Czechosłowacja
Z Wikipedii
| Československo | |||||
|
|||||
| Dewiza: (cz.) Pravda vítězí (Prawda zwycięży) |
|||||
 |
|||||
| Język urzędowy | czeski, słowacki | ||||
| Stolica | Praga | ||||
| Ustrój polityczny | republika | ||||
| Głowa państwa | prezydent (ostatni) Václav Havel | ||||
| Szef rządu | premier (ostatni) Jan Stráský | ||||
| Powierzchnia • całkowita |
. na świecie 127 900 km² |
||||
| Liczba ludności • całkowita (1991) • gęstość zaludnienia |
. na świecie 15,6 mln 122 osób/km² |
||||
| Niepodległość | od Austro-Węgier 28 października 1918 |
||||
| Jednostka monetarna | korona czechosłowacka (CSK) | ||||
| Strefa czasowa | UTC +1 | ||||
| Hymn państwowy | Kde domov můj i Nad Tatrou sa blýska (Gdzie dom mój + Nad Tatrami się błyska) | ||||
| Kod ISO 3166 | CS | ||||
| Domena internetowa | .cs | ||||
| Kod samochodowy | CS | ||||
Czechosłowacja (Czecho-Słowacja, czes. Československo, słow. Česko-Slovensko lub Československo) była państwem w Europie Środkowej istniejącym w latach 1918-1992. 1 stycznia 1993 w miejscu Czechosłowacji powstały dwa nowe państwa - Czechy i Słowacja. Kraj graniczył z Niemcami (1945-90: NRD i RFN), Polską, ZSRR (1992: Ukrainą), Rumunią (do 1939), Węgrami i Austrią. Stolicą Czechosłowacji była Praga.
Spis treści |
[edytuj] Oficjalne nazwy
- 1918-1920, 1938-1939: Republika Czecho-Słowacka (RČS), Česko-Slovenská Republika
- 1920-1938, 1945-1960: Republika Czechosłowacka (ČSR), Československá Republika
- 1960-1990: Czechosłowacka Republika Socjalistyczna (ČSSR), Československá socialistická republika
- kwiecień 1990: Czechosłowacka Republika Federalna (wersja czeska)/Czecho-Słowacka Republika Federalna (wersja słowacka) (ČSFR), Československá federativní republika/Česko-slovenská federatívna republika
- 1990-1992: Czeska i Słowacka Republika Federalna (ČSSR), Česká a Slovenská Federativní Republika/Česká a Slovenská Federatívna Republika
[edytuj] Historia
[edytuj] Powstanie państwa
Czechosłowacja powstała 28 października 1918 w wykonaniu planów opartych na umowy pittsburskiej - porozumieniu o utworzeniu wspólnego państwa, zawartym w USA 30 maja 1918 między emigrantami czeskimi i słowackimi. W skład Czechosłowacji weszły ziemie byłego Cesarstwa Austriackiego: Czechy, Morawy, Śląsk Opawski oraz Królestwa Węgier: Słowacja ("Górne Węgry") oraz Ruś Zakarpacka. U podstaw państwa legły idee pansłowiańskie, popularne wówczas w Czechach, oraz dążenie elit słowackich do wyrwania się spod dominacji węgierskiej. Głównym architektem zjednoczenia był wybitny czeski mąż stanu i pierwszy prezydent Tomáš Garrigue Masaryk, pozostałymi twórcami tego państwa byli Czech Edvard Beneš (który później został prezydentem) i Słowak Milan Rastislav Štefánik.
Granice państwa zostały ustalone traktatami: wersalskim z 1919, w St. Germain z 1919 oraz w Trianon z 1920. Czechosłowacja graniczyła od zachodu i północnego zachodu z Niemcami, od południa z Austrią (do 1938 i od 1945), Węgrami i Rumunią (do 1939), od północy z Polską. Od 1920 do Czechosłowacji należały także: część Śląska Cieszyńskiego, Spisz i Orawa oraz skrawki Dolnej Austrii.
Już od samego początku istnienia państwa Czechosłowacja skonfliktowana była m.in. z Polską, głównie o część Śląska Cieszyńskiego (patrz polsko-czechosłowackie konflikty graniczne).
W okresie międzywojennym należała do najbardziej rozwiniętych gospodarczo i technologicznie państw Europy, chociaż zaznaczały się radykalne różnice w poziomie cywilizacyjnym obu jej części składowych. Politycznie była krajem stabilnym, do końca swego istnienia jako jedyne państwo w Europie Środkowej pozostała demokratyczna. Pod względem partyjnym dominowali w Czechosłowacji agrariusze (z nich wywodził się m.in. Beneš), w skład koalicji rządowej wchodziła jednak także mniejszość niemiecka, co nie uchroniło Czechów od buntu Niemców sudeckich w 1938. Rozdzierana od środka przez nacjonalizmy Niemców, Węgrów i Słowaków (którzy oskarżali Czechów o chęć dominacji) padła łupem państw ościennych. Przez cały okres dwudziestolecia nie powiodły się próby wytworzenia "czechosłowackiego poczucia narodowego". Oficjalna doktryna narodu czechosłowackiego była spowodowana faktem, że w Czechosłowacji było więcej Niemców niż Słowaków.
Skład narodowościowy Czechosłowacji:
- Czesi: 50%
- Niemcy: 24%
- Słowacy: 18%
oraz Węgrzy, Ukraińcy, Żydzi, Polacy i Romowie.
