Węgry

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Magyar Köztársaság


Flaga Węgier	Godło Węgier

Dewiza: brak oficjalnej dewizy

prezydent László Sólyom

Szef rządu

premier Ferenc Gyurcsány

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

108. na świecie
93 030 km²
0,74%

Liczba ludności
• całkowita (2005)
• gęstość zaludnienia

81. na świecie
10 006 835
107,6 osób/km²

Niepodległość

od Austro-Węgier
31 października 1918

Jednostka monetarna

forint (HUF)

Strefa czasowa

UTC +1 - zima
UTC+2 - lato

Hymn państwowy

Isten áldd meg a magyart
(Boże zbaw Węgrów)

+36

Węgry (węg. Magyarország; Republika Węgierska, Magyar Köztársaság) – państwo w Europie Środkowej. Od 2004 r. należy do Unii Europejskiej

[edytuj] Ustrój polityczny

Zobacz więcej w osobnym artykule: ustrój polityczny Węgier.

Kontury ustroju politycznego Węgier zostały zarysowane podczas obrad tzw. Trójkątnego Stołu (jesień 1989). Węgry są od tego czasu demokratyczną republiką o charakterze parlamentarno-gabinetowym. Jednoizbowy parlament wybierany co cztery lata w wyborach powszechnych i tajnych, częściowo metodą proporcjonalną, po części w okręgach jednomandatowych. Prezydenta wybiera Zgromadzenie Narodowe na okres pięciu lat (może kandydować na drugą kadencję). Rząd tworzy lider zwycięskiego ugrupowania - ma on zazwyczaj charakter koalicyjny. Na Węgrzech istnieją dwa główne ugrupowania: wywodząca się z czasów WRL Węgierska Partia Socjalistyczna (MSZP) oraz Partia Obywatelska Fidesz. Socjaliści współrządzą zazwyczaj z wywodzącymi się z antykomunistycznej opozycji liberałami (Związek Wolnych Demokratów).

Prezydenci Republiki Węgierskiej

Premierzy

[edytuj] Demografia (2004 rok)

[edytuj] Struktura narodowościowa

Węgrzy 89,9%, Romowie (Cyganie) 4%, Niemcy 2,6%, Serbowie 2%, Słowacy 0,8%, Rumuni 0,7%

[edytuj] Struktura wyznaniowa

Katolicy 67,5%, kalwini 20%, luteranie 5%, bezwyznaniowcy 5%. Mała liczba innych protestanckich wyznań, unitów, ortodoksów i żydów.

[edytuj] Największe miasta (powyżej 50 tysięcy)

	miasto	liczba mieszkańców
1	Budapeszt	1 695 000
2	Debreczyn	205 400
3	Miszkolc	181 400
4	Szeged	162 800
5	Pecz	158 900
6	Győr	128 600
7	Nyíregyháza	116 300
8	Kecskemét	106 700
9	Székesfehérvár	103 500
10	Szombathely	81 400
11	Szolnok	76 800
12	Tatabánya	71 900
13	Kaposvár	67 800
14	Békéscsaba	67 000
15	Zalaegerszeg	61 700
16	Veszprém	61 100
17	Eger	57 000
18	Érd	56 900
19	Sopron	55 400
20	Dunaújváros	53 200

[edytuj] Podział administracyjny

Węgry podzielone są na 19 komitatów (węg. megye), 22 miasta na prawach komitatów (węg. megyei jogú város), 214 miast (węg. város), 2898 gmin (węg. község).

