetem siły nabywczej:
| Miejsce | Kraj | 2005 PKB (PSN) milionów dolarów |
| 1 | Stany Zjednoczone | 12 332 296 |
| 2 | Chiny | 8 091 851 |
| 3 | Japonia | 4 009 327 |
| 4 | Indie | 3 602 894 |
| 5 | Niemcy | 2 498 471 |
| 6 | Wielka Brytania | 1 825 837 |
| 7 | Francja | 1 811 561 |
| 8 | Włochy | 1 694 706 |
| 9 | Rosja | 1 585 478 |
| 10 | Brazylia | 1 552 542 |
| 11 | Kanada | 1 111 846 |
| 12 | Korea | 1 099 066 |
| 13 | Meksyk | 1 064 889 |
| 14 | Hiszpania | 1 026 340 |
| 15 | Indonezja | 863 654 |
| 16 | Australia | 638 713 |
| 17 | Tajwan | 629 858 |
| 18 | Turcja | 570 748 |
| 19 | Iran | 560 348 |
| 20 | Tajlandia | 559 489 |
| — | — | — |
| 23 | Polska | 512 890 |
20 największych gospodarek na świecie, uwzględniając PKB nominalny:
| Miejsce | Kraj | 2006 PKB (nominalnie) milionów dolarów |
| 1 | Stany Zjednoczone | 13 228 391 |
| 2 | Japonia | 4 420 955 |
| 3 | Niemcy | 2 890 092 |
| 4 | Chiny | 2 554 200 |
| 5 | Wielka Brytania | 2 362 580 |
| 6 | Francja | 2 227 330 |
| 7 | Włochy | 1 841 042 |
| 8 | Kanada | 1 273144 |
| 9 | Hiszpania | 1 216 736 |
| 10 | Rosja | 975 338 |
| 11 | Brazylia | 966 827 |
| 12 | Korea Południowa | 892 008 |
| 13 | Indie | 849 905 |
| 14 | Meksyk | 846 782 |
| 15 | Australia | 729 165 |
| 16 | Holandia | 624 885 |
| 17 | Turcja | 414 079 |
| 18 | Belgia | 373 273 |
| 19 | Szwajcaria | 360 586 |
| 20 | Szwecja | 359 463 |
| — | — | — |
| 23 | Polska | 320 763 |
źródło tabel:
- Międzynarodowy Fundusz Walutowy, World Economic Outlook Database, April 2005, 2006. [1]; Unia Europejska[2]
[edytuj] Znaczenie zmian w PKB
Produkt Krajowy Brutto podlega stałym zmianom, zazwyczaj wzrostowi. Wskaźnik tych zmian jest uznawany za jedną z najważniejszych wielkości makroekonomicznych, gdyż pozwala pokazać trendy, spróbować ocenić w jakim stadium cyklu koniunkturalnego znajduje się gospodarka, a nawet w jakim (względnym) stanie jest ona aktualnie.
[edytuj] Wpływ na rynek walutowy
Można przyjąć, że istnieje ogólnie przyjęta zależność: przy uwolnionym kursie walutowym wzrost PKB powoduje również wzrost kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych.
W rzeczywistości powinno to dotyczyć stosunkowo większego wzrostu PKB od notowanego przez inne gospodarki. W przypadku kursu sztywnego, taki wzrost PKB winien stanowić presję na rewaluację kursu.
Działanie mechanizmu:
Wzrost PKB oznacza zazwyczaj dobry stan gospodarki, wzrost produkcji przemysłowej, przypływ inwestycji zagranicznych, wzrost eksportu. Przypływ inwestycji zagranicznych i wzrost eksportu powodują zwiększenie popytu na walutę narodową ze strony zagranicy, co wyraża się we wzroście jej kursu. Utrzymujący się wzrost PKB może przejść w fazę "przegrzania gospodarki", wzrost tendencji inflacyjnych, oczekiwania podwyższenia stóp procentowych (jeden ze środków do walki z inflacją), co także prowadzi do wzrostu wartości waluty narodowej. Dlatego bardzo ważne jest, aby utrzymać delikatną równowagę kursową. Wzrost lub spadek PKB zależy od polityki gospodarczej rządu. Ze względu na środki, jakimi dysponuje państwo, dzielimy politykę makroekonomiczną na fiskalną i monetarną.
Zależność ta może zostać zakłócona przez np. zmiany poziomu stóp procentowych w danym kraju.
Należy również pamiętać, że zbyt duży wzrost kursu waluty krajowej (aprecjacja) może doprowadzić do podniesienia kosztów eksportu (niekorzystny kurs wymiany waluty), spadku kosztów importu, co w konsekwencji odniesie się do spadku PKB lub przynajmniej spowolnienia jego wzrostu.
[edytuj] Zmiany PKB a inne wskaźniki
Powiększenie przyrostu PKB jest zazwyczaj skorelowane z adekwatnym przyspieszeniem wzrostu sprzedanej produkcji przemysłowej oraz usług, a także spadkiem stopy bezrobocia.
Czynnkiem sprzyjającym przyspieszeniu wzrostu jest m.in. redukcja stóp procentowych, przez z jednej strony obniżenie kosztów inwestycji, a z drugiej obniżenia kosztu i zachęcenia do kredytu konsumpcyjnego. Podobny efekt dają zwiększone wydatki państwa pokrywane długiem publicznym.
Minusem obu rozwiązań, jak i często samego gwałtownego wzrostu PKB i spadku bezrobocia, jest wzrost inflacji.
Z tego powodu w ekonomii neoklasycznej mówi się o NAIRU (Non-Accelerating Inflation Rate of Unemployment) danej gospodarki.