Czechosłowacja była członkiem tzw. Małej Ententy (grupującej oprócz niej Rumunię i Jugosławię - wszystkie trzy państwa były beneficjentami traktatu w Trianon z 1920 r. i przeciwnikami Węgier), w polityce międzynarodowej nie chciała uczestniczyć w idei międzymorza - nie miała dobrych stosunków z Polską i Węgrami. Stawiała na sojusz z Francją i Związkiem Radzieckim, które w decydującym momencie okazały się nieskuteczne.
[edytuj] Koniec niepodległości
30 września 1938 r. układ monachijski przyznał Niemcom Kraj Sudetów. W następnym miesiącu Polska zajęła Zaolzie. W listopadzie Węgrzy zajęli południową Słowację i Ruś Zakarpacką z Użhorodem i Mukaczewem. Resztę Rusi zagarnęli w marcu 1939, uzyskując w ten sposób wspólną granicę z Polską.
Wydarzenia monachijskie zaowocowały dymisją wywodzącego się z Partii Agrarnej dotychczasowego prezydenta Edwarda Benesza (nastawionego proradziecko i profrancusko). Zastąpił go filogermański polityk Emil Hácha.
15 marca 1939 roku hitlerowcy utworzyli z Czech Protektoratu Czech i Moraw, a 14 marca parlament słowacki ogłosił w Bratysławie akt niepodległości i utworzenie Republiki Słowackiej. Nowe państwo zostało uznane przez większość państw europejskich, jednak stało się ono satelitą Trzeciej Rzeszy. Słowacja prowadziła politykę uległą wobec III Rzeszy co tragicznie odbiło się m.in. na sytuacji Polski we wrześniu 1939 oraz losie tamtejszych Żydów.
Emigracyjny rząd działał przez cały okres wojny w Londynie. Duże wpływy w kraju posiadali także czescy i słowaccy komuniści przebywający w Moskwie.
[edytuj] Socjalistyczna Czechosłowacja
Po II wojnie światowej reaktywowano Czechosłowację, ale bez Rusi Zakarpackiej inkorporowanej do Ukraińskiej SRR. 5 kwietnia 1945 ogłoszono w Koszycach powstanie nowej socjalistycznej Czechosłowacji.
W latach 1945-48 w rządach uczestniczyli obok promoskiewskich komunistów przedwojenni politycy socjaldemokratyczni i ludowi (prezydentem był Edvard Beneš). Ministerstwo spraw wewnętrznych, policja oraz tzw. resorty siłowe zostały zdominowane przez partię komunistyczną. Jej dążenia doprowadziły do eliminacji z życia politycznego większości partii prawicowych, a także do stopniowego ograniczania demokracji. W 1948 roku doszło do przewrotu i przejęcia władzy przez komunistów.
Okres stalinowski był w Czechosłowacji bardziej dramatyczny i nie skończył się tak jak w Polsce czy na Węgrzech w 1956 roku, lecz trwał aż do 1960 r., kiedy zaczęła się powolna odwilż, czego świadectwem jest rozwoj kultury (film, teatry, czasopisma). W 1964 r. formował się reformny ruch i zaczęto próbować reformę gospodarki. Proces ten osiągnął kulminację w praskiej wiośnie.
W 1968 wojska Układu Warszawskiego - w tym polskie - przeprowadziły agresję na Czechosłowację. Powodem były reformy praskiej wiosny prowadzone pod hasłem Socjalizmu z ludzką twarzą przez tamtejszą partię komunistyczną pod kierownictwem Słowaka Alexandra Dubčeka. Interwencja przywróciła do władzy twardogłowych komunistów, którzy sprawowali władzę, aż do 1989 roku do zwycięstwa tzw. aksamitnej rewolucji. Jednym z niewielu efektów ruchu społecznego w 1968, jakie nie zostały odwołane po inwazji była federalizacja państwa, oficjalnie ogłoszona 28 października 1968. Odtąd Czechosłowacja miała trzy rządy i trzy parlamenty - federalny (Federální shromáždění), czeski (Česká národní rada) i słowacki (Slovenská národní rada).
[edytuj] Rozpad państwa
W 1993 wbrew części opinii publicznej elity polityczne Czech i Słowacji (szczególnie duża w tym rola Vaclava Klausa i Vladimira Mecziara) zadecydowały o rozwiązaniu państwa związkowego, czemu do końca przeciwni byli prezydent Vaclav Havel oraz lider chadeków słowackich Czarnogursky. Ustalono równy parytet walut państwowych, który nie utrzymał się długo z powodu kłopotów gospodarczych Słowacji.
[edytuj] Podział administracyjny
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: podziały administracyjne Czechosłowacji.
W latach 1960-1992 Czechosłowacja była podzielona na 10 krajów (województw) i jedno miasto wydzielone (Praga). W 1969 roku powołano Czeską Republikę Socjalistyczną i Słowacką Republikę Socjalistyczną, a w 1970 wydzielono z kraju również Bratysławę. W latach 1969-1970 kraje na Słowacji zniesiono, w 1990 uczyniono to w obu częściach Czechosłowacji.
[edytuj] Czeska Republika (Socjalistyczna)
- Praga (Praha)
- kraj południowoczeski (Jihočeský kraj)
- kraj południowomorawski (Jihomoravský kraj)
- kraj północnoczeski (Severočeský kraj)
- kraj północnomorawski (Severomoravský kraj)
- kraj środkowoczeski (Středočeský kraj)
- kraj wschodnioczeski (Východočeský kraj)
- kraj zachodnioczeski (Západočeský kraj)
[edytuj] Słowacka Republika (Socjalistyczna)
- Bratysława (Bratislava)
- kraj środkowosłowacki (Stredoslovenský kraj)
- kraj wschodniosłowacki (Východoslovenský kraj)
- kraj zachodniosłowacki (Západoslovenský kraj)
[edytuj] Zobacz też