Podział administracyjny Węgier

Bács-Kiskun • Baranya • Békés • Borsod-Abaúj-Zemplén • Csongrád • Fejér • Győr-Moson-Sopron • Hajdú-Bihar • Heves • Jász-Nagykun-Szolnok • Komárom-Esztergom • Nógrád • Pest • Somogy • Szabolcs-Szatmár-Bereg • Tolna • Vas • Veszprém • Zala
Budapeszt

[edytuj] Geografia

Węgry są niemal w całości położone w nizinnej i równinnej Kotlinie Panońskiej. Wyjątkami są Średniogórze Północnowęgierskie - należące do Karpat pasmo średnich gór (Börzsöny, Gödöllő, Cserhát, Mátra z najwyższym szczytem Węgier Kékes, Góry Bukowe, Góry Tokajskie) na północnym wschodzie kraju oraz Alpy Węgierskie (Góry Szoprońskie i Kőszeg) na granicy zachodniej. Największe rzeki Węgier to Dunaj, Cisa i Drawa. Na Węgrzech leży największe jezioro Europy Środkowej - Balaton. Koło Hévíz znajduje się największe na świecie jezioro termiczne.

Zobacz też: Geografia Węgier

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Węgier.

Chrzest króla Stefana I

Pierwotnie zamieszkująca tereny Węgier ludność celtycka została w I w. p.n.e. podbita przez Rzymian, którzy założyli na terenach w zakolu Dunaju prowincję o nazwie Panonia. Po upadku Rzymu tereny te zajmowane były kolejno przez Hunów, Wandalów, Wizygotów i Awarów, zaś w początkach IX wieku powstało tu słowiańskie Państwo Wielkomorawskie, któremu kres położyło pojawienie się pod koniec IX wieku Madziarów pod wodzą Árpáda.

Dynastia Arpadów panowała na Węgrzech do 1301 roku. Za twórcę państwa uważany jest, koronowany w 1001 pierwszy król Węgier, Stefan I, który ostatecznie przeprowadził chrystianizację swojego państwa^[1]. W latach 1241-42 Węgry, jak wiele innych krajów wschodniej Europy, zostały zniszczone przez najazdy mongolskiej Złotej Ordy.

Szczyt potęgi państwo węgierskie osiągnęło za panowania Ludwika Andegaweńskiego (1342-1382), także króla Polski, kiedy Węgry sięgały od Adriatyku po Morze Czarne i skutecznie przeciwstawiały się ekspansji Turcji w Europie. Ich powrót do potęgi nastąpił za czasów Macieja Korwina (1458-1490), który przyłączył do królestwa Śląsk, Łużyce, Morawy oraz Dolną Austrię. Potęga Węgier załamała się jednak zupełnie po 1526 w wyniku klęski w bitwie z Turkami pod Mohaczem. W niedługim czasie cały teren dzisiejszych Węgier został opanowany przez Turcję. Reszta dotychczasowego królestwa dostała się rodzinie Habsburgów jako dziedzina rodowa - skutek układu wiedeńskiego (1515) pomiędzy Jagiellonami i Habsburgami.

Po wycofaniu się Turków z Europy środkowej, w wyniku klęsk poniesionych w wojnach z Austrią, Polską i Rosją, znaczna część obszaru dawnych Węgier dostała się pod władzę Habsburgów. Węgry, które stanowiły osobne królestwo, w 1804 roku weszły jako prowincja do nowo utworzonego Cesarstwa Austrii, na czele któego stanął Franciszek I. W wyniku słabości wewnętrznej i klęski w wojnie z Prusami (1866) Austria zmuszona została do nadania drugiemu pod względem znaczenia narodowi monarchii - Węgrom - statusu współgospodarza i w 1867 powstały Austro-Węgry. Całkowitą samodzielność uzyskano dopiero po I wojnie światowej.

Po czteromiesięcznym eksperymencie jako Republika Rad, w 1919 zmieniły się Węgry pod rządem Béli Kuna w autokratycznie rządzony kraj, który w 1920 w wyniku ustaleń traktatu w Trianon okrojono o dwie trzecie (Burgenland, Słowacja, Siedmiogród, Chorwacja i Slawonia), a jego armię do 32 tys. i jako pozostałość Austro-Węgier, obarczono na kolejne 33 lata płatnością reparacji wojennych.

Formalnie Węgry ogłoszono ponownie monarchią, jednak tron pozostał nieobsadzony. Dwukrotne próby odzyskania korony przez króla Karola IV nie powiodły się, a na czele państwa stanął były admirał austro-węgierskiej floty - Miklos Horthy.

W wyniku kryzysu gospodarczego i rewizjonistycznej propagandy, nastąpiło zbliżenie z hitlerowskimi Niemiecami, koalicja z państwami osi i udział w II wojnie światowej po niemieckiej stronie . W sierpniu 1943 rząd Węgier z premierem Horthy zaproponował aliantom traktat pokojowy, co w marcu 1944 spowodowało zajęcie Węgier przez wojska niemieckie. Już w październiku 1944 część Węgier została zajęta przez Armię Czerwoną (wojska węgierskie walczyły na wschodnim froncie), ostatnie walki zakończyły się na terenie Węgier 4 kwietnia 1945.

Po wojnie kraj należał do tzw. bloku wschodniego, będącego pod kontrolą ZSRR. Próba odzyskania niepodległości i demokratyzacji w 1956 zakończyła się krwawą sowiecką interwencją zbrojną.

W roku 1989 Węgry usunęły stalową kurtynę dzielącą bloki wschodni i zachodni, otwierając granicę z Austrią. W 1990 przeprowadzono na Węgrzech pierwsze po II wojnie demokratyczne wybory.

[edytuj] Gospodarka

Zobacz: Gospodarka Węgier

[edytuj] Przemysł

Na Węgrzech występują stosunkowo różnorodne, choć mało zasobne złoża surowców mineralnych. Eksploatuje się tu głównie boksyty (systemem odkrywkowym), ponadto eksploatacja niewielkich złóż rudy manganu, miedzi, cynku, ołowiu, uranu, węgla brunatnego, węgla kamiennego, rudy żelaza, oraz niewielkie złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Rozwinięty przemysł chemiczny (nawozy i tworzywa sztuczne), maszynowy (produkcja obrabiarek, maszyn rolniczych, sprzętu gospodarstwa domowego), elektrotechniczny i elektroniczny (silniki elektryczne, sprzęt oświetleniowy, telekomunikacyjny i sprzęt gospodarstwa domowego, udział m.in. Siemensa, Philipsa i General Electric), metalurgiczny (hutnictwo aluminium), samochodowy i środków transportu (m.in. nowe fabryki General Motors i Forda, autobusy, samochody ciężarowe, lokomotywy spalinowe, wagony kolejowe oraz statki rzeczne), spożywczy (winiarski, olejarski, owocowo-warzywny, cukrowniczy, olejarski, mięsny, tytoniowy), odzieżowy i obuwniczy, cementowy, porcelanowo-fajansowy oraz przemysł poligraficzny.

[edytuj] Rolnictwo

Wysoko rozwinięte rolnictwo, Węgry posiadają najwyższy w Europie odsetek gruntów ornych wynoszący prawie 50%, łąki i pastwiska 12,5%, sady 2,5%. Rolnictwo cechuje wysoki poziom mechanizacji i chemizacji. Uprawa się pszenicę, kukurydzę, jęczmień, buraki cukrowe, słonecznik, ziemniaki, rośliny pastewne, konopie i tytoń. Rozwinięte warzywnictwo (papryka, pomidory, cebula) i sadownictwo (morele, brzoskwinie, jabłonie, śliwy), uprawa winorośli zajmuje ponad 4% powierzchni gruntów ornych. Ponadto pszczelarstwo oraz hodowla bydła, trzody chlewnej, owiec i drobiu.

[edytuj] Turystyka

Rozwinięta turystyka, przynosząca znaczne dochody. Węgry odwiedza ponad 30 mln turystów rocznie. Duża i nowoczesna baza hotelowa, znane kąpieliska nad Balatonem i liczne miejscowości wypoczynkowe.